گروه فرهنگ و ادبیات
اولین رویداد شتاب دهی به رسانه های محلی و اجتماعی مشهد با نام رج و برگرفته از پیوند رسانه و جامعه، به همت مؤسسه فرهنگی شهرآرا و با همکاری حوزه هنری خراسان رضوی، صبح روز هفتم اسفند در سالن همایش های کارخانه نوآوری برگزار شد. در روز اول این رویداد دو روزه، که هدف آن انتقال مباحث انگیزشی و آموزشی مرتبط با رسانه های اجتماعی، تشکیل و تقسیم بندی مخاطبان برای شروع کار رسانه ای گروهی است، جمعی از استادان حوزه رسانه حاضر شدند تا برای شرکت کنندگان مباحث لازم را در قالب کارگاه های آموزشی بیان کنند؛ مباحثی که حول محور «از ایده تا محتوا»ی کار رسانه می چرخد.
رؤیاسازی کنید تا پیشران باشید
سید میثم موسوی مهر، مدیرعامل مؤسسه فرهنگی شهرآرا، در مراسم افتتاحیه این رویداد از این گفت که همه ما باید برای انجام کارهای خود، رؤیا و تصوری از آن داشته باشیم و حالا آن چیزی که باعث شده است تا ما به این رویداد وارد شویم، همین رؤیاپردازی برای یک آینده بهتر و برخوردار بودن از یک رسانه بهتر بوده است. او در ادامه صحبت هایش خطاب به شرکت کنندگان همایش نیز گفت: «شما شرکت کنندگان هم باید برای شهر خود، رؤیا در نظر داشته باشید. این مسئله از این بابت مهم است که می تواند فرد را در حوزه های مختلف پیشران کند.» او در ادامه صحبت هایش از این گفت که نبود این رویا و تصور از آینده، می تواند آسیب زا باشد و درواقع بزرگ ترین آسیبی که یک تمدن می بیند، نداشتن رؤیاست. او گفت: «از شما می خواهم برای رؤیاهای خود چهارچوب و شاخصه در نظر بگیرید. شما باید برای تمدنتان، شهرتان، کشورتان و محله تان رؤیا تصور کنید.»مدیرعامل مؤسسه فرهنگی شهرآرا در بخش پایانی صحبت هایش از شرکت کنندگان درخواست کرد تا مطالبه گرانه در رویداد حاضر شوند و گفت: «امیدواریم این رویداد آغازی خوب و مناسب برای شما باشد. آن چیزی که در رسانه مهم است شما دارندگان و اهالی هستید که درواقع تک تک شما یکی از کنشگران آینده این شهر محسوب می شوید.»
اهمیت سوژه یابی در رسانه های محلی
در ادامه این نشست، سید حسن موسوی فرد، با محوریت مسئله یابی در سوژه های محلی به سخنرانی پرداخت. او از این گفت که در کار رسانه مهم ترین نیاز؛ سوژه است و مسیر غالب برای انتخاب سوژه، توجه به ارزش های خبری چون فراوانی، تازگی، شهرت و ... است. در صورتی که این فقط یک وجه رسانه ای کار است. وجه دیگر که باید به آن توجه شود، وجه محتوایی است که اگر به آن دقت نکنیم، گرهی از کار ما باز نمی شود و بدون اینکه مسئله ای را حل کنیم فقط به بیان آن می پردازیم. مسیری که ممکن است ما را به یک رسانه زرد یا سیاه نما تبدیل کند. او البته اضافه کرد توجه به جنبه محتوایی به این معنا نیست که نباید دنبال جذابیت های رسانه ای باشیم، اما نکته اینجاست که باید اصولی را درنظر داشته باشیم و به آن پایبند باشیم که یکی از این پایبندی ها، پایبند بودن به حل مسئله است. به این منظور، باید محیط اطراف و سوژه های محلی را خوب بشناسیم .سوژه ها از دل شناخت پدیده ها برمی آیند. در صورت نبود شناخت، خود و جامعه را سر کار خواهید گذاشت.
