نگاهی به فعالیت‌های علمی زنان خاندان اهل‌بیت (ع) | نور الهام‌بخش دانش
حضرت فاطمه‌زهرا (س) به‌گواه روایات، یکی از مخازن و منابع علم الهی بودند و در سال‌های کوتاه حیاتشان، هم خود به کسب علم به‌خصوص‌در حوزه دین مشغول بودند و هم مانند یک مربی برای آموزش زنان جامعه‌شان تلاش مستمر می‌کردند.
حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ هرچند تاریخ به زندگی علمی بانوان به‌خصوص بانوان مسلمان، کم پرداخته است و امروز برای ما تصور فعالیت علمی و برگزاری کلاس درس و بحث برای زنان صدر اسلام و سال‌های پس از آن کمی دشوار به نظر می‌رسد، اما به کمک روایت‌هایی که از زنان در خاندان اهل‌بیت (ع) موجود است، می‌توان گفت که زنان و دختران در این خاندان مبارک چه در سال‌های آغازین اسلام و چه در دهه‌های بعد به فعالیت‌های علمی توجه می‌کرده‌اند؛ فعالیت‌هایی که برکت حرکت‌های اجتماعی زنان در صدر اسلام بود و هم همسران و دختران خاندان عصمت و طهارت را شامل می‌شد و هم موجب رشد و شکوفایی زنانی می‌شد که از محضر آنان بهره‌مند می‌شدند. در ادامه نگاهی به فعالیت‌های این بانوان مطهر و عالِم خصوصاً حضرت فاطمه زهرا (س) خواهیم انداخت که فعالیت‌های علمی‌شان مانند چراغ‌های بدون خاموشی، الهام‌بخش است.
رهبر علمی زنان
حضرت فاطمه‌زهرا (س) شاید نخستین بانوی عالم و مدرس در خاندان عصمت و طهارت نباشند، اما بدون شک این بانوی بزرگوار سرآمد زنان فاضل این خاندان هستند. ایشان به‌گواه روایات، یکی از مخازن و منابع علم الهی بودند و در سال‌های کوتاه حیاتشان، هم خود به کسب علم به‌خصوص‌در حوزه دین مشغول بودند و هم مانند یک مربی برای آموزش زنان جامعه‌شان تلاش مستمر می‌کردند؛ برای نمونه نقل شده است که فاطمه (س)، دختر گرامی پیامبر خدا (ص)، در منزل کلاس‌های درس برگزار می‌کردند و زنان مسلمان برای آگاهی یافتن از مسائل دینی، خدمت ایشان می‌شتافتند و پاسخ سؤالاتشان را از ایشان می‌گرفتند (بابازاده، ۱۳۸۰، ص۱۴۳).
خوب است بدانید برخی اصحاب پیامبر (ص) نیز از محضر ایشان بهره می‌بردند؛ چنان‌که سلمان می‌گوید: خدمت حضرت زهرا (س) رسیدم و خواهش کردم چیزی به من یاد دهد. ایشان دعای نور را به من تعلیم دادند. من نیز آن دعا را به بیش از هزار نفر از اهالی مکه و مدینه آموزش دادم و منشأ آثار و برکات خوبی برای آنها شد.
الگویی برای روشنگری
با وجود مادری، چون حضرت فاطمه (س) مسلم است که دومین نام در این فهرست دخترشان، حضرت زینب (س) خواهد بود. ایشان هم مانند مادر خود از علوم الهی بهره‌مند بودند. در این مورد از امام‌سجاد (ع) می‌خوانیم: «ای خواهر پدرم! خدای را شکر و سپاس، تو دانایی هستی که کسی به تو نیاموخته است و فهمیده و درککنندهای هستی که کسی به تو نفهمانده است». (حسون، ۱۴۱۱ق، ص۳۸۱).
هرچند ما درباره تلاش‌های حضرت زینب (س) در واقعه عاشورا بیشتر شنیده‌ایم، اما آن حضور تأثیرگذار و پیام‌آوری خاص جز به پشتوانه علمی ناممکن بود. درباره فعالیت‌های علمی حضرت آمده است: «ایشان مجلسی خاص برای تفسیر قرآن داشتند که در آن به زنان آموزش می‌دادند». در برخی روایات آمده است که او را مجلس علمی بود و زنان به قصد آموختن احکام دین نزد او میرفتند.
حضرت زینب (س) همچنین یکی از نخستین زنان راوی حدیث است. (فاطمه‌زهرا (س)؛ شادمانی دل پیامبر، ص۸۶۲). گفتنی است بانو «جده»، مادر امام‌حسن عسکری (ع)، از دیگر زنانی بود که مانند حضرت زینب (س) بعد از شهادت امام زمان خود و آغاز غیبت صغری، پاسخ‌گوی سؤالات و مشکلات شیعیان بود.
از شعر و ادب تا بحث و درس
دختران و همسران امامان معصوم نیز اهل فعالیت علمی بودند؛ چنان‌که گزارش شده است حضرت سکینه، دختر امام‌حسین (ع) که خود اهل ادب بود و مورخان درباره فصاحت و سخنوری ایشان نوشته‌اند، جلسات شعر و ادب برگزار می‌کرد و بسیاری از شاعران نامی برای اصلاح اشعار خود نزد ایشان می‌آمدند. (اصفهانی، ۱۴۱۳ق، ص۱۶۲).
همچنین محققان، اندیشمندان و راویان حدیث، برای برطرف کردن شبهه‌ها و پرسش‌های علمی و فقهی خود، به منزل حضرت سکینه (ع) مراجعه می‌کردند. آن بانو، منزل خود را، محفل زنان و دختران عرب کرده بود و تبلیغ دین خدا را از راه این محفل ادبی انجام می‌داد.
ایشان در کتب حدیث به‌عنوان یکی از راویان حدیث معرفی شده است. به‌جز ایشان در روایات از خدیجه، دختر امام‌جواد (ع)، نیز نقل شده است که در مباحث علمی و کلامی سرآمد بود و در دوران غیبت درباره غیبت امام عصر به روشنگری پرداخته است. (ر. ک. حسون، ۱۴۱۱ق، ص۳۲۵). حمیده، همسر امام‌صادق (ع)، از دیگر زنانی بود که با بهره‌گیری از مکتب اهل‌بیت (ع)، در مقامات علمی به درجه‌ای رسید که امام‌صادق (ع) به بانوان می‌فرمودند در مسائل و احکام علمی به او رجوع کنند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
