گفتمان مردم‌سالاری دینی؛ درنگی دوباره

این روز‌ها که حال‌وهوای انتخابات ریاست‌جمهوری موجی در فضای سیاسی کشور ایجاد کرده است، مواضع گوناگون از چهره‌های دینی و مذهبی درباره نقش مردم و مشارکت عمومی آنان شنیده می‌شود.
عملکرد شورای نگهبان در تأیید یا ردصلاحیت نامزد‌ها در این دوره نیز یک چالش کهنه و مسئله قدیمی را درباره جایگاه رأی مردم تازه کرده و موضوعاتی را که پیش از این بیشتر در ساحت مسائل نظری و بحث‌های تئوریک مطرح بوده، به عرصه رسانه و فضای‌مجازی کشانده است.

از سال‌ها پیش که انقلاب اسلامی در آستانه پیروزی قرار داشت و شعله قیام مردمی از زیر خاکستر ظلم و ستم رژیم ستم‌شاهی فروزان می‌شد، همین مباحث مطرح شده است و تاکنون به‌مدت ۵۰ سال ادامه دارد. از آن روز‌ها که چهره‌های برجسته‌ای مثل شهیدمطهری، دکتر بهشتی، مرحوم طالقانی و دیگر یاران امام (ره) بر اصالت و اهمیت نقش و انتخاب مردم تأکید کردند، نیم‌قرن می‌گذرد و در این مدت با پیروزی انقلاب اسلامی، تجربه‌ای متفاوت از حاکمیت با الگوی مردم‌سالاری دینی در معرض آزمون و تجربه قرار گرفته است. در این ۵۰ سال، بیش از هرکسی رهبر انقلاب حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای از مردم‌سالاری دینی سخن گفته و بر اهمیت آن پا فشرده‌اند، شاید از این‌رو که بهتر از هرکسی می‌دانند بسیاری از مردم در کشور‌های اسلامی همسایه به این تجربه دل بسته و چشم دوخته‌اند.

این روز‌ها که برخی چهره‌های مذهبی و سیاسی با نگاهی بسته و از منظری تنگ، نقش مردم را کم‌رنگ و بی‌اهمیت جلوه می‌دهند و با سخنانی ناروا به‌جای شورآفرینی و تشویق مردم برای حضور در انتخابات، آنان را بی‌انگیزه و ناامید می‌کنند، بیش از هر وقت دیگر به بازخوانی آن دیدگاه‌های ناب نیازمندیم. در روز‌های گذشته بخشی از سخنان آیت‌ا... علامه جوادی‌آملی در فضای‌مجازی منتشر شده است که در شرح کلمات امام‌علی (ع) از نهج‌البلاغه بر این تعبیر امیرالمؤمنین (ع) تأکید می‌کند که مردم ستون دین هستند. سخن امام‌علی (ع) از نقش مردم در نظام سیاسی یا رابطه آنان با حاکمیت نیست، بلکه به‌روشنی آنان را ستون دین می‌داند، یعنی بدون مردم، به‌هیچ‌وجه و هرگز دین برپا نمی‌شود!

این همان رویکردی است که امام‌موسى‌صدر در تبیین رابطه مردم و دین داشت و با تعبیر تکان‌دهنده و عجیب «ادیان در خدمت انسان» از آن یاد می‌کرد. یعنی اگر مردم نباشند، خداوند دین را برای چه کسی عرضه کند و پیامبران رسالت الهی را به چه کسی ابلاغ کنند. پس هرچه در نظام دین و چارچوب دین‌داری است، همه و همه برای مردم است و آنچه اصالت دارد، حضور و نقش‌آفرینی آن‌هاست. این مردم با اختیار و آزادی به انتخابی آگاهانه می‌پردازند و اگر ما به درک و فهم و بلوغ و شعور آنان اعتماد داشته باشیم، هیچ‌جای نگرانی نیست و همین تمرین و تجربه انتخاب، آنان را تربیت می‌کند و به رشد می‌رساند.

انقلاب اسلامی با این رویکرد و این منطق پیروز شد و یاران امام (ره) با این ادبیات دل‌های مردم را به خود متمایل و افکار و عقول آنان را برای تفکر درباره خود قانع کردند. حیف است که مردم بعد از ۵۰ سال به‌جای تقویت این گفتمان و ترویج این ادبیات، سخنانی از تریبون‌های مذهبی بشنوند که آنان را به احساس واپس‌نشینی و عقب‌گرد مبتلا کند و رویکردی به‌تمامی متناقض با مبانی انقلاب اسلامی و اندیشه‌های امام‌راحل (ره) و رهبر فرزانه انقلاب را به‌نمایش بگذارد.