گذری بر تاریخ مبارزات انقلابی روحانیون برجسته نهضت اسلامی در مشهد (قسمت اول)

رضا سلیمان نوری | شهرآرانیوز؛ پیش از این به نقش و جایگاه بیوت مراجع مستقر در مشهد در جریان پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کردیم. اما با توجه به حوزه فعال و پویای مشهد، روحانیون برجسته دیگری هم در این شهر ساکن بوده‌اند که هر کدام در جریان پیروزی انقلاب اسلامی نقش ارزنده‌ای ایفا کرده‌اند. در ذیل طی دو شماره با شاخص‌ترین روحانیون مبارز مشهد در روز‌های قیام مردمی علیه طاغوت که طریقی جز حمایت کامل از حکومت اسلامی برای خود انتخاب نکردند، آشنا می‌شویم.

آیت ا... سید علی خامنه‌ای؛ اندیشمند مبارز

رهبر معظم انقلاب یکی از چهره‌های تأثیرگذار روحانیت مشهد در روز‌های منجر به پیروزی انقلاب اسلامی است. ایشان در بخشی از دوران زندگی خود با ترجمه آثار مبارزان بزرگ جهان عرب چون «آینده‌در‌قلمرو اسلام» اثر سید قطب، «مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان» نوشته عبدالمنعم النمر و «صلح امام حسن (ع): پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ» تألیف شیخ راضی آل یاسین، سعی در آگاه‌سازی مردم به زوایای مغفول دین اسلام داشتند و البته هم‌زمان مبارزه مستقیم با رژیم پهلوی را هم با استفاده از رسانه منبر به شدت دنبال می‌کردند.

رهبر معظم انقلاب در طول دوران مبارزاتی خود علیه رژیم طاغوت شش مرتبه دستگیر شدند و به زندان افتادند که آخرین این بازداشت‌ها با حمله مأموران ساواک به منزل ایشان در دى‌ماه ۱۳۵۳ اتفاق افتاد. آیت‌ا... خامنه‌ای پس از آزادى از زندان، برنامه‌های مبارزاتی را ادامه دادند تا اینکه پس از درگذشت آیت ا... سید مصطفی‌خمینی در نجف‌اشرف و تحولات رخ داده در پی آن، رژیم پهلوی برخی از مبارزان سرشناس از جمله ایشان را دستگیر و برای سه سال به ایرانشهر تبعید می‌کند، اما در اواسط سال ۱۳۵۷ با اوج گیرى مبارزات عموم مردم مسلمان و انقلابى ایران، از تبعیدگاه آزاد می‌شوند و به مشهد بازمی‌گردند.

رهبر معظم انقلاب همچنین در صفوف مقدم مبارزه ضد رژیم مردم مشهد در نیمه دوم سال ۵۷ نقش مؤثری داشتند، آن‌چنان که سخنران اصلی بسیاری از اجتماعات به ویژه تحصن بزرگ بیمارستان امام رضا (ع) در آذر ۱۳۵۷ بودند. ایشان ۲۲ دی ۱۳۵۷ از سوی امام خمینی (ره) به عنوان یکی از اعضای شورای انقلاب اسلامی انتخاب شدند و به همین دلیل مشهد را ترک کردند و در مدرسه رفاه تهران مستقر شدند و همگام با دیگر مبارزان، به ویژه شهیدان بهشتی، مطهری و مفتح برای تدارک مرحله نهایی پیروزی انقلاب اسلامی و برنامه ریزی برای آینده، نقش فعالی بر عهده گرفتند.

آیت‌ا... خامنه اى پس از پیروزى انقلاب اسلامى نیز همچنان پرشور و پرتلاش به فعالیت هاى ارزشمند اسلامى در راستای نزدیک‌تر شدن به اهداف انقلاب اسلامى پرداختند و در سمت‌هایی، چون معاونت وزارت دفاع، سرپرستى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى، امام‌جمعه‌ای تهران، نماینده امام خمینی (ره) در شوراى عالى دفاع، نمایندگی مردم تهران در مجلس شوراى اسلامى، ریاست جمهورى، ریاست شوراى انقلاب فرهنگی، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و ریاست شوراى بازنگرى قانون اساسى فعالیت کردند و از چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ و پس از رحلت رهبر کبیر انقلاب امام‌خمینى (ره) نیز سکان حکومت اسلامی را در دست گرفته‌اند.

آیت ا... مقدسی شیرازی؛ امام جمعه منتخب امام خمینی (ره)

آیت‌ا... حاج شیخ ابوالحسن مقدسی شیرازی را که اغلب مردم دهه اول انقلاب، بیشتر به عنوان امام جمعه منتخب امام‌خمینی (ره) به خاطر می‌آورند، باید مرد همیشه در حال مبارزه لقب داد. رد پای او را که سال ۱۲۹۳ خورشیدی در کوهستان داراب متولد شده و ۱۶ مرداد ۱۳۷۹ در مشهد درگذشته است، می‌توان در تمامی حرکت‌های انقلابی مشهد مشاهده کرد.

شیخ ابوالحسن شیرازی که پس از واقعه قیام گوهرشاد به نجف اشرف رفته و در آنجا رحل اقامت گزیده بود، پس از اخذ اجازه اجتهاد از برخی آیات عظام نجف به ایران بازگشت و از سال ۱۳۴۰ برای تدریس و تربیت طلاب فاضل به مشهد آمد. وی از همان ابتدای نهضت امام خمینی (ره) در خرداد ۱۳۴۲ از آنجا که دریافته بود، حفظ اسلام و شرف مسلمانان به چنین قیامی نیاز دارد، در همراهی انقلاب کوتاهی نکرد. شیخ ابوالحسن در سال‌های اوج مبارزه عمومی و علنی مردم، می‌کوشید تا از علمای مشهد برای نشر اعلامیه‌های ضد رژیم امضا بگیرد و امضای او پای تمامی اعلامیه‌های عمومی روحانیت کشور و اعلامیه‌های صادره از مشهد و اغلب اعلامیه‌های صادره از قم دیده می‌شود.

