هرکاره، هنری به‌نام مشهدی‌ها

نجمه موسوی‌زاده | شهرآرانیوز؛ زعفران، نبات و زرشک به‌عنوان سوغات مشهد در ذهن بسیاری افراد حک شده است، اما سوغات مشهد فقط در این چند قلم کالا خلاصه نمی‌شود. این شهر صنایع دستی‌ای دارد که خاستگاهشان مشهد است. همانند دیگ‌های سنگی که به هرکاره معروف هستند.

در گذشته نه‌چندان‌دور، بیشتر کسانی که این دیگ‌های سنگی یا هرکاره را می‌ساختند، اهل نوغان بودند.
کارگر‌ها با بیل و کلنگ به‌سختی سنگ‌های کوهسنگی را استخراج می‌کردند و آن‌ها را به کارگاه‌های سنگ‌تراشی و هرکاره‌سازی در نوغان می‌آوردند. شاید الان دیگر خبری از این کارگاه‌های تولیدی نباشد، اما هنوز هم مغازه‌های صنایع‌دستی در محله نوغان قرار دارند که دیگ‌های سنگی را به زائر و مجاور می‌فروشند؛ محصولی که علاوه بر زیبایی ظاهری، خاصیتی دارد که غذا را لذیذتر می‌کند.

مغازه چندان بزرگی نیست. البته تعداد اجناسی که در آن چیده شده، آن‌قدر زیاد است که بسیار سخت می‌توان وارد مغازه شد. از همان اول سماور‌های برنجی زغالی، ظروف مسی و برخی دست‌سازه‌های چوبی نظرتان را جلب می‌کند، اما در این میان وسایل سنگی مانند دیگ‌های هرکاره و ظروفی که با این سنگ ساخته شده است، چنان شما را به وجد می‌آورد که می‌توانید مدت‌ها برای تماشا و قیمت‌کردن آن‌ها وقت بگذارید و خسته نشوید.

محمدهاشم احمدی ۳۷ ساله از دوران نوجوانی به اشیای قدیمی علاقه‌مند بود. برای همین هم با خرید چند ظرف برنجی و مسی و فروش آن‌ها کارش را شروع کرد. این علاقه باعث شد تا مدتی به‌عنوان شاگرد در مغازه فروش صنایع‌دستی کسب تجربه کند و زمانی که از سربازی برگشت، با سرمایه بسیار کم کار و کاسبی‌اش را راه بیندازد.
۱۸ سال از آن موقع می‌گذرد و او چم‌وخم کار را به‌خوبی یاد گرفته است و نیاز مشتری را می‌شناسد.

او درباره ویژگی‌های شغلش توضیح می‌دهد: برخی لوازمی که به‌عنوان صنایع‌دستی فروخته می‌شوند، جنبه تزیینی دارند، اما برخی دیگر کاملا کاربردی هستند، مانند سماور‌های زغالی یا ظروف مسی و همین‌طور دیگ‌های سنگی که به نام هرکاره شناخته می‌شوند و این موضوع باعث شده است تا بر اساس نیاز مشتری، سفارش کار بدهیم.

احمدی اضافه می‌کند: ظرف‌های مسی یا سماور‌های زغالی و... را از شهر‌هایی مثل تبریز، اصفهان، قم و... می‌خرم، اما دیگ‌های سنگی مربوط به شهر مشهد است و اتفاقا مشتریان زیادی دارد که بسیاری از آن‌ها یزدی هستند. انگار آن‌ها از خواص این سنگ باخبرند و به‌خوبی می‌دانند خوردن دیزی در این دیگ‌ها مزه دیگری دارد.
او با اشاره به اینکه حتی زائران عرب‌زبان نیز خواهان دیگ‌های سنگی هستند، می‌گوید: از خیلی سال پیش غذا در این دیگ‌ها پخته می‌شد.

بعد‌ها ظروف دیگر جایگزین دیگ‌های سنگی شد، اما هنوز هم مردم، به‌خصوص مشهدی‌ها می‌دانند که پختن غذا در این دیگ‌ها علاوه بر اینکه طعم آن را لذیذتر می‌کند، خاصیت هم دارد. چون ۲۰درصد آهن دارد، به‌طوری‌که اگر آهن‌ربا در کنار آن‌ها بگیرید، جذب می‌کند.

صاحب این مغازه صنایع‌دستی درباره اینکه چرا به این دیگ‌های سنگی هرکاره گفته می‌شود، توضیح می‌دهد: در گذشته داخل این دیگ‌ها به ۴قسمت مجزا تقسیم می‌شد و آشپز می‌توانست ۴نوع خورشت یا غذا را هم‌زمان بپزد. به همین دلیل به آن‌ها هرکاره هم می‌گفتند.

احمدی با بیان اینکه با این سنگ‌ها ظروف دیزی درست می‌کنند، می‌گوید: ظروف دیزی‌ها مدل‌های مختلف شلغمی، سنتی و... دارد که علاوه بر تفاوت ظاهری، از سنگ ضخیم‌تری هم استفاده می‌شود و در ظاهر شاید ساخت این دیگ‌ها مثل سفالگری باشد، اما، چون باید سنگ برش بخورد و روی آن کار شود، بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از سفال است.

او با گلایه از اینکه آن‌طور که باید و شاید از صنایع‌دستی حمایت نمی‌شود، اضافه می‌کند: زمانی از ساعت ۶ تا یک بامداد مغازه باز بود و مشتری می‌آمد، اما با شیوع بیماری کرونا و کم‌شدن زائر، تعداد مشتری‌ها خیلی کم شده است. البته این موضوع فقط به مشکلات این ویروس برنمی‌گردد و از سه‌چهارسال پیش فروش ما کم شده بود. انگار که صنایع‌دستی به فراموشی سپرده می‌شود.