مشهد، پایلوت سامان‌دهی خشکه‌رود‌ها

علیرضا ظهیری - قرار است در مشهد و برخی دیگر از شهرهای کشور از بستر «خشکه‌رودها» با ایجاد ذخایر آب درون آبرفت و کرانه‌ها از طریق پرده آب‌بند یا سد زیرزمینی، برای استحصال آب اقدام و با استفاده از سامانه‌های سطوح آبگیر باران، عرصه‌هایی برای تولیدات گیاهی در بازه‌های هزارمتری با هدف کنترل فرسایش، تولید و اشتغال ایجاد شود.
این طرح آزمایشی که با عنوان طرح «الگوی سامان‌دهی خشکه‌رود‌ها برای استحصال آب و ایجاد عرصه‌های تولید گیاهی در بازه‌های هزارمتری» از آن یاد می‌شود، از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در دست پیگیری بوده و قرار است در شهرهای ایلام، کرمان، مشهد و کرمانشاه به‌صورت آزمایشی اجرا شود.
خشکه‌رود‌ها اعم از آبراهه‌های میانی، فصلی و رودخانه‌های غیردائمی همچون رودخانه‌های دائمی همواره دارای آب نیستند، بلکه در زمان بارش‌های سنگین طغیان می‌کنند و آبدار می‌شوند. با این حال این آبراه‌ها نیز دارای مزیت‌هایی هستند و به مردمی که در حاشیه و اطراف آن‌ها زندگی می‌کنند، سود بسیاری می‌رسانند.
مدیر دفتر فنی آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی نیز در گفت‌وگو با شهرآرا در این زمینه گفت: همه مردم ظاهر یک رودخانه خشک را می‌بینند، اما در برخی رودخانه‌ها جریان زیرسطحی وجود دارد که برای استحصال آب در عمق آن‌ها بندهای زیرزمینی زده می‌شود تا باعث افزایش سطح آب شوند و ذی‌نفعان و کشاورزان از آن بهره‌مند شوند.
مهدی حسین‌پور با تأکید بر اینکه جریان زیرسطحی آب تقویت‌کننده سفره‌های آب‌های زیرزمینی است، تصریح کرد: با این حال باید قبل از انجام هر طرح و برنامه‌ای، مطالعات دقیق روی آن انجام گیرد. با توجه به بحران آبی که ما در استان با آن گریبان‌گیر هستیم، باید روی این طرح نیز مطالعه‌ای دقیق شود تا اجرای آن، آثار نامناسبی روی سفره‌های آب زیرزمینی نگذارد و مخاطراتی برای محیط زیست نداشته باشد.

40طرح برای استحصال آب
رئیس انجمن علمی سیستم‌های سطوح آبگیر باران ایران از کم و کیف اجرای این طرح بی‌اطلاع بود، اما با توجه به مطالعات و تجربیاتی که در حوزه کاری‌اش به دست آورده است، از اجرای این‌گونه طرح‌ها استقبال کرد.
سیدمحمد تاج‌بخش در گفت‌وگو با شهرآرا، در این زمینه اظهار کرد: 40طرح برای استحصال آب وجود دارد که استحصال از خشکه‌رودها با مدل اجرای سد زیرزمینی یکی از این موضوعات است.
وی با تأکید بر اینکه شهر مشهد و استان خراسان‌رضوی جزو مناطق خشک و نیمه‌خشکی است که برای استحصال آب ظرفیت مناسبی دارد و حتی از جهاتی توانمند هم هست، ادامه داد: این دست کارها، جزو کارهای ارزان است، اما در سیستم اجرایی کشور افراد کمی هستند که به دنبال کارهای ارزان باشند، بلکه آن‌ها به دنبال کارهای گران و البته راحت‌تر همچون انتقال آب هستند.

استفاده از تمامی ظرفیت‌ها
تاج‌بخش با بیان اینکه انتقال آب خوب است، اما باید از توانمندی‌های مناطق هم برای استحصال آب استفاده شود، گفت: امروز شهرداری مشهد نشان داده است که می‌توان از ظرفیت‌های موجود شهر نهایت استفاده را کرد. بازچرخانی فاضلاب برای استفاده در آبیاری فضای سبز شهری یکی از این ظرفیت‌هاست که می‌تواند در کمک به بهره‌وری مناسب از منابع آبی نقش مهمی را ایفا کند.
وی با تأکید بر اینکه در پهنه مشهد نیز نقاط مختلفی در خشکه‌رودها برای ایجاد سدهای زیرزمینی وجود دارد، افزود: به‌طور قطع اجرای چنین طرح‌هایی نه‌تنها به منابع آبی، آبخوان‌ها و خاک آسیب نمی‌زند، بلکه در بسیاری از موارد سبب بازچرخانی آب هم می‌شود.