آتش نشانان، نگهبانان بی‌ادعا در دل حرم مطهر رضوی

به گزارش شهرآرانیوز؛ در میان خیل زائرانی که با دل‌های مشتاق به سمت صحن‌ها و رواق‌های حرم امام رضا (ع) روانه می‌شوند، کمتر کسی به پشت صحنه‌ای فکر می‌کند که بخشی از امنیت و آرامش این جمعیت میلیونی را تضمین می‌کند. در کنار خادمانِ لبخند به لب، گروهی دیگر حضور دارند که لباسشان سبز یا سفید نیست، اما رسالتشان کمتر از خدمت در جوار بارگاه رضوی نیست. آنها همان آتش‌نشانانی هستند که شبانه‌روز در گوشه و کنار حرم آماده‌اند؛ بی‌ادعا، بی‌نام و نشان، و همیشه در سایه.

شروع یک روز کاری؛ از سلام تا آماده‌باش

ساعت هنوز به هفت صبح نرسیده که "علیرضا خردمند"، یکی از آتش‌نشان‌های باسابقه و رئیس امور ایمنی و آتش نشانی حرم مطهر رضوی، قبل از ورود به ایستگاه کوچکشان در بخشی از پارکینگ خدام و پیش از آنکه لباس کارش را بپوشد، مثل همیشه راهش را به سوی صحن انقلاب کج می‌کند. نگاهش به گنبد طلا می‌افتد، لب‌هایش تکان می‌خورد و دعای کوتاهی زیر لب زمزمه می‌کند: «یا امام رضا، امروز هم کمکم کن که شرمنده‌ات نشوم.»

بعد از این سلام صبحگاهی، به واحد آتش‌نشانی حرم می‌رود. این واحد کوچک، اما مجهز به تجهیزات و خودرو‌های موردنیاز و جدید آماده امدادرسانی به هر نقطه‌ای از حرم است. به محض ورود به این ایستگاه قفسه‌های تجهیزات پرابهت، خودرو‌های مخصوص، نقشه‌های روی دیوار نظر شما را جلب می‌کند و در دل ایستگاه تیم آماده‌ی شیفت روز را پیش روی خود می‌بینید. باخرد و همکارانش آماده‌اند تا در کسری از دقیقه لباس مخصوص می‌پوشند؛ کلاه، دستکش و ابزار‌های کوچک همراهشان همیشه در دسترس است. آماده‌باش از همین لحظه آغاز می‌شود.

ساختار یک واحد کم‌حاشیه، اما حیاتی

واحد آتش‌نشانی حرم زیرمجموعه‌ای از سازمان عمران و نگهداری آستان قدس رضوی است. مأموریت اصلی آن نه فقط مهار آتش، که مدیریت هر حادثه‌ای است که می‌تواند جان زائران یا سلامت فضای مقدس را تهدید کند: از حریق‌های کوچک در پارکینگ‌های حرم گرفته تا امداد و نجات سبک و حتی راهنمایی برای تخلیه اضطراری.

این ایستگاه کوچک، اما مجهز که با خودرو‌های جمع‌وجور و تجهیزات ویژه، آماده‌اند تا در چند دقیقه به هر نقطه حرم برسند. طراحی این تجهیزات متناسب با بافت خاص معماری حرم بوده است؛ جایی که راهرو‌ها باریک‌اند و ازدحام زائران امکان ورود خودرو‌های بزرگ را نمی‌دهد. آخرین عضو این ایستگاه یک دستگاه خودرو پیکاپ و تجهیز آن به سیستم اطفای حریق واترمیست بود تا این خودرو پیشرو با چابکی بالا در حداقل زمان به محل حادثه برسد.

روایت‌هایی از حوادث خاموش

آتش‌نشان‌ها خاطراتی دارند که کمتر روایت شده است. خردمند می‌گوید: «یک‌بار در ایام نوروز، درست در شلوغ‌ترین ساعت صحن آزادی، یک دستگاه برقی در یکی از غرفه‌ها دچار اتصالی شد. دود به سرعت بلند شد و نظر مردم را داشت به خود جلب میکرد. ما در کمتر از چند دقیقه رسیدیم. آن‌قدر سریع آتش را مهار کردیم که بیشتر زائران حتی متوجه نشدند چه اتفاقی افتاده. برایشان فقط یک صحنه‌ی ازدحام کوتاه بود. اما اگر دو دقیقه دیرتر می‌رسیدیم، آتش می‌توانست به غرفه‌های مجاور سرایت کند و جان صد‌ها نفر به خطر بیفتد.»

این روایت‌ها نشان می‌دهد که امنیت زائران گاهی در گرو چند ثانیه واکنش درست و به هنگام است.

آموزش خادمان؛ حلقه‌ای پنهان از ایمنی

بخش مهمی از مأموریت آتش‌نشانی حرم، آموزش خادمان و کارکنان است. آنها در دوره‌هایی یاد می‌گیرند چگونه در نخستین لحظات بروز حادثه، بدون هراس عمل کنند: کپسول آتش‌نشانی را به‌کار بگیرند، مسیر‌ها را تخلیه کنند یا زائری را که بی‌هوش شده، به سرعت از محل حادثه دور کنند.