شیخ ابوالحسن شیرازی پس از پیروزی انقلاب به عنوان نماینده مردم استان خراسان در مجلس خبرگان قانون اساسی برگزیده و همچنین در دوره‌های اول و دوم مجلس خبرگان رهبری نیز به عنوان اولین نماینده استان خراسان انتخاب شد. وی که به روایت صحیفه نور یکی از پنج نفری است که امام خمینی (ره) در مکاتبات خود در سال‌های پس از انقلاب از لقب «آیت‌ا...» برای ایشان استفاده کرده است، در سال‌های بعد علاوه بر برپایی نماز جمعه، توجه ویژه‌ای برای رفع مشکلات مردم داشت و در سال‌های دفاع مقدس، بار‌ها در جبهه‌های نبرد حضور یافت و منزلش تا آخرین روز‌های عمر پایگاهی برای رفع مشکلات مستضعفان بود.

آیت ا... غلامحسین تبریزی؛ نخستین امام جمعه

آیت‌ا... حاج شیخ غلامحسین تبریزی، معروف به شیخ غلامحسین ترک که سال ۱۲۶۰ خورشیدی در شبستر آذربایجان به دنیا آمده بود، دیگر روحانی برجسته فعال در جریان انقلاب در مشهد است. وی از چهره‌های سرشناس روحانیت تبریز در مبارزه با پهلوی اول بود که مجبور به ترک این شهر و ابتدا سکونت در نجف و سپس مشهد شده بود. شیخ غلامحسین در مشهد به اقامه نماز جماعت در مسجد گوهرشاد می‌پرداخت که با وقوع قیام مسجد گوهرشاد بازداشت شد. وی در دوران پهلوی دوم هم به مبارزه ادامه داد و رهبر شاخه مشهد فدائیان اسلام بود. این عالم روحانی همچنین در جریان ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی، به حامیان امام خمینی (ره) پیوست و نامه‌ها و تلگراف‌هایی در حمایت از نهضت ارسال کرد.

وی که اقامه نماز جمعه را واجب می‌دانست از سال ۱۳۲۸ تا اوایل سال ۱۳۵۹ در مسجد گوهرشاد، نماز جمعه اقامه کرد و در خطبه ها، پادشاهان جور را نکوهش و به پیروی از حاکمان عادل و حرکت‌های الهی توصیه می‌کرد. علاوه بر این، در تمام این سال‌ها از دعا کردن برای سلامتی پهلوی دوم خودداری کرد. این عالم سیاست‌مدار انقلابی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در خطبه‌های نماز جمعه تنها این شعار را «حزب فقط حزب ا...، رهبر فقط روح ا...» بیان می‌کرد. وی که زندگی ساده‌ای داشت و پیوسته اهل خیر بود، سرانجام ۲۴ خرداد ۱۳۵۹ در مشهد درگذشت. پسران وی با نام فامیل عبدخدایی در سال‌های بعد منشأ خدمات درخورتوجهی به حکومت اسلامی شدند.

حجت السلام هاشمی‌نژاد؛ مبارز انسان‌ساز

شهید سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد نیز از چهره‌های برجسته مبارز مقیم مشهد در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است که از همان سال‌های نخست تحصیل علوم دینی زیر نظر آیت ا... کوهستانی در زادگاهش با مبانی مبارزه ضد رژیم پهلوی آشنا شد و پس از آغاز نهضت انقلاب اسلامی به رهبری امام‌خمینی (ره) در سال ۱۳۴۱، به جریان فعال انقلابیون پیوست و با سخنرانی‌های خود در مبارزه مشارکت داشت.

آقای هاشمی‌نژاد در نیمه شب ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به همراه تعدادی از علما، فضلا و وعاظ در تهران دستگیر شد، ولی پس از آزادی بار دیگر به دلیل سخنرانی انقلابی و حمله صریح به پهلوی دوم در مسجد فیل مشهد (که در جریان آن برای نخستین بار تعدادی از مردم مشهد شهید شدند) دستگیر و به زندان افتاد، اما بر اثر اعتراضات مردمی و تلاش علما، پس از سه ماه آزاد شد. این شهید بزرگوار، در روز‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی یکی از سخنرانان اصلی اجتماعات مختلف از جمله تجمع اعتراضی بزرگ مردم مشهد در ورزشگاه تختی بود و به همراه تنی چند از روحانیون سرشناس مانع از حمله به پادگان شهر و مصادره اسلحه آن شد.

وی که از روحانیون حاضر در تحصن بزرگ علمای مشهد در حرم مطهر رضوی نیز بود از بدو پیروزی انقلاب، مبارزه خود را با منافقین آغاز کرد و سال ۱۳۵۸ دبیر حزب جمهوری اسلامی خراسان شد. هاشمی‌نژاد در همان دوران با رأی مردم به مجلس خبرگان راه یافت و در تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ایفای نقش کرد، اما سرانجام ۷ مهر ۱۳۶۰ هم‌زمان با شهادت امام جواد (ع)، در حال خروج از کلاس درس از سوی یکی از منافقان با عملیات انتحاری، ترور شد و به شهادت رسید.