درباره تاریخ سوسیس که بدون وجودش خوراک بندری و ده‌ها ساندویچ دیگر هرگز به وجود نمی‌آمدند

یوسف انصاری | شهرآرانیوز؛ وقتی می‌خواهیم درباره خوراک بندری صحبت کنیم، نمی‌شود که صحبت به سوسیس نرسد. دانستن تاریخچه سوسیس به ما کمک می‌کند که بفهمیم خوراک بندری از چه زمانی در ایران رایج شده است. اینکه قبل‌تر با اطمینان گفتیم خوراک بندری عمری کمتر از ۱۰۰ سال دارد، به این دلیل است که می‌دانیم سوسیس اولین‌بار در سال ۱۳۰۷ وارد ایران شده است، آن هم نه از جنوب که از شمال کشور و در بندر انزلی و بعدتر پایش به دیگر مناطق کشور باز شده است.

قبل از اینکه داستان ورود سوسیس به ایران را بگوییم، بد نیست درباره اصالت این غذا صحبت کنیم. سوسیس از واژه لاتین salsus به معنی نمک‌زده پدید آمده است. کلمات کالباس و سوسیس از روسیه همراه با اصل این غذا‌ها وارد ایران شده است. خود روس‌ها کلمه سوسیس را از فرانسوی‌ها گرفته‌اند.

 

سوسیس شکل کوتاه‌شده «سوسیسون» (saucisson) فرانسوی است که در خود فرانسه به انواع کالباس خشک و دودی اطلاق می‌شود. به‌طور کلی به کالباس و سوسیس در فرانسه «شارکوتری» (charcuterie) می‌گویند که به معنای هر نوع کنسرو گوشت است که خام یا پخته، نرم یا خشک، چرب یا کم‌چرب، ساده یا دودی و... در روده حیوانات چهارپا به‌خصوص گوسفند نگهداری شود.

این طرز نگهداری گوشت از زمان باستان در چین، آسیای مرکزی، ایران، ترکیه، یونان و بسیاری از کشور‌های دیگر دنیا مرسوم بوده است. مرحوم نجف دریابندری در کتاب مستطاب آشپزی سیر تا پیاز درباره تهیه سوسیس و کالباس در ایران این‌طور نوشته است: «در ایران این کنسرو گوشت به چند صورت رواج داشته است و هرکدام نام خاص خود را داشته‌اند. در قرن‌های اخیر این کنسرو‌ها رفته‌رفته فراموش شده‌اند، ولی نام آن‌ها در ادبیات ما باقی مانده است. این نام‌ها عبارت‌اند از قورمه، سُختو (سُغدی)، جهودانه، زُناج، مُبار یا موبار، جگرآگَند یا چَرغَند (پاته جگر) و کَدَک.»

 

دریابندری بعد از بیان این اطلاعات و به‌عنوان شاهد مثال، چندبیت از اشعار بواسحاق اطعمه را ذکر می‌کند که شاعر قرن هفتم است و در وصف طعام‌ها شعر‌هایی آغشته به طنز می‌سروده است و ادامه می‌دهد: «منظور از آوردن این ابیات یادآوری این نکته است که آنچه امروز ما به نام‌های روسی و فرانسوی و آلمانی و انگلیسی، کالباس و سوسیس و فرانکفورتر و هات‌داگ و ... می‌شناسیم، در فرهنگ خود ما هم سابقه دیرین دارد و واقعیت این است که نام این غذا‌ها همراه با شکل قدیم آن‌ها از یاد رفته است.»

پس می‌بینیم که سوسیس غذایی قدیمی است که در همه جای دنیا به سبک و سیاق خاص خودشان تهیه می‌شده است، ولی در دهه‌های اخیر در تهیه سوسیس ابتدا روده چهارپایان جایش را به لوله‌های پلاستیکی داد و بعد هم تهیه آن از یک کار کارگاهی و خانگی به‌صورت صنعتی و کارخانه‌ای درآمد. تهیه سوسیس و کالباس در ایران به‌صورت کارخانه‌ای از سال ۱۳۰۷خورشیدی توسط یک فرد روسی بنام «افونامو» در بندر انزلی با یک ماشین کوچک و دستی شروع شد که روزانه احتیاجات عده‌ای از اتباع خارجی آنجا را تأمین می‌کرد.

 

در سال ۱۳۰۹خورشیدی شخص دیگری بنام لیشنیسکی از اهالی شوروی سابق در بندر انزلی کارخانه کوچکی را راه‌اندازی کرد که روزانه۴۰تا ۵۰ کیلوگرم کالباس تهیه می‌کرد. در سال۱۳۱۲ لیشنیسکی کارخانه خود را از انزلی به تهران منتقل کرد و با کمک آرزومان آوانسیان که در روسیه در کارخانه کالباس‌سازی کار کرده بود و یک شخص آلمانی دیگر، سوسیس و کالباس و ژامبون تولید می‌کرد. در سال۱۳۳۷ اولین کارخانه بزرگ سوسیس و کالباس با نام آرزومان در جنوب‌غربی تهران واقع در یافت‌آباد تأسیس شد که بنیان‌گذار و وارث آن آرزومانیان آوانسیان است. این کارخانه پس از انقلاب با نام گوشتیران فعالیتش را ادامه داد.