نگاهی به آثار تصویری با محوریت مادران و همسران شهدا | روایت هایی از صبر، امید و عشقی بی پایان

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ جایگاه مادران و همسران شهدا در ذهن و یاد مردم کشور ما همواره جایگاهی بی بدیل و ارزشمند بوده است. زنانی که سختی‌های فراق را تحمل کرده‌اند، سال‌ها مسئولیت چرخاندن زندگی را برعهده داشته‌اند و هرکدام روایت کننده داستان‌های عمیق و تأثیرگذار هستند. با این حال در سینما و تلویزیون ایران آن طور که شایسته این قهرمانان است به آن‌ها پرداخته نشده و تنها تعداد معدودی از فیلم‌ها و سریال‌ها توانسته‌اند تصویری دقیق و انسانی از مادران و همسران شهدا به مخاطبان ارائه دهند.

البته اهالی فعال در عرصه فیلم کوتاه و مستند دست پیش را دارند و آثار بیشتری را با محوریت مادران و همسران شهدا به تصویر کشیده‌اند. ما به مناسبت سالروز وفات حضرت‌ام البنین (س) که به عنوان روز تکریم مادران و همسران شهدا نام گذاری شده است، در این نوشتار به بررسی جایگاه مادران و همسران شهدا در روایت‌های سینما و تلویزیون ایران و همچنین آثار مستند و کوتاه پرداخته‌ایم.

چشم‌انتظاری‌های الفت

«شیار ۱۴۳» ساخته نرگس آبیار را می‌توان یکی از شاخص‌ترین بازنمایی‌ها از زندگی و دلتنگی‌های مادران شهدا دانست. آبیار که با نگاهی به رمان «اختر و روز‌های تلواسه» نوشته خودش، این فیلم را جلوی دوربین برده است، ماجرای رنج و انتظار طولانی مدت مادری را روایت می‌کند که پسرش به جنگ رفته و بازنگشته است.

سادگی شخصیت و نگاه انسانی فیلم، باعث شده «الفت (مادر شهید)» به یکی از تأثیرگذارترین مادران شهدا در سینمای ایران تبدیل شود. البته بی شک بازی فوق العاده مریلا زارعی در نقش الفت نیز در ماندگاری این شخصیت تأثیر بسزایی داشته است، بازی که برایش سیمرغ بلورین بهترین بازیگری زن از سی ودومین دوره جشنواره فیلم فجر را هم به همراه داشت.

تصویری از زنان در پشت جبهه

«ویلایی ها» به کارگردانی منیر قیدی یکی از معدود آثاری است که زندگی همسران رزمندگان و شهدا را در پشت جبهه به تصویر می‌کشد. زندگی زنانی که خانه و کاشانه شان را ترک کرده و به مجتمع‌های ویلایی حوالی خط مقدم جبهه آمده‌اند تا راحت‌تر همسرانشان را ببینند و از آن‌ها حمایت کنند. در این فیلم که در دل داستانی زیبا بار سنگین احساسات و مسئولیت‌های همسران شهدا و رزمندگان را روایت می‌کند، شاهد بازی‌های زیبای پریناز ایزدیار و طناز طباطبایی هستیم. ثریا قاسمی نیز که تا به امروز نقش مادران بسیاری را در فیلم‌ها و سریال‌ها به تصویر کشیده است، یکی از ماندگارترین بازی هایش را برای ایفای نقش «عزیز»، مادر یکی از رزمنده ها، ارائه کرده است. مادری استوار که تکیه گاهی برای همه است.

امید و انتظار مادرانه

«بوسیدن روی ماه» به کارگردانی همایون اسعدیان نیز یکی از موفق‌ترین نمونه‌ها در نمایش نقش مادران شهداست. این فیلم داستان دو مادر سال خورده به نام‌های احترام السادات و فروغ را روایت می‌کند که دهه‌ها پس از جنگ هنوز دل در گرو بازگشت فرزندان شهیدشان دارند.

شیرین یزدان بخش ایفاگر نقش احترام السادات است. او وقتی می‌بیند دوستش فروغ با بازی رابعه مدنی بیمار است و رفتنی، پیکر پسر شهیدش را به جای پیکر فرزند دوستش معرفی می‌کند. بازی فوق العاده شیرین یزدان بخش و رابعه مدنی در کنار توجه فیلم به جزئیات عاطفی و روزمرگی‌های این مادران، باعث شده تا «بوسیدن روی ماه» به یکی از ماندگارترین آثار در این حوزه بدل شود.

صبوری‌های مادر ۳ شهید

فیلم «میهمان داریم» به کارگردانی محمدمهدی عسگرپور نیز تصویر به یادماندنی از مادری که سه فرزند شهید و یک فرزند جانباز قطع نخاع دارد به تصویر می‌کشد. عسگرپور در این فیلم نشان می‌دهد که والدین شهدا قهرمانانی بی ادعا و از خودگذشته هستند که سال‌ها بار دلتنگی، بی خوابی و رنج را بر دوش می‌کشند.

