گزارشی از طرح شناسایی کودکان کار و خیابان با اسکن عنبیه چشم در مشهد

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ چشم‌هایی که گاهی زُل می‌زنند به دست رهگذران و گاهی با حسرت به عابران نگاه می‌کنند، قرار است وسیله‌ای شوند برای شناسایی شان، پیدا کردن هویتشان، یافتن نام و نشان اصلی شان و دست آخر قرارگرفتنشان در لیست بلندبالای سامانه کودکان کار و خیابان. این شیوه شناسایی با عنوان «جمع آوری مشخصات بیومتریک کودکان کار و خیابان»، جزو طرح پنج گانه سامان دهی کودکان خیابان است.

سازمان بهزیستی، یکی از متولیان سامان دهی کودکان کار، اعلام کرده است که این طرح در ۱۲ استان کشور که بیشترین کودکان کار و خیابان را دارند، از جمله خراسان رضوی، از تیرماه آغاز شده است. در این طرح، چشم‌های کودکان کار و خیابان، وسیله‌ای برای تعیین هویت آن هاست؛ به این صورت که دستگاه هایی، عنبیه چشم را اسکن می‌کند و از این طریق، کودکان شناسایی، سپس سامان دهی می‌شوند.

داستان چشم هایشان

چشم هایشان پیش از این هم داستان‌ها داشته است. قبل از آنکه چشم هایشان زل بزند به دستگاه شناسایی عنبیه و هویتی گمشده را آشکار کند، این چشم‌ها هر روز زُل می‌زنند به مردمی که از خیابان و سر چهارراه‌ها و میادین عبور می‌کنند. گاهی زل می‌زنند به چشم‌های پشت رل نشینان به امید اینکه فال، گل، دستمال کاغذی، دعا، ابر ظرفشویی، آدامس و ... بفروشند. گاهی پشت چراغ قرمز، چشم هایشان زل می‌زنند به داخل خودرو‌هایی که هم سن و سال هایشان راحت و با ناز تکیه بر صندلی زده اند؛ سهم کودکان کار از آن ناز و راحتی، لحظه‌ای چشم دوختن و نگاهی با حسرت است.

چشم هایشان گاهی ذهن رهگذران را هم با جملاتی مشابه درگیر می‌کند؛ «حیف این کودک با این چشمان زیبا که در گرما و سرما باید توی خیابون بمونه»، «دل آدم با دیدن چشم‌های معصوم این کودکان به رحم می‌آد» و هستند رهگذرانی که زخم زبانی نثار کودکان کار و خیابان کنند؛ «برو بچه خیره نشو»، «وایستادی به چی نگاه می‌کنی!»، «مگه کوری که جلو ماشین می‌پری؟» و ....

چشم‌های خسته از روز‌های کودکی

جای غم انگیز داستانِ چشم هایشان، خستگی از روز‌های کودکی است؛ چه صبح‌هایی که هنوز خواب به چشم دارند، باید خودشان را به سر چهارراه‌ها برسانند، نکند که «اوستا» (بخــوانید مــافـــیای کودک) دیگر او را به پاتوق ایستادنش در مـکـــان مشخص راه ندهد. باید پشت چهاررا ه‌ها پلک نزنند، چه از ترس جانشان که پِی ماشین‌ها می‌روند و گاهی می‌دوند و چه از ترس اوستا که نکند دست لاف روزانه شان به میزان لازم نرسد و از همان مبلغ ۲۰ تا ۳۰ هزار تومانی که اوستا در ازای ایستادن آن‌ها سر پاتوق مشخصی می‌دهد، بمانند. عصر‌ها هم بماند که برای خواب نیم روزی مثل همه کودکان پلک هایشان سنگین می‌شود، اما چشمان کودک کار و خیابان نباید خواب ببیند تا زندگی شان بگذرد.

کودکان زباله گرد هم که صبح را با زباله شروع می‌کنند و شب را هم با کوله بار سنگین زباله به صبح می‌رسانند، بخشی از همین کودکان کار و خیابان هستند که باید از طریق چشم هایشان شناسایی شوند. آن طور که سازمان بهزیستی اعلام کرده است، کودکان متکدی و کودکان دست فروش در نقاط مختلف شهر هم شامل این طرح شناسایی با اسکن عنبیه چشم می‌شوند. این جاماندگان از دنیای کودکی، حضورشان تنها به چهارراه‌ها و خیابان‌های شهر ختم نمی‌شود؛ داخل پارک ها، مراکز خرید، اتوبوس‌های شهری و مترو و حتی تا پشت در مطب پزشکان و بیمارستان‌ها و هر فضای عمومی دیگری که جمعیتی در حال گذر باشد، دنبال گذران زندگی هستند.

طرح‌های بی فایده شناسایی و سامان دهی

طرح پنج گانه شناسایی و سامان دهی کودکان کار، اولین طرحی نیست که اجرا می‌شود و قطعا آخرین هم نخواهد بود. طرح‌های جمع آوری کودکان کار و خیابان سال هاست اجرایی می‌شود، اما به دلیل حل نشدن مشکلات معیشتی این خانواده ها، تعداد کودکان کار و خیابان همچنان در خیابان‌های شهر درحال افزایش است؛ نه کرونا، نه تعیین شرایط قرمز و هشدار و نه هیچ چیز دیگر در این سال‌ها نتوانسته مانع از حضور کودکان کار و خیابان در چهارراه‌ها و شهر شود. در عمل، نه چهره شهر از کودکان کار خالی شده است و نه کاری که بتواند به حمایت از خانواده‌ها و این کودکان بینجامد.

در این سال‌ها کم نبوده قانون و آیین نامه وضع کردن برای شناسایی و سامان دهی کودکان کار و خیابان؛ از نخستین و اصلی‌ترین این قوانین و آیین نامه‌ها به نام شناسایی و سامان دهی کودکان کار در سال ۷۳ تا قانون مصوب سال۸۴ و حتی قانون برنامه ششم توسعه و همچنین آیین نامه شورای اجتماعی کشور در سال۹۳، همه مصوباتی برای شناسایی و سامان دهی کودکان کار و خیابان داشته اند. طرح‌هایی که به دنبال این قوانین اجرا شدند، همه با شکست مواجه شدند. حکایت دور باطل در این طرح‌ها نقد‌های فراوانی را به جا گذاشته است و هم نواقصی در این طرح‌ها بوده که هر بار نتوانسته اند مسئله کودکان کار را به سرانجامی برسانند. طرح‌های ضربتی و پلیسی هم بماند که به اعتراض مدافعان حقوق کودکان انجامیده و با توقف این طرح ها، دوباره به نقطه اول در سامان دهی کودکان کار منجر شده است.

در بین این طرح ها، طرح «سایبان مهر» از ابتدای آبان سال گذشته با همکاری دستگاه قضایی و بهزیستی برای شناسایی و سامان دهی کودکان کار و خیابان اجرا شد؛ از تیرماه نیز طرح پنج گانه شناسایی و سامان دهی این کودکان در ۱۲ استان کشور از جمله خراسان رضوی آغاز شده است که باید منتظر ماند و دید که این طرح هم به سرنوشت طرح‌های دیگر خواهد رسید یا اینکه به دنیای کودکان کار و خیابان سامانی بهتر از گذشته خواهد داد.