توسعه مشهد در محور شرق

الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ همه چیز برای غرب است، از خط مترو تا امکانات، از دسترسی به ییلاقات تا اماکن تفریحی و گردشگری. دست ساکنان شرق مشهد از این امکانات خالی است. کم اقبالی شرق مشهد برای توسعه در شرایطی است که محور غرب در دهه‌های گذشته رشد شتابان و تصاعدی داشته است.

این موضوع سبب شده است مشهد به جای توسعه افقی در دو محور غرب و شرق، به شهری با توسعه یک جانبه در محور غرب تبدیل شود؛ امری که واکنش‌ها و انتقاد‌های فراوانی را هم در میان مردم و هم در میان مسئولان فعلی و اسبق این شهر به همراه داشته است.

شرق فراموش شده

نمونه این منتقدان تورج همتی مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خراسان رضوی است که بار‌ها در گفت وگوهایش بر تغییر جهت توسعه مشهد از غرب به شرق تأکید کرده است. دیدگاهش برخلاف نگاه دیگر مسئولان که بر تغییر جغرافیایی توسعه شهری متکی بود، بر تراکم جمعیت در غرب و ازبین رفتن منابع طبیعی شهر مشهد استوار است.

به عقیده او «بارگذاری‌های جمعیتی، صنعتی، خدماتی و حتی کشاورزی باید با توان اکولوژیک و ظرفیت‌های زیستی دشت مشهد مطابقت داشته باشد. این درحالی است که این موضوع در دشت مشهد رعایت نشده است و این مسئله هنجار‌های زیست محیطی این شهر را تهدید و نابود می‌کند.

برای همین به منظور برقراری توازن در بارگذاری جمعیتی و حفظ آبخوان، جهت گیری توسعه در کلان شهر مشهد باید از محور غرب به شرق تغییر یابد.».

اما برخی کارشناسان حوزه شهری وجود اراضی بزرگ مقیاس و مستعد کشاورزی را در شرق مشهد دلیلی بر نبود پروژه‌های توسعه‌ای می‌دانند. کارشناسان وجود پلاک‌های بزرگ مقیاس محور شرق مشهد را که در اختیار ارگان‌ها و نهاد‌های دیگری مانند آستان قدس رضوی و اداره کل اوقاف است، از دلایل کندی روند توسعه در محور شرق برمی شمارند.

اما برخی نیز تفکر مدیریت‌های پیشین شهرداری را در کندی روند توسعه در محور شرق مؤثر می‌دانند. به اعتقاد آنان، در مدیریت‌های قبلی شهر، همت و عزم و دیدگاهی برای ارتقای سطوح محور شرق و تعریف پروژه‌های خدماتی در آن وجود نداشته است.

نمونه اخیرش صحبت‌های غلامحسین صاحبی است که اوایل دی گذشته در نشست عدالت خواهان درباره «نابرابری شهری» گفته بود. این عضو شورای اسلامی شهر، محور غرب و شرق مشهد را به عنوان یکی از مصداق‌های نابرابری بیان کرده است و می‌گوید: در چهار دهه گذشته رویکرد مدیریت شهری درباره حاشیه شهر مثبت نبوده است.

شمال و شمال شرق را عملا رها کردند و طرح‌های توسعه همگی به سمت غرب رفت. رویکرد مدیریت شهری این بود که شهر به سمت مناطق یادشده بیست کیلومتر توسعه پیدا کند. هربار هم که مسئولان را دعوت کردیم، گفتند «طرح نداریم». همین بازی‌ها را می‌کردند و در عمل کار را رها کرده بودند. متأسفانه رویکرد، رویکرد خدمت به مناطق کم برخوردار نبود.

در کنار این اظهارات، سیدعبدا... ارجائی، شهردار مشهد، نیز از عزم شهرداری برای توسعه شرق می‌گوید. او با نگاهی به شرایط کنونی توسعه مشهد می‌گوید: حرم مطهررضوی دیگر در مرکز شهر قرار ندارد. اگر روند توسعه به سمت غرب ادامه پیدا کند، در آینده‌ای نه چندان دور فاصله غرب مشهد تا حرم مانند حدفاصل شهرری تا تهران خواهد شد.

چرا غرب مشهد هواخواه زیاد دارد؟

اما چرا محور غرب مشهد برای توسعه توجه مسئولان را جلب کرد؟ محور اصلی گفت وگوی شهرآرا با ساسان نورین مقدم، مدیرکل طرح‌ها و مطالعات شهری شهرداری مشهد، همین موضوع است.

او معتقد است توسعه شهری فرایندی همه جانبه و برپایه حاکمیت و مردم است. دلایلی که او برای توسعه یک جانبه مشهد به سمت غرب برمی شمارد، با نگاه و تمایل ویژه مردم مشهد به سمت غرب شروع می‌شود. تمایلی که به گفته او ریشه‌ای پنجاه ساله دارد.

نورین مقدم البته وضعیت جغرافیایی و اقلیم شهر مشهد را به عنوان دلیلی بارز در شکل گیری این تمایل دخیل می‌داند و می‌گوید: ارتفاعات جنوب مشهد سدی طبیعی است و امکان توسعه شهر از این سمت وجود ندارد.

از شمال نیز مشهد به مسیل رودخانه کشف رود محدود می‌شود. اما در قسمت شرق مشهد به دلیل دارابودن اراضی مستعد کشاورزی، بخش عمده زمین‌های کشاورزی مشهد از گذشته‌های دور در این محدوده واقع شده اند. با این توضیحات، تنها قسمتی که نگاه‌ها و تمایل‌ها را برای توسعه مجذوب خودش می‌کند، قسمت غرب مشهد است.