یکی از مسئولان آموزش می‌گوید: «اگر حادثه‌ای رخ دهد، ما ممکن است در همان لحظه چند صد متر با محل فاصله داشته باشیم. پس این آموزش‌ها کمک می‌کند که نیرو‌های حاضر در صحن‌ها، زمان طلایی را از دست ندهند.»

مانور‌هایی در سایه گنبد طلا

هر چند ماه یک‌بار، آتش‌نشان‌ها در صحن‌ها و رواق‌ها مانور‌هایی با سناریو‌های مختلف برگزار می‌کنند. صحنه‌هایی که شاید برای زائران غافلگیرکننده باشد: دویدن نیرو‌ها با لباس کامل و خاموش کردن شعله‌های کوچک تمرینی. این مانور‌ها گاهی با تشویق و تحسین مردم همراه می‌شود.

خردمند لبخند می‌زند و می‌گوید: «یک‌بار وقتی مانور تمام شد، پیرمردی جلو آمد، دستم را گرفت و گفت: خدا خیرتان بدهد. ما خیالمان راحت است که شما اینجایید.» برای آتش‌نشان‌ها همین جمله‌ها کافی است؛ پاداشی که با هیچ حقوق و مزدی قابل مقایسه نیست.

شب‌های آرام، آماده‌باش بی‌وقفه

وقتی شب می‌شود و زائران یکی‌یکی از صحن‌ها خارج می‌شوند، کار آتش‌نشان‌ها تازه آغاز می‌شود. شیفت شب فضایی متفاوت دارد؛ سکوتی معنوی در کنار گوش‌به‌زنگی همیشگی. در این ساعات، آتشنشانان گوش به زنگ اتاق کنترل با دوربین‌ها و سامانه‌های هوشمند هستند که همه‌ی ورودی‌ها و رواق‌ها را پایش می‌کند.

یکی از آتش‌نشان‌های شیفت شب تعریف می‌کند: «گاهی در نیمه‌شب، وقتی زائران کمترند، بیشتر به صحن‌ها و پارکینگ‌ها سر می‌زنیم؛ حضور زیاد خودرو‌های زائران در پارکینگ‌ها ضرورت این رسیدگی را بیشتر می‌کند. پیشگیری همیشه مهم‌تر از مقابله است.»

احساس خدمت در جوار امام مهربانی

اما آنچه آتش نشان بودن در حرم را از هر جای دیگر متفاوت می‌کند، حس خدمت در جوار امام رضا (ع) است. بیشتر آتش‌نشان‌ها اعتراف می‌کنند که با همه‌ی سختی‌ها و خطرها، همین همجواری دلشان را قرص می‌کند.

خردمند می‌گوید: «هر بار که وارد حرم می‌شوم، یک حس عجیبی دارم. انگار مسئولیت من فقط حفظ جان مردم نیست؛ بلکه یک جور امانت‌داری در محضر امام رضاست. همین فکر باعث می‌شود حتی در سخت‌ترین شرایط هم ناامید نشوم.»

الگویی برای جهان اسلام

سیستم ایمنی و آتش‌نشانی حرم امام رضا (ع) حالا به‌عنوان الگویی برای دیگر اماکن مذهبی معرفی می‌شود. کارشناسان معتقدند که ساختار این واحد، با وجود پیچیدگی‌های معماری و حجم بالای زائران، یکی از منحصربه‌فردترین نمونه‌های مدیریت ایمنی در اماکن مقدس است. در جلسات مشترک با مسئولان عتبات عالیات عراق نیز بار‌ها تجربه‌های مشهد به‌عنوان الگو مطرح شده است.

یاد یاران رفته؛ پیوند با فرهنگ ایثار

در دل این جمع، یاد شهدای آتش‌نشان همیشه زنده است. هر سال در ایام شهادت شهدای پلاسکو و اخیرا شهادت رضا فخریان، آتش نشان مشهدی که کمتر از یک ماه پیش در حادثه اطفا حریق جان خود را از دست داد، واحد آتش‌نشانی حرم مراسمی برگزار می‌کند. برای این نیروها، یاد یاران رفته نه‌تنها یک رسم اداری، که بخشی از هویتشان است؛ چراکه آنها خود را ادامه‌دهنده راه همان ایثارگران می‌دانند.

نگهبانانی در سایه

زائران شاید کمتر متوجه حضورشان شوند. لباسشان شبیه خادمان نیست، نامشان در تریبون‌ها برده نمی‌شود و جایگاهشان در صف‌های تشریفات نیست. اما هر ثانیه‌ای که در جوار حرم می‌گذرد، زیر سایه‌ی هوشیاری آنهاست.

آتش‌نشان‌های حرم، نگهبانان بی‌ادعایی‌اند که رسالتشان از خاموش کردن آتش فراتر می‌رود؛ آنها پاسداران امنیت، آرامش و جان میلیون‌ها زائرند؛ و شاید بزرگ‌ترین پاداششان، همان لحظه‌ای است که با نگاهی آرام از سوی یک زائر مواجه می‌شوند؛ نگاهی که بی‌آنکه کلامی بر زبان بیاورد، می‌گوید: «خدا خیرتان بدهد.»