هنر و ظرفیت‌های نشر کتاب

بدون تردید کنشگری ها، تولیدات و رویداد‌های هنری نقشی بی بدیل در توسعه و ارتقای جامعه انسانی دارند. همه تمرکز و کوشش سیاست گذاران بر این متمرکز است که بتوانند برونداد‌های هنری در جامعه را افزایش و از این طریق فضای تعاملی و ارتباطی منسجمی را در جامعه شکل دهند.

تحقق آرمان و اهداف یک جامعه نیازمند بهره بردن از فراورده‌های گوناگون و متکثر هنری است، به گونه‌ای که بتواند ذائقه بخش‌های بزرگی از جامعه را پوشش دهد و از این طریق سرمایه اجتماعی پویا و اثربخشی را فراهم آورد. یکی از مسائلی که در این میان با آن مواجه می‌شویم همین تمرکز کارگزاران هنری بر خلق آثار هنری در قالب‌های متناسب با فضای اجتماعی و هماهنگ با سیاست‌های کلان است.

هرچند سیاست ها، فرایند‌ها و اقدامات برای آفرینش آثار هنری در یک منظومه مشخص بسیار ارزشمند و راهبردی است، اما به تنهایی مؤثر نخواهد بود و از آن مهم‌تر از پایداری و استمرار در طول زمان بهره مند نمی‌شود. نشر کتاب به عنوان یکی از ریشه ای‌ترین رسانه‌های اندیشه‌ای جامعه انسانی از جایگاهی ممتاز در میان جامعه‌ها برخوردار است.

مسئله انتشار آثار تألیفی و ترجمه‌ای در قالب کتاب به دلیل ویژگی‌های ذاتی کتاب در پیوند با هنر دارای اهمیتی ویژه است. سؤال اینجاست که اساسا کتاب‌های هنری در منظومه زیست فرهنگی جامعه ایرانی چه نقشی دارند و ما در مشهد مقدس و خراسان فرهنگی دراین باره چه سهمی داریم؟

کتاب به طور عمومی از دید همگان محصولی نخبگانی در نظر گرفته می‌شود که توسط بخش بسیار محدودی از جامعه تولید می‌شود و بخش اندکی نیز از این محصول بهره برداری می‌کنند.

متأسفانه این تلقی اشتباه نسبت به جایگاه و اهمیت کتاب به ذائقه عمومی و زمینه سازی حضور کتاب به عنوان یک محصول مؤثر آسیب جدی وارد کرده است. به زبان ساده می‌توان گفت کتاب خوانی به عنوان یک فرهنگ در فضای اجتماعی جامعه ایرانی جایگاه مناسبی نیافته و حتی در برخی موارد از سوی بخش‌هایی از جامعه نیز با واکنش منفی روبه رو می‌شود.

حال در شرایطی که کتاب در سبد مصرفی خانواده‌ها جایگاهی ندارد، می‌توان از پیوند هنر و مسئله نشر کتاب بهره برد و با تولید آثار مکتوب جذاب و برخوردار از زبان هنری به تدریج علاقه مخاطب را به سوی مطالعه جلب کرد.

آشکار است که اگر این روند ادامه پیدا کند، بدنه عمومی جامعه به تدریج به مطالعه علاقه‌مند و در نتیجه با گذشت زمان، زمینه افزایش مصرف آثار جدی‌تر فراهم می‌شود. پس یکی از کارکرد‌های ساده، اما بسیار مهم و مؤثر نشر کتاب‌هایی با ماهیت هنری و علاقه‌مند کردن گروه‌های گوناگون مردم به مطالعه است.

به طورکلی چاپ کتاب‌های به اصطلاح هنری در چند قالب گوناگون امکان پذیر است. نخست کتاب‌هایی که ماهیت نظری داشته و درباره مسائل اندیشه‌ای هنر هستند. آشکار است که توسعه و رشد هنرها، وابسته به بنیاد‌های نظری است. ماندگاری، اثربخشی و فراگیری هنر و فراورده‌های هنری وابسته به زمینه‌های ژرف نظری هنر است؛ به ویژه در فضا‌هایی که از هنر‌های اختصاصی و بومی سخن می‌گوییم، بایستگی پرداختن به این مبانی نظری بسیار جدی‌تر خواهد بود.

به عنوان نمونه زمانی که در مشهد مقدس از اهمیت پرداختن به مفهومی، چون هنر رضوی سخن می‌گوییم، یکی از نخستین گام‌ها نگارش کتاب‌هایی با رویکرد نظری درباره چیستی و چگونگی آفرینش این گونه از هنر خواهد بود.

مشهد مقدس باتوجه به ظرفیت کم نظیر در تعداد و تنوع هنرمندان، وجود دانشگاه‌های متعدد و فضا‌های نخبگانی و البته تاریخ هنر درخشان، باید به یکی از قطب‌های پژوهش و نشر آثار پژوهشی مرتبط با هنر بدل شود، تا زمینه توسعه برونداد‌های هنری بیش ازپیش فراهم آید.

آنچه امروز شاهد هستیم یک فقر محتوایی گسترده در پهنه هنر در مشهد به نسبت ظرفیت‌های موجود و انتظارات از آن است. وجود نهاد‌های متعدد هنری، انتظار از توسعه نشر کتب هنری با رویکرد نظری را دوچندان می‌کند.

عرصه دیگر نشر در این زمینه، انتشار کتاب‌هایی در جهت معرفی و عرضه آثار هنری گوناگون است. آشکار است که در کنار آفرینش آثار هنری، کتاب می‌تواند در بسیاری از زمینه‌ها به ترویج فراورده‌های هنری کمک کند. به عنوان نمونه در کنار حوزه هایی، چون اجرای تئاتر یا نمایش فیلم، نشر فیلم نامه و نمایشنامه به عنوان فراورده‌های هنری در ارتقای سواد هنری جامعه و اثرگذاری بیشتر بسیار مؤثر خواهد بود.

در مثالی دیگر می‌توان به کتاب عکس اشاره کرد. باوجود گستردگی هنر عکاسی در مشهد مقدس و برگزاری نمایشگاه‌های عکس، کمتر شاهد کتاب عکس‌هایی هستیم که در یک هندسه مشخص منتشر شده باشند و یک مجموعه هنری عکاسی در یک قالب معنایی مشخص در اختیار مخاطب قرار گیرد.

همچنین از آرایه‌های هنری می‌توان به شکل جدی در فضاسازی برای آثار جدی و مهم بهره برد، به گونه‌ای که بسیار از کتاب‌هایی که از ساختار غیرمنعطف و خشک محتوایی برخوردار هستند به آثاری دل پذیرتر برای مخاطب بدل شوند.

همچنین باید گفت که نشر کتب به اصطلاح نفیس که از زیبایی و محتوای مناسب برخوردارند می‌تواند به توسعه اقتصاد هنر و هنرمندان کمکی جدی کند. به عنوان مثال هنرهایی، چون نگارگری و تذهیب که امروزه کمتر موردتوجه هستند می‌توانند در نشر کتاب‌های نفیس، چون دیوان‌های شعر به شکل جدی به کار گرفته شوند.

آنچه اشاره شد پیش از هرچیز نیازمند ایجاد دغدغه لازم در کارگزاران فرهنگی، سیاست گذاری یکپارچه و ایفای نقش جدی نهاد‌های فرهنگی در این زمینه خواهد بود. تا بدان جا که می‌توان گفت انتشار و فروش آثار و کتاب‌های هنری می‌تواند یکی از محصولات اساسی بازار فرهنگی مشهد مقدس باشد.