نباید جهان بینی و ذهنیت خود را به کل جامعه نسبت دهیم
موسوی فرد بعد از ذکر این مقدمه، گفت: «در این میان، یکی از سؤال هایی که باید از خود بپرسیم این است که آیا لزوما پدیده ای که می خواهیم به عنوان سوژه دست روی آن بگذاریم، ماهیت سوژه بودن و پرداختن را دارد یا نه؟ به عبارت دیگر، ممکن است ما پدیده ای را با توجه به جهان بینی و ذهنیت خودمان منفی در نظر بگیریم در صورتی که شاید شایسته نباشد تا آن را به کل جامعه تعمیم بدهیم. ما حق نداریم پدیده ای را که در ذهنمان منفی است مبنای قضاوت برای شرایط کلی جامعه در نظر بگیریم. درواقع نوع نگاه ما به پدیده ها می تواند متفاوت باشد.»
هم به مسئله بپردازیم هم به علت آن
او در ادامه صحبت هایش به این نکته اشاره کرد که چیزی که جامعه را حرکت می دهد؛ امید است نه صرف مطرح کردن مکرر یک مشکل: «اگر بخواهیم با مسائل موجود در محله فقط در سطح یک مشکل درگیر شویم، نمی توانیم آن را حل کنیم. رسانه ها عادت دارند فقط مسئله و مشکل موجود را نشان دهند؛ اما به دلایل آن نمی پردازند. برخی می گویند این ماهیت رسانه است؛ اما به اعتقاد من چنین نیست. در رسانه ما مسئولیت داریم تا برویم پیگیری کنیم که چرا یک پدیده به وجود آمده است، نه اینکه فقط درباره چیستی ها صحبت کنیم. برای این منظور، باید برویم سراغ علت پدیده ها. در این صورت دچار تکرار نمی شویم. برخی پدیده ها مثل اعتیاد بسیار پیچیده است و شاید نتوان به سرعت و کامل حلش کرد؛ اما به هر حال می توان آن را بهبود بخشید.موسوی فرد در بخش پایانی صحبت هایش از این گفت که نباید فراموش کنیم رسانه محلی یک نهاد اجتماعی است در پیوند با باقی نهادهای اجتماعی محله. او گفت: «ما در یک محله تنها نیستیم. باید برخورد مسئولانه داشته باشیم و این نکته را در نظر بگیریم آیا من به عنوان یک رسانه محلی می توانم با دیگر نهادها و ظرفیت های منطقه آشنا شوم و تعامل خوبی برقرار کنم؟»
رسانه بیشتر از محتوا درگیر فرم می شود
سید احمد موسوی صمدی در دومین کارگاه آموزشی رویداد «رج» با عنوان «جریان سازی در رسانه های اجتماعی» با نام بردن از انواع رسانه گفت: برخی رسانه ها طول زیادی دارند، بعضی رسانه ها تأثیرگذاری بالایی دارند؛ زیرا به جای طول، عمق دارند.او با تأکید بر اینکه رسانه مخاطب را برای رفتار و همگرایی آماده می کند، افزود: وقتی موضوع هایی قابلیت فراگیری دارد می تواند به نوعی جریان سازی باشد. انحصار و مرجعیت رسانه مؤلفه مهم قدرت آن است. این کارشناس رسانه با بیان اینکه محتوای خوب در هر پلتفرمی جای خود را باز می کند، یادآور شد: رسانه درگیر محتوا نمی شود، درگیر فرم می شود. تمام بحران ما در فضای ما این است که اصحاب رسانه مسئله ندارند.این کارشناس رسانه با اشاره به اینکه رسانه ها با شعارهایشان در ذهن می مانند، یادآور شد: قدرت رسانه یک تفکر جمعی ایجاد کرده است و روی تفکر مخاطب تغییر ایجاد می کند. همچنین، ذات رسانه کنترل و فریب است. بعد از کنترل کردن، رسانه امید، پیشرفت، ترس و نفرت مخاطب را نیز کنترل کرده، موجب ارتقا یا سرکوب شدن آن ها می شود، اما درنهایت تفکر و عمل مخاطب را ارتقا می دهد. از طرفی، رسانه قدرتمند و تصمیم ساز است؛ اما تعاملی است، یعنی هم تأثیرگذار است و هم تأثیرپذیر.وی در ادامه به بنگاه اقتصادی مانند «دیجی کالا» اشاره کرد و گفت که این بنگاه اطلاعات را به مخاطب خود در قالب یک تجارت می فروشد: «دیجی کالا در قدم اول نیاز مخاطب را رفع می کند، اما با ایجاد نیاز کاذب، کالای خود را به مشتری می فروشد.»موسوی صمدی با اشاره به اینکه رسانه محلی، رسانه ای است که باید اخبار و اطلاعات محلی و مرتبط تولید کند و درعین حال محتوا را از هم جدا کند، یادآور شد: رسانه مرجع اختصاصی مردم و حاکمیت است. نظریه دستورکارسازی شامل واقعیتی که اتفاق می افتد، تغییراتی می دهد و به درک مخاطب منجر می شود که مردم واقعیت را نمی بینند، بلکه درک و باور خود را می بینند.
