انتظارات کلیدی زائران از جامعه میزبان

کارگزاران و گروه‌های مختلفی در توسعه زیارت و گردشگری شهر‌هایی همچون مشهد نقش دارند. میزبانی گستره‌ای از رفتارها، خدمات و زیرساخت‌هایی است که به تقویت و ارتقای زیارت یاری می‌رساند یا اینکه در صورت وجود ضعف‌ها و چالش‌ها می‌تواند مانعی در این مسیر باشد. جدا از هدفی که گردشگران و زائران داخلی و خارجی از سفر به شهر مشهد دارند، توجه زیادی به فرهنگ و جامعه میزبان می‌کنند.

در گذشته از لحظه ورود آن‌ها به شهر با افراد و گروه‌های مختلفی روبه‌رو می‌شدند و تا لحظه آخر این کنش‌ها و تعاملات وجود داشت، ولی امروزه می‌توانند در فضای مجازی و سایت‌های مرتبط با شهر مقصد به جست‌وجو و بررسی بپردازند؛ بنابراین فرهنگ میزبانی برای زائران اهمیت بسزایی دارد.

چیزی که اصطلاحا سبب وفاداری آن‌ها به شهر و باعث می‌شود دفعات حضورشان افزایش یابد، فرهنگ میزبانی مناسب است و چیزی که باعث مراجعه انگشت‌شمار آن‌ها می‌شود نیز برخورد‌های نامناسب جامعه میزبان است.

اقامت، مسئله مهم زائران

زیارت و گردشگری فقط محدود به مکان نیست و ارکان مختلفی را شامل می‌شود که مورد توجه مراجعه‌کنندگان است. نظرسنجی‌ها و پژوهش‌های مختلف نیز نشان می‌دهد که این ارکان از خدمات اولیه‌ای همچون سرویس بهداشتی و آب‌خوری گرفته تا ارکان کلان همچون امنیت و رضایت آن‌ها می‌شود. در این نظرسنجی‌ها انواع نیازها، خدمات و انتظارات مطرح می‌شود که در اقشار مختلف مطمح نظر است و ضرورت دارد متولیان و مدیران شهری به آن‌ها توجه کنند.

در پژوهشی که توسط نگارنده و با حمایت شهرداری ثامن در نوروز ۱۴۰۱ انجام شده است و پاسخگویان آن نیز زائران هستند به موارد جالب توجهی پرداخته شده است. در این پژوهش فقط ۱۲‌درصد از زائران انتظاری از مدیریت شهری و جامعه میزبان نداشته‌اند، ولی باقی آن‌ها در درصد‌های متنوع به انتظارات مختلفی اشاره کرده‌اند.

با توجه به شرایط اقتصادی اولین خواسته آن‌ها این است که نظارت و کنترل گرانی‌ها صورت گیرد و همچنین کسبه به عنوان یکی از ارکان جامعه میزان جانب انصاف را رعایت کنند.

اغلب زائران به مراکز تجاری و بازار‌های اطراف حرم توجه می‌کنند و بنابراین گرانی می‌تواند آثار و پیامد‌های نامناسبی بر وفاداری و اعتماد آن‌ها به جامعه میزان داشته باشد. اغلب زائران در ایام نوروز و دهه آخر صفر با کمبود مراکز اقامتی روبه‌رو هستند و دومین درخواست آن‌ها این است که اماکن اقامتی بیشتر در اطراف حرم ساخته شود و نهاد‌های مختلف در زمینه تأمین محل اقامت آن‌ها همراهی کنند.

در سال‌های اخیر به‌دلیل تغییرات اجتماعی و فرهنگی، اعتماد بین زائران و شهروندان کمتر از گذشته شده است و کمتر به ظرفیت‌های اقامت مردمی توجه می‌شود. ضرورت دارد که مدیریت شهری، رسانه‌ها و سازمان‌های متولی در ترویج فرهنگ میزبانی شهروندان در حوزه اقامت و اسکان نیز تلاش بیشتری داشته باشند.

رنجی که زائر می‌برد

جالب است که در کنار این درخواست، رسیدگی و نظارت بیشتر بر محل‌های اسکان زائران به‌عنوان سومین انتظار مطرح شده است. به عبارت دیگر هنوز شهر مشهد از سامانه‌های جامع اسکان زائران، نظارت بر آن، هزینه‌های اقامت، رزرو و همچنین شکایت یا بازرسی رنج می‌برد و در این زمینه احساس کمبود می‌شود.

در سال‌های اخیر بیشتر چالش‌ها و کمبود‌ها در زمینه اقامت احساس شد و انتظار می‌رود در دهه آخر سفر نیز این‌گونه باشد. از آنجا که همچنان کمبود زیادی در حمل‌و‌نقل ریلی، هوایی و اتوبوس احساس می‌شود و از سوی دیگر علاقه‌مندی زائران به استفاده از خودرو شخصی باعث می‌شود که میزان مراجعه به اطراف حرم بیشتر باشد، کنترل ترافیک اطراف حرم و افزایش پارکینگ به‌عنوان انتظار بعدی آن‌ها از جامعه میزبان مطرح می‌شود.

اگرچه نمی‌توان حجم پارکینگ‌های اطراف حرم را افزایش داد، ولی طراحی و اجرای سامانه‌های مدیریت پارکینگ‌های حرم و امکان انتخاب الکترونیکی آن‌ها، تعبیه پارکینگ‌هایی در کنار خطوط بی‌آر‌تی، قطارشهری و اتوبوس در فواصل دورتر و همچنین هماهنگی با مراکز تجاری و اقامتی بابت در اختیار قرار دادن فضا‌های پارکینگ می‌تواند این چالش را حل کند. اغلب ترافیک اطراف حرم نیز امیدواری رانندگان برای جای پارک است که ساعت‌ها آن‌ها را در خیابان‌ها سرگردان می‌کند و بر حجم ترافیک افزوده می‌شود.

تأثیر منفی بر روان و رفتار زائران

حضور در یک فضای غریبه و شلوغی و عدم‌آشنایی زائران با فضا‌ها و معابر باعث می‌شود فرصت سودجویی برای سارقان فراهم شود. به‌همین‌دلیل افزایش امنیت اطراف حرم به‌عنوان یکی دیگر از انتظارات آن‌ها مطرح شده است.

انتظاری که آن‌ها از جامعه میزبان دارند این است که دستگاه‌های متولی نگاه ویژه‌ای به امنیت زائران داشته باشند و این نگاه ویژه به راه‌اندازی پلیس زائر، رسیدگی فوری و خارج از نوبت به شکایت‌ها، راه‌اندازی سامانه اختصاصی ۱۳۷ زائران و همچنین همراهی و مشارکت کسبه و شهروندان در پیشگیری از سرقت‌های خودرو و کیف‌قاپی و جیب‌بری است.

این مسئله تأثیر منفی بر روان و رفتار زائران می‌گذارد و به نظر می‌رسد ضرورت دارد مورد توجه جدی قرار گیرد. در کنار این انتظارات افزایش امکانات رفاهی و تفریحی برای زائران، افزایش سرویس‌های بهداشتی در مسیر و اطراف حرم، افزایش زیباسازی و فضای سبز اطراف حرم و موارد دیگر نیز مطرح شده است. به امید آنکه جامعه میزبان در راستای توسعه کمی و کیفی زیارت که طبیعتا به نفع اقتصاد و فرهنگ شهر است قدم‌های بزرگی بردارد.