حرکت به شرق با مسیر توسعه

«چالش کم آبی» و «به هم خوردن توازن توسعه شهری» در مشهد، دو دلیلی است که مدیرکل طرح و مطالعات شهری شهرداری مشهد برای حرکت احتمالی توسعه‌ای به سمت شرق ذکر می‌کند. او می‌گوید: شهرداری و شورای اسلامی شهر مشهد با این موضوع همگام هستند و مطالعات توسعه شرق مشهد از نیمه دوم امسال به صورت جدی‌تر درحال انجام است.

نورین مقدم در توضیحات بیشتر اضافه می‌کند: بخش عمده اراضی بزرگ مقیاس و مستعد کشاورزی مشهد در شرق قرار دارد، پس باید توجه کرد که کم آبی، فرونشست دشت مشهد و کاهش بارندگی به صورت گسترده کشاورزی را در این محدوده تحت تأثیر خود قرار می‌دهد؛ بنابراین این موضوع‌ها باید در توسعه شهر به سمت شرق لحاظ شود.

مدیرکل طرح و مطالعات شهری شهرداری مشهد، حرکت به سمت کشاورزی شهری با روش‌های نوین را که مصرف آب را به حداقل ممکن برساند، یکی از این راهکار‌ها برمی شمارد.

موضوع دومی که اشاره می‌کند، ایجاد مراکز عرضه مستقیم این محصولات است. همین مراکز و عرضه مستقیم آن در تحرک جمعیت برای حرکت به سمت شرق و توسعه حمل ونقل شهری برای رساندن این افراد تأثیرگذار خواهد بود.

محرک‌های توسعه

او توسعه شهری را در محدوده‌ای خاص مستلزم به کارگیری محرک‌های توسعه می‌داند و می‌گوید: قطعا توسعه شهری با ارتقای سطح اجتماعی ساکنان آن ارتباط تنگاتنگی دارد. نکته دیگری که دراین باره باید به آن توجه کنیم، استفاده از محرک‌های توسعه است.

مدیرکل طرح و مطالعات شهری شهرداری مشهد می‌افزاید: محرک‌های توسعه نیز برپایه تعریف پروژه‌های شهری و دسترسی‌های آسان و ارائه خدمات در این مناطق است.

به گفته او، ظهور مراکز علمی و دانشگاه و مراکز درمانی در این محدوده، جدا از ارتقای سطح آن محدوده، سبب تحرک توسعه و حرکت جمعیت به این مناطق می‌شود.

کرنومتر پروژه‌های شرق خورده است

مدیرکل طرح‌ها و مطالعات شهری شهرداری مشهد نوید می‌دهد که توسعه شرق مشهد جزو اولویت‌های شورا و مدیریت فعلی شهرداری مشهد است. نورین مقدم می‌گوید: کرنومتر اجرای پروژه‌های شرق مشهد زده شده است و تعداد پروژه‌هایی که در این مناطق وارد گام اجرایی می‌شود، بیشتر از دیگر مناطق خواهد بود.

نگاه به ساخت مسکن نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که به گفته او می‌تواند جدا از تأمین نیاز مسکن شهر مشهد، در توسعه محدوده‌های شرقی شهر نیز تأثیرگذار باشد.

توازن شهرسازی

حمید ضمیری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد است. او نیز بر توازن شهری و توجه به شرق مشهد در توسعه شهرسازی تأکید می‌کند. رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد می‌گوید: آنچه در شرایط کنونی شهرسازی مشهد نمود و بروز دارد، توسعه یک جانبه شهر مشهد از محور غرب است.

ضمیری این را هم می‌گوید که توسعه مشهد در محور غرب در دهه‌های گذشته و به واسطه توجهات ویژه‌ای بوده که به این محور شده است. او وجود مناطق ییلاقی محدوده طرقبه و شاندیز را که در غرب مشهد واقع شده است، از دیگر دلایل توسعه غرب مشهد ذکر می‌کند و ادامه می‌دهد: واگذاری زمین‌های دولتی در محدوده غرب مشهد و نیز شکل گیری و تمرکز دانشگاه‌ها و امکانات خدماتی در این محدوده نیز بر توسعه تأثیر گذاشته اند.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد، توسعه متوازن شهری مشهد را منوط به توجه دوچندان به توسعه شرق می‌داند و بیان می‌کند: در توسعه متوازن مشهد باید حرم مطهررضوی مرکز شهر در نظر گرفته شود و شهر با مرکزیت حرم توسعه یابد. اکنون به دلیل رعایت نشدن این نکته، فاصله غرب مشهد تا حرم مطهررضوی زیاد شده است.

توجه به شرق با نگاه جمعی متولیان

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد تأکیدش برای توسعه در شرق براساس انجام مطالعات است. او می‌گوید: در محدوده شرق مشهد اراضی مستعد کشاورزی وجود دارد. در محدوده شمال شرق نیز چند روستا و محدوده منفصل شهری مهرگان و قرقی را داریم. همه این‌ها بر این تأکید می‌کند که باید به محور شرق توجه ویژه شود.

این عضو شورای اسلامی شهر مشهد به جایگاه دیگر ادارات در سامان دهی به بافت شهری مشهد اشاره و اضافه می‌کند: در محدوده شمال شرق روستا‌هایی داریم که میان دو محدوده منفصل شهری مشهد و خود این کلان شهر قرار گرفته اند و رشد عجیبی در حوزه جمعیت دارند. بنابراین، باید همه ارگان‌ها و نهاد‌های مسئول پای کار باشند تا بتوان برای توسعه شرق و شمال شرق مشهد اقدامی بنیادی و با برنامه ریزی انجام داد.

برای سروسامان دادن به محور شرق، فقط شهرداری مسئول نیست. بی شک اداره کل راه وشهرسازی‌ها نیز باید به شکل جدی به این موضوع وارد شود.