وی افزود: ایجاد چهارچوب و اولویت دهی ساختار دستور کارسازی است، علاوه بر این، رسانه نمی تواند به مردم بگوید چگونه فکر کند، ولی می تواند بگوید به چه چیز فکر کند و برای آن ها دستورکارسازی کند. تعییر در نظام هنجاری و رفتاری هدف جریان سازی
رسانه است.
می خواهیم علاقه مندان به رسانه در محله شان کنشگری کنند
مجید عسکری، مدیر حوزه هنری خراسان رضوی، در حاشیه این رویداد از «رج» به عنوان برنامه ای یاد کرد که قرار است رسانه و جامعه را با هم پیوند بزند: «اصلی ترین هدف رویداد این است که ما بتوانیم به علاقه مندان به فعالیت در حوزه رسانه در قالب کنشگری اجتماعی آموزش بدهیم و آن ها را تشویق کنیم تا در فضای محلی تولید محتوا کنند. هم اکنون صد نفر گزینش شده اند تا در این دوره آموزشی دو روزه آموزش ببینند. آموزش ها در مباحث و موضوع های مختلفی درباره رسانه محلی، کنشگری اجتماعی، مسئله یابی و تأثیر و نقش رسانه های محلی اختصاص دارد.»
او در ادامه درباره روند فعالیت شرکت کنندگان گفت: «افرادی که شرکت کرده اند در قالب تیم های سه تا پنج نفره دسته بندی خواهند شد و در یک فرایند یک ماهه به همراه مربیان و راهنماها، تولید محتوای رسانه ای خواهند کرد. اغلب این افراد در قالب یک کار گزارش مستند تصویری تولید خواهند داشت. در اختتامیه رویداد سعی می کنیم، تولیدات را ارزیابی کنیم و بهترین ها را برگزینیم و در ادامه با آن ها تعامل داشته باشیم. فراتر از ارزیابی، اصلی ترین هدف رویداد، شناسایی افراد و کنشگرانی است که در عرصه رسانه ای فعال هستند تا بتوانیم در سال آینده افراد برگزیده شده را در پروژه ها و فرایندهایی به کار گیریم. در فرایندی شش ماهه مجموعه ای از انسان رسانه ها و تیم های رسانه ای تشکیل خواهیم داد تا بتوانند با همکاری مؤسسه «شهرآرا» کنشگری داشته باشند و در آینده شهر مشهد تأثیرگذار باشند.»
شرق کشور مبدأ همه تحولات
ادریس راموز، به عنوان اولین سخنران این برنامه، پشت تریبون رفت و به صحبت پیرامون جایگاه و نقش رسانه پرداخت. او از این گفت که برای رسانه می‌توان سه نقش نهادی، نمادین و فراگیر در نظر گرفت: «رسانه به مثابه یک نهاد فرهنگی و اجتماعی کارکرد تولید معنا و رفع نیازها و خلق ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و قوانین لازم خود را دارد. نقش نمادین رسانه نیز به این معناست که رسانه ابزار و مجرای انتقال داده و اطلاعات است و آخرین و اصلی‌ترین تعریف رسانه نیز به مثابه فضا و چهارچوبی است که فرهنگ، اقتصاد، سیاست، سبک زندگی و … در آن جریان پیدا کرده است. » او در ادامه صحبت‌هایش به اهمیت شرق کشور به عنوان مبدا و نقطه آغاز بسیاری از تغییر و تحولات در کشور پرداخت و گفت: «این یک سنت تاریخی است که تحولات بنیادین در کشور از شرق کشور آغاز می‌شود و بعد از آن در سطح کل استعلا می‌یابد. به همین دلیل است که امروز نیز خراسان و مشهد در بحث رسانه‌های محلی پیشگام شده‌اند.»
