گفتگو با حجت‌الاسلام‌ وافی به بهانه روز زیارتی امام رضا(ع) | سنت‌های فراموش‌شده زیارت امام هشتم را احیا کنیم

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ بیست‌وسومین روز از ماه ذی‌القعده که ماه امام‌رضا (ع) است، به روز زیارت مخصوص ایشان شهرت دارد؛ روزی که فرصت انس و الفت با امام‌رئوف (ع) را بیش از پیش برای ما فراهم می‌کند. به این مناسبت و در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مرتضی وافی، کارشناس و خطیب مذهبی و رئیس بنیاد بین‌المللی صحیفه‌سجادیه، مروری کرده‌ایم ظرفیت‌های زیارت حضرت شمس‌الشموس (ع) و راه‌های بالفعل کردن و بهره‌مندی حداکثری از آن‌ها را که در ادامه می‌خوانید.

شهادت

در کتب مرتبط با زیارات اهل‌بیت (ع) ازجمله کتاب «مزار» و «کامل‌الزیارات»، درباره شهرت روز ۲۳ ذی‌القعده به روز زیارت مخصوص امام‌رضا (ع)، دو دسته روایت وجود دارد؛ نخست آن‌هایی که این روز را بنا بر نقلی سالروز شهادت حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) می‌دانند و گروه دوم، روایاتی است که این روز را مختص زیارت امام‌رضا (ع) خوانده‌اند؛ مثل عرفه که به‌نوعی روز زیارت امام‌حسین (ع) هم تلقی می‌شود. نزدیکی این روز به ۲۵ ذی‌القعده و روز دحوالارض و نیز هم‌زمانی ماه ذی‌القعده و روز زیارت مخصوص حضرت ثامن‌الحجج (ع) با موسم حج، بار معنایی دارد؛ به‌ویژه که در روایات از زیارت ثامن‌الائمه (ع) به حج فقرا تعبیر شده‌است.

آن‌ها که با زیارت به‌عنوان منسکی آیینی روبه‌رو می‌شوند، با چند موضوع جذاب درگیر هستند؛ در زیارت اهل‌بیت (ع) عملی به نام اذن دخول داریم. این متن بسیار راهگشاست. هر زائری که بتواند باتوجه‌به معنا این متن را بخواند، درمی‌یابد که خودش چه جایگاهی دارد یا امام‌رضا (ع) چه جایگاهی دارند و چرا به زیارت ایشان می‌رویم؟

برپایه این متن، ما آستان مقدس امام‌هشتم (ع) را بابی از بیوت نبی (ص) می‌دانیم و این عقیده پشتوانه قرآنی دارد: «فِی بُیُوت أَذِنَ ا... أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَ الاْصَالِ...؛ [این چراغ پرفروغ]در خانه‌هایى قرار دارد که خداوند اذن فرموده [دیواره‌هاى]آن را بالا برند [تا از دستبرد شیاطین در امان باشد]و در آن‌ها نام خدا برده شود و صبح و شام در آن‌ها تسبیح او گویند». ذیل این آیه در روایات تصریح شده است که از برترین این خانه‌ها، خانه علی (ع) و فاطمه (س) و اولاد ایشان است. اینکه زائر بداند به چنین خانه‌ای وارد می‌شود، بر حس‌وحالش تأثیر خاصی می‌گذارد. این اذن‌دخول پانزده نکته دارد. از دیگر نکته‌هایش، اعتقاد به حضور در محضر امام است؛ حضوری که محصور در حیات امام نیست.

زیارت، تعاملی دوسویه است

جریان زیارت نوعی تعامل دوسویه است و در اذن‌های دخول و زیارت‌نامه‌ها بر این موضوع تأکید شده است: «یَسْمَعُونَ کَلامِی وَ یَرُدُّونَ سَلامِی». این جمله، خیال زائر را راحت می‌کند که گوش شنوایی هست و حاجات او را می‌شنود و پاسخ می‌دهد: «لِکُلِّ مَسْأَلَه مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ، وَجَوَابٌ عَتِیدٌ». این گوش، همان ائمه (ع) و به اذن خدا واسطه هستند و چنین ارتباطی حال زائر را تغییر می‌دهد. در زیارت رجبیه می‌خوانیم: «خدا اراده کرده است که همه‌چیز دست ائمه (ع) باشد». آگاهی از این موضوع و اعتقاد به آن، فضا و آثار زیارت را تغییر می‌دهد.

اعمال را سخت نگیریم

زیارت را نباید به ورود در حرم و خواندن زیارت‌نامه‌ها محدود کرد. اگر می‌خواهیم به برکات فردی و اجتماعی زیارت برسیم، نباید آن را حداقلی ببینیم. در حرم‌ها، کتاب‌های منتخبی مشتمل بر چند نوع زیارت و تعدادی سوره قرآن وجود دارد، اما این کافی نیست. باید سراغ مفاتیح‌الجنان برویم. این کتاب، همچون بوستانی وسیع با انواع ثمرات است و تورق آن، بهره‌های بسیار نصیب ما می‌کند که در کتب منتخب نیست و یک پله ما را بالاتر می‌برد. علاوه‌بر این، اعمال را سخت جلوه ندهیم؛ برای مثال نماز جعفرطیار که به طولانی بودن مشهور است، با همه اعمالش حدود یک‌ربع زمان می‌برد، بنابراین خوب است در حرم مطهر امام‌رضا (ع) این نماز را که برکات بسیار دارد، بخوانیم.