نقش مادر را که نمادی از صبر، عشق و استقامت است؛ آهو خردمند بازی می‌کند. مادری که سال هاست با دلتنگی برای سه فرزند شهیدش زندگی می‌کند و از درد و سختی‌های فرزند چهارمش رنج می‌برد. نقش مقابل آهو خردمند را پرویز پرستویی بازی می‌کند. آن‌ها تصمیم می‌گیرند فرزند جانبازشان را از آسایشگاه به خانه بازگردانند و همین موضوع سرآغاز اتفاقات متفاوتی در فیلم می‌شود.

عاشقانه‌های مادر در ۱۰۰ ثانیه

در مستند‌ها و آثار کوتاه بیشتر از سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی به مادران و همسران شهدا پرداخته شده است. یکی از مستند‌های کوتاهی که در فضای مجازی بسیار دیده شد، «مادر» ساخته نعمت ا... سرگلزایی، هنرمند مشهدی بود. مستندی که رتبه اول بخش مستند ملی در سیزدهمین جشنواره بین المللی فیلم صد و عنوان بهترین مستند کوتاه در هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت را به دست آورد. این فیلم لحظه‌هایی از سکوت و تأمل مادری را ثبت کرده که در مقابل درخواست دیگران برای بازگو کردن خاطراتی از فرزند شهیدش فقط به یک تک جمله «دوستش داشتم، خیلی...» اکتفا می‌کند.

 تک جمله‌ای که برای تحت تأثیر قرار دادن مخاطبان و برانگیختن احساساتشان کافی بود. از میان دیگر فیلم‌های کوتاه و مستندی که قدمی در ثبت خاطرات مادران شهدا برداشته‌اند نیز می‌توان به «جای خالی» به کارگردانی علی ملاقلی پور، مستند «خنده تلخ» ساخته مهدی عبدالباقی، «بی کرانه ها» اثر مهدی کریمی، «اشک مادر» ساخته موسی خانزاده پور و مستند «چشم به راه» اشاره کرد.

جلوه‌ای از وفاداری و استقامت

طی این سال‌ها تلویزیون آثاری هم ساخته است که در حاشیه داستان اصلی خود به خوبی توانسته‌اند تصویری از مادران و همسران شهدا ارائه کنند.

یکی از این آثار شاخص سریال «پرده نشین» به کارگردانی بهروز شعیبی، سینماگر مشهدی است. داستان اصلی این سریال درباره زنی به نام هدی است که پس از سال‌ها برای دریافت ارثیه پدری اش به محل زندگی والدینش بازمی گردد، بازگشتی که زنجیره‌ای از اتفاقات غیرقابل پیش بینی را رقم می‌زند. اما درکنار داستان اصلی هدی، سریال خطوط فرعی متعددی دارد.

در «پرده نشین» شخصیتی به نام نجمه با بازی ژیلا سهرابی به عنوان مادر شهیدی مفقود الاثر معرفی می‌شود که جلوه‌ای از صبر، استقامت و وفاداری را به نمایش می‌گذارد.

این مادر علاوه بر اینکه داغ دار فرزندش است، تلاش می‌کند در شرایط سخت در برابر فشار و تهمت ها، خانواده اش را حفظ کند.

در ادامه حتما بخوانید تا مادر شهید هست، «ایران» یتیم نمی‌ماند!

سریالی اپیزودی درباره مادران شهدا

صداوسیما این روز‌ها مجموعه‌ای با محوریت مادران شهدا را هم در دست ساخت دارد.

سریال «مادران» به کارگردانی مسعود دهنوی، هنرمند خراسانی که روایت‌هایی متفاوت را جلوی دوربین برده است.

این سریال براساس تحقیق درباره چند مادر شهید از اقوام و ادیان مختلف از جمله مادر شهید اهل سنت، مادر شهید مسیحی و مادران شهدای جنگ دوازده روزه طراحی و در مرکز سیمرغ تولید شده است.

«مادران» در اپیزود‌های مختلفی ساخته شده که نقش مادر را در همه اپیزود‌ها رؤیا افشار بازی می‌کند.

دهنوی سوژه‌های بکری برای اثرش انتخاب کرده است که باید دید به خوبی هم توانسته به آن‌ها بپردازد و تصویر ماندگاری دیگر از مادران شهدا ارائه کند یا نه.

روایتی واقعی از زندگی یک مادر شهید

در میان سریال‌های تلویزیون، یکی از آثاری که به طور مشخص به مادران شهدا می‌پردازد، سریال «آخرین دیدار» به کارگردانی علی درخشنده است. این سریال اقتباسی آزاد از کتابی به همین نام نوشته اکرم اسلامی است که سه دهه از تاریخ معاصر ایران را از نگاه یک مادر شهید روایت می‌کند.

داستان سریال روایتگر زندگی پرفراز و نشیب مادر شهید محمد معماریان، اشرف السادات منتظری، است. این روایت از تربیت فرزند قهرمانش آغاز می‌شود و تا زمان اعزام او به جبهه، حضور در میدان نبرد و در نهایت شهادت او ادامه می‌یابد.

در مجموعه «آخرین دیدار» که کمک می‌کند تماشاگران درک عمیق تری نسبت به آنچه بر مادران شهدا و خانواده هایشان می‌گذرد، داشته باشند؛ افسانه کمالی، حسن رضایی، رابعه مدنی، احمد کاوری، رحیم نوروزی و پیام احمدی نیا به ایفای نقش می‌پردازند.