مالیات برحسب تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، پرداختی الزامی و بلاعوض است. مالیات ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و... تعلق گیرد. چنین تعریفی پرداخت‌های تأمین اجتماعی را هم دربرمی‌گیرد، حال آنکه برحسب مقررات و عرف مالیاتی ایران اصطلاح مالیات، پرداخت‌های اخیر را شامل نمی‌شود.

برخی مالیات را به‌مثابه یک نوع هزینه اجتماعی می‌دانند که آحاد یک ملت در راستای بهره‌برداری از امکانات و منابع یک کشور موظف‌اند آن را پرداخت کنند تا توانایی‌های جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود. مالیات درواقع انتقال بخشی از درآمد‌های جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت می‌شود، زیرا ابزار و امکانات دستیابی به درآمد و سود‌ها را دولت فراهم کرده ‌است.

هدف از اخذ مالیات

دولت‌ها برای جبران هزینه‌های خدماتی که به شهروندان انجام می‌دهند، از طریق وضع مالیاتی اقدام می‌کنند و البته هدف از وضع مالیاتی برای بیشتر کشور‌ها جبران هزینه نیست؛ زیرا از طریق مالیات نقدینگی دچار تغییرات می‌شود که بعد از جبران هزینه مهم‌ترین عامل وضع مالیاتی است.

انواع مالیات

مالیات مستقیم

مالیات مستقیم را می‌توان مالیات بر درآمدها، سود یا مالیات بر ثروت و امثال آن نیز نامید. این مالیات به‌طور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد حقیقی و حقوقی اخذ می‌شود.
مالیات بر درآمد: مالیات بر درآمد شامل مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد اتفاقی، مالیات بر درآمد کشاورزی و مالیات بر درآمد منابع مختلف است.
مالیات بر دارایی: مالیات بر دارایی شامل مالیات بر ارث، حق تمبر، مالیات سالانه املاک، مالیات بر اراضی بایر و مالیات بر مستغلات مسکونی خالی است.

مالیات غیرمستقیم

مالیات غیرمستقیم مالیات‌هایی است که پرداخت‌کننده آن فرد معینی نیست و دارای قابلیت انتقال بالایی است. مالیات غیرمستقیم روی مصرف کالا‌ها و فعالیت‌هایی وضع می‌شود که به‌طور غیرمستقیم روی درآمد مؤثر است.
مالیات بر ارزش‌افزوده: مالیات بر ارزش‌افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که در زنجیره واردات، تولید و توزیع برحسب درصدی از ارزش کالا و خدمات مشمول دریافت می‌شود.

مالیات در ایران

مالیات در ایران دارای انواع مختلفی است که هرکدام باتوجه‌به کارکردهای خود در اقتصاد به کار گرفته می‌شود. مالیات براساس چگونگی تعلق به کالاهای شامل مالیات، به مالیات مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود. در ادامه به جزئیات بیشتری درباره مالیات و انواع آن در ایران اشاره می‌شود.

یک- مالیات مستقیم

مستقیم از دارایی یا درآمد افراد گرفته می‌شود و شامل مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد است. همان‌طور که از نام این مالیات‌ها مشخص است، بدون هیچ واسطه‌ای بر درآمد افراد یا سازمان‌ها و مؤسسات اقتصادی اعمال می‌شود و از سوی مأموران مالیاتی به‌طور مستقیم وصول می‌شود. نمونه بارز این مالیات‌ها، مالیاتی است که دولت به‌طور مستقیم از حقوق کارمندان خود کسر می‌کند.

مالیات بر درآمد

این مالیات همان‌گونه که از نام آن پیداست، از درآمد اشخاص وصول می‌شود و دارای انواع مختلفی است که به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود:

مالیات بر درآمد املاک

مالیاتی است که از درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت مقرر اخذ می‌شود. مالکان مجتمع‌های مسکونی دارای بیش از 3واحد استیجاری که با رعایت الگوی مصرف مسکن بنا به اعلام وزارت مسکن و شهرسازی ساخته شده است یا می‌شود، در طول مدت اجاره از ۱۰۰درصد مالیات بر درآمد املاک اجاری معاف‌اند. در غیر این صورت درآمد هر شخص ناشی از اجاره واحد یا واحدهای مسکونی در تهران تا مجموع 150مترمربع زیربنای مفید و در سایر نقاط تا مجموع 200مترمربع زیربنای مفید از مالیات بر درآمد ناشی از اجاره املاک معاف‌اند.

مالیات بر درآمد مشاغل

مالیاتی است از درآمد شخصی حقیقی که از طریق اشتغال به مشاغل یا به‌عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های قانون مالیات‌ها در ایران تحصیل می‌شود و پس از کسر معافیت‌های مقرر وصول می‌شود.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

مالیاتی است از جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود و پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های مقرر، به‌استثنای مواردی که طبق مقررات قانون دارای نرخ جداگانه‌ای است، مشمول مالیات به نرخ ۲۵درصد وصول می‌شود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

مالیاتی است از درآمد نقدی یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به‌صورت بلاعوض یا از طریق معاملات محاباتی یا به‌عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌کند. این‌ها مشمول مالیات اتفاقی هستند و مالیاتشان به نرخ مقرر در ماده۱۳۱ قانون وصول می‌شود.

مالیات بر ارث

مالیاتی است که در نتیجه فوت شخص ازجمله فوت واقعی یا فرضی بر اموال باقی‌مانده متوفی طبق قانون تعلق می‌گیرد.

دو- مالیات غیرمستقیم

مالیاتی است که با واسطه و به‌طور غیرمستقیم از شهروندان گرفته می‌شود. مالیات غیرمستقیم در شکل‌های گوناگونی قابل پیاده‌شدن است و پرداخت آن نیز با اینکه بر دوش همگان است، محسوس نیست و به‌طور معمول عموم مردم وجود آن را احساس نمی‌کنند. این مالیات غالبا بر قیمت کالاها و خدمات اضافه‌ و به مصرف‌کننده منتقل می‌شود و شامل مالیات بر واردات و مالیات بر معاملات است. مالیات بر واردات و مالیات بر معاملات از انواع مالیات غیرمستقیم است.