ترویج فرهنگ سوت‌زنی برای مبارزه با فساد

زمانی که مردم از مضرات فساد مطلع شوند و نخواهند خود را شریک فساد بدانند، در راستای دستیابی به جامعه سالم اقداماتی انجام می‌دهند تا فساد کاهش یابد. برای کاهش حجم فساد در یک جامعه، سازمان و شهر، روش‌های مختلفی پیشنهاد می‌شود؛ برای مثال تقویت شبکه‌های نظارت رسمی، تدوین قوانین و نظارت اجتماعی ازجمله آن‌هاست. نظارت اجتماعی نیز شامل اقدامات مختلفی همچون نظام پیشنهادها، ارائه گزارش‌های فساد به نهاد‌های رسمی و سوت‌زنی است. سوت‌زنی شیوه‌ای است که در آن شهروندان کمتر با فرد و نظام فاسد درگیر می‌شوند و با اعلان آن، نهاد‌های رسمی را برای بررسی فساد آگاه می‌سازند. اینکه شهروندان چه انتظاری از سوت‌زنی فساد دارند و چرا بخش درخور توجهی از جامعه به سمت این شیوه افشای فساد نمی‌روند، به علل مختلفی بستگی دارد؛ اما شکی نیست که هر چقدر فرهنگ سوت‌زنی در جامعه رشد کند، ضمن کاهش فساد، زمینه شکل‌گیری آن نیز مهیا نمی‌شود.
اولین مانع سوت‌زنی در جامعه، نگرانی سوت‌زن‌ها از پیامد‌های آن است. آن‌ها نگران‌اند که افراد مفسد با قدرت و توان خود روزی به سراغشان بیایند و به آن‌ها آسیب برسانند؛ بنابراین نهاد‌های رسمی باید زمینه حفظ اطلاعات سوت‌زن را فراهم سازند و در عین حال که اطلاعات ارسال‌شده را به درستی بررسی می‌کنند، تضمین کنند که هیچ فرد یا نهادی نمی‌تواند به سوت‌زن آسیب برساند. البته با توسعه فرهنگ سوت‌زنی در یک جامعه و تقویت زیرساخت‌های قانونی آن، افراد مفسد کمتر به سراغ سوت‌زن‌ها می‌روند. حمایت از افراد سوت‌زن، صرفا به معنای جلوگیری از آسیب نیست، بلکه اثربخشی سوت‌زنی انتظار بیشتری است که آن‌ها دارند؛ به این معنا که اگر نتیجه سوت‌زدن باعث شود که با فساد به‌درستی مبارزه شود و کاهش یابد، سوت‌زن‌ها جامعه بهتری را تجربه می‌کنند و در نتیجه به سوت‌زنی در جامعه ادامه می‌دهند. یکی دیگر از موانع سوت‌زنی در جامعه، نبود سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه مبارزه با فساد است.
سوت‌زنی در قالب سمن‌ها، از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توان نیاز به آن را در شرایط فعلی جامعه به‌خوبی حس کرد. این سمن‌ها از آنجا که نسبت به حالت فردی حمایت بیشتری را از نهاد‌های رسمی دریافت می‌کنند، می‌توانند اثربخش‌تر باشند. به این ترتیب سوت‌زنی فردی به سوت‌زنی گروهی تبدیل می‌شود و اثر آن چندبرابر خواهد بود. سمن‌های سوت‌زنِ فساد می‌توانند در منافع حاصل از مبارزه با فساد شریک شوند و حتی به‌عنوان دستیاران نهاد‌های قضایی ایفای نقش کنند. از آنجا که در کشور ما هنوز قانون مشخص، شفاف و اثربخشی در حوزه سوت‌زنی وجود ندارد و آگاهی درباره آن نیز ضعیف است، نهاد‌های غیررسمی نیز کمتر تمایل دارند که به این سمت سوق پیدا کنند؛ اما شاید سوت‌زنی در فرهنگ ما جایگاه خوبی نداشته باشد. موانع فرهنگی سوت‌زنی این‌گونه هستند که در باور مردم خبررسانی، اعلان فساد و خطای دیگران را -به غلط- آدم فروشی و دور از جوانمردی می‌خوانند. این موضوع به ضعف آگاهی مردم بازمی‌گردد و مدیریت‌شهری، رسانه‌ها و نهاد‌های قضایی می‌توانند به روش‌های مختلف مردم را از ضرورت‌ها و نتایج مثبت سوت‌زنی برای جامعه و آیندگان آگاه سازند. رفع این مانع با مشوق‌های اقتصادی، آگاه‌سازی مردم از حجم فساد‌های کشف‌شده از سوی سوت‌زن‌ها و تقویت نظارت اجتماعی به‌عنوان یکی از تکالیف شهروندی می‌تواند ممکن شود. امروزه با کمک فناوری به‌سادگی امکان اجرای فرایند‌های سوت‌زنی در جامعه فراهم شده است. سوت‌زنی این امید را به جامعه می‌دهد که نباید صرفا منتظر برخورد نهاد‌های رسمی با فساد باشند و مبارزه با فساد را یکی از مقوله‌های مشارکت اجتماعی به شمار آورند.