قرآن بخوانیم

از دیگر اعمالی که خوب است در بستر زیارت امام‌رضا (ع) و هنگام حضور در حرم ایشان انجام دهیم، تلاوت قرآن است؛ در تشرفی که آیت‌ا... نجفی‌مرعشی (ره) در کربلا به محضر حضرت سیدالشهدا (ع) یافتند (شرح آن بعد از رحلتشان در دست‌نوشته‌هایشان پیدا شد) آمده است که افرادی حتی از اموات را دیدند که شب جمعه به حرم مطهر آمده بودند و قرآن تلاوت می‌کردند. شخصا در حرم مطهر امام‌رضا (ع) دقت کردم و کمتر زائری را دیدم که مشغول خواندن قرآن باشد، درحالی‌که تلاوت قرآن مجید در حرم اهل‌بیت (ع) برکات فراوان دارد.

برخی زائران با حال خوش و دقت و مراقبه به حرم می‌آیند که نظاره در احوال آن‌ها، حال ما را هم خوب می‌کند. خوب است برخی از این رفتار‌های فراموش‌شده احیا شود تا آثار خوب خود را در فضای زیارت برجای بگذارد. وقتی به نگاه حداکثری در زیارت می‌رسیم و خطاب به امام‌رضا (ع) می‌گوییم: «أَشْهَدُ أَنَّکَ جَاهَدْتَ فِی‌ا... حَقَّ جِهَادِهِ»، دیگر از حرم بیرون نمی‌آییم مگر آنکه عزم و تلاشمان دوبرابر شود. زیارت، عهد و پیمان با امام است و با این فراز‌ها و نگاه‌ها، ما را به بهره حداکثری می‌رساند.

بچه‌ها را مزاحم زیارت ندانیم

عده‌ای عهد ماهانه، سالانه و دوره‌ای برای زیارت امام‌رضا (ع) بسته‌اند. در این عهد‌ها درکنار توجه به خودمان، به اطرافیان به‌ویژه همسر و فرزندان نیز توجه کنیم. اگرچه راه‌اندازی حسینیه‌های کودک و باغ‌آیات‌ها در حرم‌های مطهر برای نگهداری کودکان خوب است، نباید در همه مدت زیارت، فرزندمان از ما جدا باشد.

بچه‌ها باید ادب زیارت، مأنوس شدن با ضریح امام‌رئوف (ع) و دیگر رفتار‌ها را از پدر و مادر ببینند و با آن انس بگیرند، پس بچه‌ها را در فضای زیارت مزاحم نبینیم و آن‌ها را با خود همراه کنیم. زیارت‌های جمعی و خانوادگی امام‌رضا (ع) بی‌تردید آثار فردی و اجتماعی برجای می‌گذارد، چنان‌که بیشتر زائران با هم مهربان‌تر می‌شوند و کمک‌حال هم هستند و به خدا نزدیک‌تر می‌شوند و سبکی خاص از زندگی را تمرین می‌کنند. زیارت، فرصت تمرین سبک زندگی دینی ولایی است.

زیارت و امتحان، قرین هم هستند

از دیواره‌های حرم که فاصله گرفتیم، لطافت روح و حال‌وهوای خوب را فراموش نکنیم و آن را حفظ کنیم. معمولا وقتی از زیارت به‌ویژه شهر مقدس مشهد بازمی‌گردیم، اتفاقاتی شبیه امتحان برای ما پیش می‌آید تا ببینیم چقدر درست فکر و انتخاب و رفتار می‌کنیم. این رویه، غیرعادی و اتفاقی نیست، بلکه سنت الهی است که انسان را در ظرفی قرار می‌دهد تا عهد ببندد و وقتی از حرم برحسب ظاهر فاصله می‌گیرد، آن حس‌وحال را در زندگی و جامعه بروز و ظهور دهد.

اینکه بین فضای فردی و اجتماعی با زیارت ارتباط ایجاد کنیم، بسیار اهمیت دارد. چطور در حرم به هم راه و جا می‌دهیم و حواسمان به بچه‌ها و کهنسالان است؟ باید این فضا را به زندگی روزمره بیاوریم و از درون حرم اهل‌بیت (ع)، حریم مهربانی را در زندگی خود ایجاد کنیم و آماده امتحان برای دستاورد‌های زیارت باشیم.

در زیارت، مضطر امام‌زمان (عج) باشیم

هم زائران و هم ما مجاوران امام‌رضا (ع) همچون بسیاری از نعمت‌های دیگر، قدر نعمت وجود مقدس امام‌رضا (ع) را در ایران نمی‌دانیم، درحالی‌که با یک زیارت، مسیر زندگی بسیاری از ما تغییر کرده و به مقصد سعادت، گره خورده است. متأسفانه زیارت امام مهربانی‌ها توسط ما چه از نزدیک و چه از دور با حس اضطرار و نیاز به حضور، ولی خدا فاصله دارد، درحالی‌که زیارت امام شهید و انس با ایشان، باید ما را با امام حی و زمان (عج)، مرتبط و مأنوس کند.