کتاب و کتاب خوانی؛ اکسیر گمشده جامعه ایرانی

مسئله این است: «چرا کتاب نمی‌خوانیم؟» این سوالی است که در رسانه‌ها همیشه پرسیده می‌شود و جواب‌های گوناگونی دریافت می‌کند. جواب‌هایی نظیر اینکه کتاب گران است. واقعیت این است که قیمت یک جلد کتاب برابر است با قیمت یک یا دو کاسه حلیم یا چند بسته تنقلات مانند چیپس و پفک.

جواب دیگر اینکه وقت نداریم. در پاسخ باید گفت: ما مدیریت زمان نداریم، والا وقت‌های تلف شده فراوان است. براساس آمارها، به طور متوسط روزانه پنج ساعت صرف کار با گوشی تلفن همراه می‌شود.

این‌ها که گفتیم، پرتکرارترین پاسخ به سوال «چرا کتاب نمی‌خوانیم» است، ولی در میان پاسخ‌ها برخی با قیافه حق به جانب و کارشناسانه می‌گویند: «دیگر دوره و عصر رسانه‌ای به نام کتاب به پایان رسیده است و آنچه می‌خواهیم، در همین گوشی و اینترنت یافت می‌شود.» اگر چنین است، چرا همچنان مردم برخی کشور‌های توسعه یافته حتی در آسیا برای خرید کتاب صف می‌کشند یا در هند، متوسط سرانه مطالعه کتاب، ۱۰ساعت در هفته است؟

برخی دیگر هم با همان ژست به هرم مازلو اشاره می‌کنند که تا نیاز‌های فیزیولوژیک (اساسی) و نیاز به امنیت فراهم نشود، به نیاز‌های مهم‌تر مانند کتاب خواندن و فیلم دیدن توجه نمی‌شود و با همین استدلال، خواندن کتاب را به طبقه متوسط و بالاتر مرتبط می‌دانند و به عبارتی کتاب را کالایی لوکس و تشریفاتی جلوه می‌دهند.

دوستی که پیش از کرونا سفری به هند کرده بود، خاطره‌ای تعریف می‌کرد و می‌گفت در دهلی با مردی دوره گرد روبه رو شده که در کنار بساطش، مشغول مطالعه کتاب بوده است.

اجازه دهید عمیق‌تر به جواب سوال اساسی مان فکر کنیم. به نظر می‌رسد پاسخ‌های پیش گفته، بیشتر عذر‌هایی باشد برای توجیه یک نقص فرهنگی، حال آنکه در جواب باید به چند عامل اشاره کرد:
اول اینکه فرهنگ عمومی و غالب ما ایرانیان، بیشتر شفاهی است تا مکتوب؛ برای همین گوش هایمان بیشتر توسعه یافته اند. بیشتر می‌گوییم شنیدی؟ تا بگوییم در جایی خواندم که...

دوم: خانواده‌های ما کمتر کودکان را به کتاب خواندن عادت می‌دهند و آن را کاری ضروری نمی‌دانند و سوم اینکه ساختار آموزش وپرورش کشور از مهدکودک تا تحصیلات تکمیلی برای پرورش افراد کتاب خوان هیچ برنامه مدون و مشخصی ندارد. بیشترین کتابی که بازار نشر کشور را تحت تأثیر قرار داده است، کتاب‌های درسی و کمک درسی است؛ چه در دوره‌های مدرسه و چه دوره‌های دانشگاهی.

درحالی که خواندن کتاب، جامعه را از سطحی شدن دانش و مطالبات نجات می‌دهد. آنچه امروز به مدد رسانه‌های نوظهور درحال تکمیل و تکوین است، شکل گیری نسل و آدم‌هایی است که به حکم غرق شدن در فضای مجازی ظاهرا مطالعه می‌کنند، اما سطحی شده اند و دانش شان عمق ندارد؛ گونه‌ای از حرف‌های سطحی که به مدد فناوری مدرن شده است. تا بعد...