خواسته فعالان حوزه فرش دست‌باف: فرش در میراث فرهنگی کرسی جداگانه داشته باشد

طنین همتی| شهرآرانیوز، فرش دست‌باف ایرانی شناسنامه و تاریخ و تمدن یک ایرانی در کل دنیاست. در سال‌های گذشته مشکلات مختلف زیروبم تولید و توزیع فرش را تحت‌تأثیر قرار داده، اما همچنان دغدغه تولیدکنندگان، پژوهشگران و حتی صادرکنندگان برای خروج این محصول راهبردی از وضعیت فعلی است.

اگر موضوع قاچاق، حجم کم صادرات، مواد اولیه نامرغوب و نبود یک متولی دل‌سوز را کنار بگذاریم، صحبت از انتقال اداره فرش دست‌باف از سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به سازمان میراث فرهنگی در میان است که به‌گفته کارشناسان، اگر این انتقال بدون توجه به حفظ جایگاه فرش دست‌باف صورت گیرد، صدمات زیادی به فعالان این حوزه، تولیدکننده و طراح و صادرکننده، وارد می‌کند.

دکتر هاله خیرالدین، پژوهشگر و کارشناس حوزه فرش دست‌باف در گفت‌وگو با شهرآرانیوز درباره انتقال فرش دست‌باف به سازمان میراث فرهنگی گفت: یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که به‌تازگی سر راه این حوزه قرار گرفته است، این است که قرار است امور فرش دست‌باف زیر نظر میراث فرهنگی قرار بگیرد.

اگر کرسی خاصی برای فرش دست‌باف در میراث فرهنگی دیده شود که جایگاه فرش دست‌باف را حفظ کند، اقدام خوبی است، به شرط اینکه در کنار آن به‌شکل ویژه‌ای به گردشگری فرش چه داری و غیرداری توجه کنند که توجه و حفظ این دو خواسته فعالان حوزه فرش دست‌باف است.

به‌گفته وی، گردشگری فرش باید مستقل راه‌اندازی شود، نه اینکه با صنایع دستی یکی شود. باتوجه‌به ظرفیت‌های موجود در ایران در زمینه فرش می‌توان از این فرصت برای گردشگری فرهنگی استفاده کرد. تلفیق فرش و جاذبه‌های فرهنگی می‌تواند باعث ایجاد شغل و جلوگیری از مهاجرت شود و با توسعه زیرساخت‌های لازم و همکاری سازمان‌های مربوط، این نوع گردشگری جدید را معرفی کرد.

این پژوهشگر تأکید کرد: اکنون تورهایی با عناوین مرتبط با فرش دست‌باف در حال اجراست که با نقطه ضعف‌هایی مانند نبود آموزش حرفه‌ای راهنمایان و بی‌توجهی به فرهنگ نهفته در این هنر عظیم روبه‌رو هستند. باتوجه‌به ظرفیت خوب این هنر، ایران می‌تواند از این موضوع به‌عنوان فرصتی عالی برای رسیدن به توسعه پایدار گردشگری فرش دست‌باف استفاده کند و با گسترش و تلفیق فعالیت‌های مرتبط با گردشگری و فرش دست‌باف و رنگرزی و... به جاذبه‌ای برای گسترش فعالیت‌های فرهنگی تبدیل شود.

با حضور چنین گردشگرانی، بازار هدف فرش دست‌باف ایران چندین برابر بیشتر شناسانده می‌شود و بازارهای هدف برای گردشگران و صرفا تجار و بلکه همه اقشار جامعه به‌سوی این هنر کشانده و از آن استقبال می‌شود.

به‌گفته این کارآفرین، اگر بناست در میراث فرهنگی جایگاه ویژه‌ای برای فرش دیده نشود و صرف یک محصول معمولی پیش‌پاافتاده به آن توجه شود و توجه ویژه گردشگری نداشته باشد و از حالت تجاری به هنری تغییر شکل ندهد، تولیدکننده و طراح جایگاهش را از دست می‌دهد.

وی با اشاره به خروج طراحان فرش از کشور گفت: متأسفانه بی‌توجهی به فعالان فرش دست‌باف باعث شده است کشور‌هایی مثل ترکیه خواهان طراحان فرش ما باشند و ما شاهد مهاجرت گسترده این افراد باشیم، چراکه از آن‌ها استقبال خوبی می‌شود و طراحان از جایگاه بهتری برخوردارند و آنجا برایشان از نظر درآمدی بهتر است.

به‌گفته هاله خیرالدین، ما همه نوع گردشگری در ایران داریم، اما این زمینه که ظرفیت‌های خوبی دارد، مغفول مانده است. گردشگری در این حوزه به‌صورت پراکنده و بدون هیچ نگاه کارشناسانه‌ای انجام می‌شود، اما ما می‌توانیم از این فرصت‌ها در جهت گردشگری فرهنگی استفاده کنیم تا تلفیق فرش و جاذبه‌های فرهنگی باعث ایجاد شغل و جلوگیری از مهاجرت طراحان و بافندگان شود.

وی تأکید کرد: توسعه زیرساخت‌ها به همکاری سازمان‌ها نیاز دارد که سازمان میراث فرهنگی یکی از متولیان ایجاد این زیرساخت است. در نتیجه اگر فرش قرار است زیر نظر سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد، باید کرسی مخصوص خود را داشته باشد.

