نگاهی به تاریخچه عزاداری و موقوفات سوگواری در حرم مطهر امام رضا(ع)

بررسی اسناد قدیمی آستان قدس رضوی، حکایت از صدور دستوراتی برای برگزاری مراسم عزاداری در ماه‌های محرم، صفر و ایام فاطمیه دارد؛ آیین‌هایی که همچنان با شکوه برگزار می‌شوند.

به گزارش شهرآرانیوز، برگزاری مراسم سوگواری و عزا و ذکر مصیبت به مناسبت های مختلف در حرم مطهر امام رضا(ع) از قدیم الایام مرسوم بوده است و در ایام وفات ائمه اطهار(ع) به خصوص در ماه‌های محرم، صفر، رمضان و ایام فاطمیه این مجالس برگزار شده و روضه خوانان، نوحه خوانان و خطبای آستان قدس رضوی در دارالضیافه، دارالذکر، دارالحفاظ یا ایوان طلا به ذکر مصیبت می‌پرداختند.

در این مراسم دستوراتی نیز توسط متولی باشی یا نایب التولیه به تحویلداران کل یا دربان باشیان، جهت برپایی این مراسم بر مبنای برخی از موقوفات داده شده است. همچنین خطبه خوانی در شب عاشورا و شب وفات امام رضا (ع) یکی دیگر از مراسم کهن بارگاه امام هشتم می‌باشد که به شکل کنونی از دوره پهلوی دوم و همزمان با شکل گیری اداره تشریفات مرسوم شده است.

موقوفات سوگواری محرم و صفر

حدود ۶۰ موقوفه با این نیت وقف بارگاه امام رئوف (ع) شده‌اند که قدیمی‌ترین آنها موقوفه میرزا محمد مؤمن است که در سال ۱۱۳۶ قمری حسب وصیت شاه طهماسب صفوی نیمی از عواید آن برای تعزیه‌داری حضرت سیدالشهدا (ع) در عاشورا و هر روز و شب جمعه وقف شده است. البته در میان این واقفان نام‌های مختلفی از طبقات اجتماعی گوناگون جامعه به چشم می‌خورد که از جمله آنها می‌توان به محمد حسین الشریف، سید علی فرزند سید اسماعیل، فضل‌الله خان متولی‌باشی، عضدالملک، میرزا محمد مهدی نوائی لشکرنویس، هاجر خانم (به وصیت همسرش میرزا عباسعلی خان احتشام نظام)، مهدی قلی خان قرائی، آیت‌الله حاج عباس واعظ طبسی تولیت اسبق آستان قدس رضوی اشاره کرد. در این بین موقوفه خاصی نیز مربوط به یک زن و شوهر به نام امام وردی‌خان بیات مختاری و همسرش آبجی سلطان هم وجود دارد که در ۱۲۷۶ قمری برای ایام سوگواری اهل بیت (ع) در دو ماه محرم و صفر وقف شده است.

موقوفات شهادت امام رضا (ع)

روضه حضرت رضا (ع) یکی دیگر از موضوعات حوزه وقف برای عزاداری در آستان ملائک پاسبان رضوی است. بعضی از واقفان حرم مطهر، اموال و املاک خود را برای برگزاری مراسم عزاداری، اطعام زائران و تامین نیاز‌های آستان مقدس در سالروز شهادت آن امام همام وقف کرده‌اند.

این موقوفه‌ها که تعداد آنها کمتر از ۱۰ مورد است عموما در چند دهه اخیر وقف شده‌اند. اما تاریخ وقف چند مورد از موقوفه‌ها نیز به سال‌های دور می‌رسد مانند موقوفه امام وردی‌خان بیات مختاری در نیشابور که در سال ۱۲۷۱ قمری برای برگزاری آیین عزاداری روز شهادت حضرت (ع) وقف شده است. موقوفه مهدی قلی میرزا سهام‌الملک در سال ۱۳۲۲ قمری که برای تعزیه‌داری شب شهادت امام رضا (ع) و همچنین موقوفه حاج کاظم غراب در سال ۱۳۸۴ قمری که در مشهد برای اطعام تعدادی از کارکنان آستان قدس در همین شب وقف شده‌اند نیز از این دست هستند. موقوفه‌های علی رضایت‌بخش راوی، حسن رستمی راوری و ابراهیم محی‌الدینی در شهرستان راور، موقوفه سید حسین محمودی در شهرستان طبس و موقوفه میرزا حسن وافی در یزد نیز موارد وقف شده در سال‌های اخیر با این نیت بوده است.

سند ظهیرالاسلام

دو سند «دستور سید جواد ظهیر الاسلام به کشیک نویس آستان قدس جهت حاضر نمودن کلیه کارکنان پنج کشیک به منظور برپایی مراسم عزاداری و شمع گردانی در شب بیستم و نهم؛ شهادت امام رضا (ع) و عدم استفاده از چراغ در سال ۱۳۳۴قمری» و «دستور سید جواد ظهیرالاسلام به شعاع التولیه صاحب جمع روشنایی جهت فراهم نمودن شمع برای مراسم شمع گردانی شب شهادت امام رضا (ع) در سال ۱۳۳۵قمری» بیانگر برگزاری این مراسم خاص در حرم مطهر رضوی می‌باشد.

موقوفه وزیر نظام

از گذشته وقف و نذر جهت مراسم عزداری امام حسین (ع) در عاشورا و تاسوعا و اربعین مرسوم بوده، به طوری که بیشتر واقفان یکی از مصارف وقف را صرف تعزیه امام حسین (ع) در اربعین قرار می‌دادند. از مهم‌ترین این موقوفات موقوفه وزیر نظام که صرف روضه خوانی ایام اربعین و دهه آخر صفر جهت پرداخت انعام روضه خوانان و تامین هزینه قند وچای و اطعام افراد بوده است.