چرا رسانه های محلی؟
اما چرا رسانه های محلی اهمیت یافته اند؟ این سؤال، مبحثی بود که راموز در ادامه صحبت هایش به آن پرداخت. او با اشاره به سیر تاریخ و تقسیم بندی رسانه ها در عصر مدرن، گفت: «لیبرالیسم مسبب تمرکزگرایی شد و این تمرکزگرایی به این معناست که زمان و مکان یا همان تاریخ و هویت را از بین می برد که با ادامه پیدا کردن این قضیه، کار به جایی می رسد که نظم جدیدی مورد نیاز است و در نتیجه، تاریخ و جغرافیا و هویت دوباره مهم می شود.
پس تمرکزگرایی افول پیدا می کند و جامعه محلی و شهرها و هویت هایشان اهمیت پیدا می کند.»مسئله محور بودن، مبتنی بر انسان بودن، متنوع و متکثر بودن و گفت وگومحور بودن به عنوان ویژگی های یک رسانه، محلی و میان رشته ای بودن و روایت پردازی و سوژه یابی نیز برخی از الزامات رسانه های محلی است که راموز در ادامه صحبت هایش به آن ها اشاره کرد.
کار ما بعد از رویداد تازه آغاز می شود
هادی ذالکی، دبیر رویداد «رج»، به محتوای آموزشی این دوره اشاره کرد و گفت: «عموم مباحث برمی گردد به مبحث های محتوایی حوزه رسانه و رسانه اجتماعی و آن چیزی که بچه های محلاتی که می خواهند کار رسانه ای انجام دهند، دراین باره بدانند. برنامه در این دو روز، از ساعت هشت صبح آغاز می شود و تا شش عصر ادامه پیدا می کند. پس از پایان دوره، شرکت کنندگان در گروه های چهار یا پنج نفره تقسیم بندی می شوند. یک راهنما یا راهنمای رسانه ای با هر گروه همراه می شود تا در مدت زمان ۱۰ تا ۱۵ روزه، یک گزارش مسئله محور با موضوعی از محله خودشان بسازند. سپس این گزارش را برای دبیرخانه رویداد «رج» ارسال کنند، تا ما در نهایت تا پایان اسفندماه، از منتخبان این گزارش ها، تقدیر کنیم. کار و همکاری ما با بچه های شرکت کننده رسانه ای، اینجا تمام نمی شود و قصد داریم در آینده از این شبکه و ظرفیت آن استفاده کنیم.»
ذالکی همچنین به سرفصل های ارائه شده از سوی استادان این دوره هم اشاره کرد و گفت: «در کل چندین سرفصل مهم وجود دارد که در کلاس ها به آن ها پرداخته می شود. مثل چگونگی مسئله یابی کردن رسانه محلی، یعنی به سراغ چه موضوعی باید رفت و با چه افرادی باید مصاحبه کرد؟ یا اینکه افراد محله، شخصیت ها یا رخداد محله چطور باید روایت شود، چطور شبکه سازی اجتماعی انجام شود و … این ها مسائلی هستند که با بچه ها به طرح و بحث می گذاریم و درباره آن ها در کارگاه ها صحبت می کنیم.»
روایت نگاری در رسانه های محلی
دیگر سخنران نخستین روز رویداد رسانه ای «رج»، جمال یزدانی بود که نکاتی درباره «روایت نگاری در رسانه های محلی» ارائه کرد. یزدانی گفت: روایت نگاری در رسانه محلی براساس هرکدام از جزئیات ظرفیت های محله انجام می شود. در روایت نگاری محلی، اولین حرکت مشخص کردن محدوده روایت نگاری است که پس از آن حرکت آغاز می شود. یک روایت خوب براساس خوب دیدن و خوب شنیدن به وجود می آید. توجه به هرآنچه در ابتدا بی اهمیت جلوه می کند نیز مهم است. رسانه محلی می تواند از این مؤلفه برای روایت نگاری مناسب خود استفاده کند.وی در ادامه افزود: کنار گذاشتن نگاه های تک بعدی باید در روایت نگاری رسانه محلی به آن توجه شود. ضمن اینکه، توجه به نظریات محلی می تواند به رسانه در شرایط مختلف کمک کند. سه مؤلفه آحاد مردم (اطلاع و انگیزه بخشی)، حاکمیت (سیاست گذاری) و گروه ها (تسهیل گری) ابعاد کار رسانه محلی است. روایت نگاری در رسانه محلی نیز بر اساس هر کدام از جزئیات ظرفیت های محله متفاوت می شود. از سوی دیگر، هویت و فرهنگ نیز از ظرفیت های مهم محلات است که به رسانه محلی این امکان را می دهد تا روایت نگاری خاصی داشته باشد.