لزوم توجه به کاربری اراضی شهری در شبکه حمل‌ونقل مشهدالرضا (ع)

کاربری زمین‌های شهری یکی از شاخصه‌های اصلی در سامانه مدیریتی شهری است که از طریق شبکه‌های ارتباطی و جریان‌های ترافیکی با سامانه حمل‌ونقل در ارتباط مستقیم و متقابل است. در واقع حمل‌ونقل و کاربری زمین شهری، یک سیستم واحد را شکل می‌دهد، به‌گونه‌ای که تصمیم در یکی، بر دیگری تأثیرگذار است و مدیریت در یکی می‌تواند در تحقق اهداف دیگری مؤثر واقع شود.

در ساختار سیستماتیک یک شهر، فعالیت‌های مختلف نیازمند فضا‌های خاص خود هستند و فعالیتی به بهترین نحو انجام می‌شود که فضای مناسب و مطابق با نوع فعالیت را دارا باشد. کاربری‌های موجود در یک منطقه شهری باتوجه‌به ماهیت سیستمی آن از طریق شبکه ارتباطی و آمدوشد در آن‌ها، با یکدیگر در ارتباط مستمر هستند.

مشکلات حمل‌ونقل شهری از مسائل مهمی است که با افزایش جمعیت شهر‌ها از سویی و تأثیر مدرنیسم و فناوری نوین بر شهرسازی سنتی از سوی دیگر، به‌صورت اجتناب‌ناپذیر در شهر‌ها مطرح است. در مشهد، افزایش جمعیت، رشد شتابان شهرنشینی و افزایش ضریب مالکیت خودرو‌های شخصی در مناطق شهری به‌ویژه در بخش مرکزی شهر‌ها و بافت قدیمی باعث افزایش تراکم در شبکه معابر مرکز شهر و بروز مشکلات ترافیکی در آن‌ها شده است که عموما برای رفت‌و‌آمد این نوع و حجم از ترافیک طراحی نشده‌اند و کمبود شبکه معابر و هم‌خوان‌نبودن آن‌ها با نیاز‌های امروز، همچنین استقرار کاربری‌های جاذب جمعیت و مولد سفر، هم‌جواری‌های متراکم و گاه ناسازگار، از مشکلات اساسی این مناطق بوده است و تداخل سواره و پیاده را موجب می‌شود.

کاربری‌های متفاوت، تقاضا‌های متفاوتی را نیز برای شبکه معابر خواهند داشت. برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و کاربری زمین در بلندمدت و کوتاه‌مدت اثرات بنیادی بر سمت‌وسو، میزان و نحوه انجام سفرها، وضعیت معابر و ترافیک درحال جریان خواهد داشت و توجه به رابطه متقابل کاربری زمین و حمل‌ونقل، دگرگونی عمیقی در نحوه نگرش به کل سیستم ایجاد خواهد کرد، به‌طوری‌که کاربری زمین و سیستم حمل‌ونقل، دوطرف یک معادله را تشکیل می‌دهند که تغییر در هر طرف معادله اثرات سیستمی خود را در طرف دیگر برجای خواهد گذاشت.

امروزه به‌دلیل رشد سریع شهرنشینی، مطابق‌نبودن خیابان‌های امروزی با نیاز جمعیت، قرارگیری کاربری‌های جاذب جمعیت در حاشیه خیابان‌های شهر و قرارگیری کاربری‌های ناسازگار در کنار هم باعث ایجاد پدیده ترافیک در شهر‌ها شده است. پدیده ترافیک یکی از مشکلات عمده در بیشتر شهر‌های بزرگ و حتی متوسط است.

این مسئله یکی از مشکلات اجتماعی جوامع امروزی و شهر‌های مختلف بوده و با وجود اینکه مطالعات گسترده‌ای روی ساختار شبکه و کاربری به‌صورت جدا انجام شده، به رابطه متقابل آن‌ها بی‌توجهی شده است. برنامه کاربری زمین بدون درنظرگرفتن جریان ترافیک بین کاربری‌های مختلف و بدون توجه به شبکه ارتباطی شهری عقلانی نیست، زیرا چنین بی‌توجهی باعث ایجاد حمل‌ونقل اضافی و طولانی‌شدن فاصله حمل‌و‌نقل‌های شهری می‌شود که شاید ریشه اصلی مشکلات دسترسی شهر‌های بی‌برنامه است.

نوع کاربری زمین و نحوه برنامه‌ریزی حمل‌ونقل می‌تواند هم در کوتاه‌مدت و هم در درازمدت، اثراتی بنیادی بر ایمنی معابر، جذب سفر و سرعت وسایل نقلیه بگذارد، اما امروز مشاوران طرح‌های تفصیلی شهر مشهد باید با نگاهی همه‌جانبه، همه گره‌های ترافیکی شهر و نقاط قوت و ضعف سیستم حمل‌ونقل شهری را به‌درستی ارزیابی کنند و پیشنهاد‌های قابل اتکایی را به سیاست‌گذاران شهری ارائه دهند تا با ظرفیت موجود در شبکه حمل‌ونقل عمومی مشهدالرضا (ع)، بهینه‌ترین بهره‌برداری برای زائران و مجاوران فراهم شود.