آیا رضا کیانیان از استاندارد‌های بازیگری خود فاصله گرفته است؟

محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز - اواخر خرداد در تقویم سینمایی ایران با زادروز یکی از بازیگران مهم سینما و تلویزیون در چند دهه گذشته همراه است؛ هنرپیشه باتجربه و کاریز‌ماتیکی که که حالا به عنوان یک پیشکسوت بازیگری فعالیت می‌کند. رضا کیانیان در طول بیش از سه دهه حضور در تئاتر، سینما و تلویزیون، بازی در بیش از پنجاه فیلم سینمایی و حدود بیست سریال تلویزیونی را تجربه کرده که از میان آن‌ها نقش‌آفرینی‌های ماندگار زیادی را می‌توان گلچین کرد.

از بازی ماندگارش در «آژانس‌شیشه‌ای» و «روبان قرمز» گرفته تا حضور در «مختارنامه» و «شهرزاد». با این همه، به نظر می‌رسد که رضا کیانیان قید ستاره‌ماندن در سینما را زده و ترجیح می‌دهد یک نقش مکمل حرفه‌ای در شبکه نمایش خانگی باشد تا شاید با نوسان کمتری به کار خود ادامه دهد.

آثار میان‌رده

کارنامه رضا کیانیان، نشان می‌دهداو با تمام نقاط درخشان و نقش‌آفرینی‌های مهمش، در سال‌های اخیر از اوج خود فاصله گرفته و امروز، برخلاف سال‌های پایانی دهه هفتاد و سال‌های ابتدایی دهه هشتاد، نمی‌توانیم او را جزو ده هنرپیشه برتر سینما و تلویزیون ایران بدانیم. کیانیان در یک دهه اخیر حدود پانزده بار مقابل دوربین فیلم‌های سینمایی رفته و حدود ۱۰ بار هم نقش‌آفرینی در سریال‌های تلویزیونی را تجربه کرده است.

برای پی بردن به وضعیت این آمار کافی است تعداد بازی‌های کیانیان را با همکارش پرویز پرستویی مقایسه کنید که در مدت مشابه، همین تعداد فیلم را در کنار تنها یک سریال در کارنامه خود ثبت کرده است؛ هرچند پرستویی هم مدت‌ها با روز‌های اوج خود فاصله داشت و معیار مناسبی برای این قضاوت نیست. مخاطبان سخت‌گیرتر حتی کیانیان دهه نود را با هنرپیشه‌ای مثل علی نصیریان در مدت مشابه مقایسه می‌کنند و نتیجه می‌گیرند که کارنامه رضا کیانیان از دو نظر می‌توانست به مراتب درخشان‌تر از این باشد.

کیانیان که هنوز هم بازیگری فعال و منعطف نشان می‌دهد، در سال‌های اخیر به بازی در فیلم‌های متوسط و میان‌رده خو گرفته؛ به طوری که اگر «مسخره‌باز» همایون غنی‌زاده و «بارکد» مصطفی کیایی را از کارنامه‌اش کنار بگذاریم، تقریبا در هیچ فیلم مهم یا پرمخاطب دیگری به ایفای نقش نپرداخته است. در عوض، کارنامه یک دهه اخیر او پر است از فیلم‌های کم‌رمقی که حضور کیانیان هم نتوانسته گرهی از کار آن‌ها باز کند. علاوه بر این، رضا کیانیان که هنوز هم، به لحاظ کیفیت اجرا و ظرافت‌های بازیگری به‌روز و سر‌حال است، خودش را به عنوان یک نقش مکمل همیشگی پذیرفته و تعداد زیادی از نقش‌های فرعی را هم به کارنامه خود افزوده است.

سن یک عدد نیست

احتمالا یکی از دلایل اصلی فاصله گرفتن رضا کیانیان از روز‌های اوجش، افزایش سن این بازیگر باتجربه و متبحر است. به طور سنتی، نقش‌های مهم کمی برای بازیگران سپیدموی در سینمای ایران نوشته می‌شود و اغلب فیلم‌سازان ترجیح می‌دهند قصه‌های خود را بر مدار شخصیت‌های جوان و شاداب روایت کنند.

از این منظر، سن برای رضا کیانیان یک عدد نیست و این هنرپیشه باسابقه، با وجود بالا رفتن سن و سالش، عملا دیگر امکان پرکار بودن در فیلم‌های مهم را از دست داده است. کیانیان اگر می‌خواهد بر همان ریل موفقیت سابق باقی بماند، چاره‌ای ندارد جز اینکه گزیده‌کار شود؛ همان رویکردی که استاد عزت‌ا... انتظامی در پیش گرفته بود و امروز امثال علی نصیریان هم این سیاست را دنبال می‌کنند.

خلاقیت

یکی از پایه‌های مهم بازیگری رضا کیانیان در طول سه‌دهه فعالیت هنری، خلاقیت او در انتخاب نقش‌ها و طراحی بازی بوده است. این خصیصه مهم که خود کیانیان نیز همواره بر آن تأکید داشته، به طور مشخص در آثار دهه هشتاد او مشهود است؛ به طوری که بازیگر کارکشته نقش سلحشور «آژانس شیشه‌ای» همیشه، با یک انتخاب درست و متفاوت، می‌توانست هوادارانش را غافل‌گیر کند.

خلاقیت مورد بحث اما، با کوچ کیانیان از سطح اول سینما به شبکه خانگی دچار نوعی رکود شده و بازیگری که می‌توانست در سینما هر بار شمایل تازه‌ای را رنگ‌آمیزی کند، در دو تجربه اخیر خود در شبکه خانگی، یک شمایل مافیایی مشخص را تکرار کرده است. ایفای دو نقش مشابه شاپور بهبودی در «شهرزاد» و نصرت خالقی در «سیاوش» که هر دو سرکرده بی‌احساس و درنده‌خوی باند‌های مافیایی قدرت و ثروت هستند، زمانی بیننده را به آینده کاری کیانیان مردد می‌کند که به یاد می‌آوریم نقش‌آفرینی او در «بارکد» هم چندان تفاوتی با این شمایل تکراری نداشت.

البته نمی‌توان انکار کرد که کیانیان هر کدام از این شخصیت‌ها را با لحن و زبان بدن تازه‌ای جلوی دوربین برده و هر کدامشان با دیگری فرق دارند؛ اما این با انتظار مخاطب از بازیگری که در هر تجربه تازه‌اش می‌توانست پوسته موفق قبلی خود را کاملا بشکافد، فاصله دارد. باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا کیانیان مشی خود را تغییر داده و ترجیح می‌دهد باز هم نقش‌های کم‌نوسان را، با تمرکز بر ظرافت در اجرا، جلوی دوربین مدیوم تازه شبکه نمایش خانگی ببرد، یا اینکه دوباره به همان روند پرخطر خود بازمی‌گردد و غافل‌گیر کردن بیننده را به نمایش ریزه‌کاری‌های هنر بازیگری ترجیح می‌دهد.