کرسی مخصوص فرش دست‌باف یعنی مثل الان که در سازمان صمت اداره مخصوص خود را دارد، باید همان جایگاه را در میراث هم داشته باشد و نباید زیر نظر صنایع دستی و از این قبیل قرار گیرد. در کنار این موضوع توجه به گردشگری فرش دستباف که زمینه اشتغال اکثر روستائیان در مناطق محروم را فراهم می‌کند؛ و از همه مهمتر گردشگران را به مراحل اولیه تا نهایی بافت فرش دستباف دعوت می‌کند باید مورد توجه قرار گیرد.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه فرش دست‌باف شناسنامه و تاریخ و تمدن یک ایرانی در کل دنیاست، افزود: فرش دست‌باف برای ما هویتی ملی است و باید به آن رسیدگی شود. طبق آمار بدست آمده از طریق spss و همچنین آمار دستی از گردشگران داخلی و خارجی، مردم از قشر‌های مختلف تقاضا دارند درباره فرش اطلاعات داشته باشند و اگر صحبت از گردشگری فرش می‌شود، منظور جایگاه آن برای مردم است. باید به فرش دست‌باف به‌عنوان چرخه‌ای از تولید تا مصرف توجه شود، نه صرفا به‌عنوان محصولی فرهنگی و بدون ارزش‌افزوده.

این کارشناس فرش دست‌باف اظهار کرد: ایران به ۳ چیز در جهان مشهور است؛ فرش، خاویار و گربه. متأسفانه این موضوع را ندیده گرفته‌ایم و با بی‌مهری این کالای راهبردی را به حاشیه رانده‌ایم. متأسفانه این موضوع حتی بین مردم هم جا افتاده که فرش دست‌باف گران است؛ در خانه هر ایرانی به‌جز معدود افرادی، حتی یک گلیم ایرانی هم یافت نمی‌شود. اکنون رتبه فرش دست‌باف هند از ایران بیشتر است، در صورتی که از نظر کیفیت زیر خط است؛ فقط به این دلیل که در ابریشم حرفی برای گفتن دارد، توانسته است این جایگاه را پیدا کند.

وی ادامه داد: متأسفانه اکنون کارگاهی که درباره فرش دست‌باف برگزار شود و بار علمی داشته باشد، نداریم. سال ۲۰۲۰ که اوج شکوفایی فرش دست‌باف بود، آن‌چنان به آن توجه نشد، ولی کشور‌های مجاور جایگاه این صنعت را به‌خوبی درک کردند و به آن بها دادند. خواسته ما این است که اگر قرار است فرش دست‌باف به سازمان میراث منتقل شود، در کنار آن کرسی مشخصی نیز به فرش داده شود. همچنین، در کنار این موضوع گردشگری فرش به‌صورت همگانی رواج داده شود. درنهایت اینکه در حوزه تصمیم‌گیری فرش دست‌باف افرادی را قرار دهند که عزم علم دارند.

وی تأکید کرد: با ایجاد گردشگری فرش دست‌باف می‌توان جایگاه ویژه‌ای برای تولید ناخالص داخلی و توسعه پایدار ایجاد کرد که باعث می‌شود بستر‌های بازار‌های هدف نه صرفا برای تجار، بلکه برای عموم مردم فراهم شود. فرش دست‌باف جایگاه ویژه‌ای در ایران و جهان در زمینه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی دارد.

این صنعت علاوه بر کسب اعتبار و شهرت برای کشور ایران و شناساندن خلاقیت و صنعت فرش دست‌باف ایرانی به جهانیان، در ارزآوری، اشتغال‌زایی و کسب درآمد نیز تأثیرگذار است. تنوع در طرح و رنگ، بافت و... فرش دست‌باف ایرانی می‌تواند در جذب گردشگران داخلی و خارجی مؤثر و منبعی ارزآور باشد.

به‌گزارش شهرآرانیوز، به‌تازگی توافقاتی بین دو وزارتخانه صمت و گردشگری برای انتقال مرکز ملی فرش دست‌باف ایران به وزارت صنایع دستی و میراث فرهنگی انجام شده است. موضوع الحاق مرکز ملی فرش ایران یک‌بار در سال۸۹ از سوی معاون وقت صنایع دستی کشور مطرح شد که با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شد؛ از جمله اینکه غضنفری، وزیر بازرگانی وقت، در آن زمان اعلام کرد تولیت فرش دست‌باف با وزارت بازرگانی است.

درباره الحاق مرکز ملی فرش به سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد‌هایی مطرح شده بود که من از سازمان میراث فرهنگی تشکر می‌کنم، اما بررسی‌های کارشناسی ما نشان داده است که اگر مرکز ملی فرش در وزارت بازرگانی بماند، به صلاح است. در عین حال از سازمان میراث فرهنگی و سایر سازمان‌ها و ارگان‌ها می‌خواهم اگر می‌توانند کاری برای فرش انجام دهند و دریغ نکنند.

با وجود تمایل معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سال۸۹، موضوع الحاق مرکز ملی فرش منتفی شد، اما مسعود سلطانی‌فر، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به‌تازگی درباره فرش دست‌باف اظهارنظری کرده است که ظاهرا قرار است دوباره بحث الحاق فرش به صنایع دستی از سر گرفته شود. باتوجه‌به اینکه فعالان حوزه فرش دست‌باف به اینکه زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باشند، تمایلی ندارند، مدیریت یکپارچه همه هنر‌های سنتی و صنایع دستی در یک مجموعه می‌تواند به رشد هم‌پای همه هنر‌های دستی منجر شود.