گنجینه ای از هنر ناب ایرانی در حرم رضوی | گذری به موزه تخصصی فرش آستان قدس رضوی

به گزارش شهرآرانیوز؛ اکنون فرش‌های بسیار نفیس هنری در موزه فرش آستان قدس رضوی به نمایش درآمده است. «قالی افشان شاه عباسی گلابتون دار» از جنس تار ابریشم، پود پنبه و گلابتون نقره و پرز پشم است که به دستور شاه عباس صفوی برای استفاده در حرم مطهر امام رضا (ع) و در شهر مشهد بافته شده است. 

همچنین قالی «افشان بندی» در لاهور یا کشمیر و در دوره تاریخی گورکانیان هند و هم دوره با حکومت صفوی، قالیچه «محرابی باغی» در کرمان و در دوره صفوی، قالیچه «محرابی قندیلی» در شهر تبریز و در دوره صفوی، قالیچه «تصویری معراج» در شهر تبریز و در دوره معاصر و «قالی هفت شهر عشق» در شهر اصفهان و در دوره پهلوی دوم بافته شده است.

سابقه ۸۰ ساله نمایش فرش در موزه آستان قدس رضوی

رئیس اداره گنجینه‌های موزه آستان قدس رضوی درباره شکل گیری موزه آستان قدس رضوی می‌گوید: آستان قدس رضوی درمجموع هجده گنجینه تخصصی دارد که سابقه فعالیت این گنجینه‌ها به سال ۱۳۱۶شمسی بازمی گردد. در این زمان، اتاق‌های فوقانی بخش غربی صحن آزادی و بخش شرقی صحن انقلاب که در آن زمان با هم مرتبط بوده، به محل نگهداری برخی اشیا و نفایس اختصاص پیدا می‌کند و این سرآغاز شکل گیری موزه آستان قدس رضوی است.

عبدالحسین ملک جعفریان می‌افزاید: سال۱۳۲۴ موزه آستان قدس رضوی صاحب فضا و مکان مجزا شد. این فضا در محل مقبره مرحوم شیخ بهایی ایجاد شد. از همان دوران هم فرش در این موزه به نمایش درآمده است و به این ترتیب، سابقه نمایش فرش در آستان قدس به سال۱۳۲۴ بازمی گردد. در این دوره سه تخته فرش نفیس در موزه به نمایش درآمده است. 

وی بیان می‌کند: فرش‌های قدیمی‌تر موزه آستان قدس رضوی به دوره صفویه بازمی گردد و در بین آن‌ها نفیس‌ترین فرش، فرش گلابتون دوزی است که در آن رشته‌های نقره به کار رفته و طرح افشان شاه عباسی است و بنا به اسناد تاریخی موجود، این فرش به دستور شاه عباس صفوی برای استفاده در حرم مطهر رضوی در کارگاه‌های سلطنتی آن زمان در مشهد بافته شده است. این فرش زمینه لاکی است که مشخصه فرش مشهد بوده و شامل گل‌های شاه عباسی بزرگی است. این فرش را می‌توان یکی از دست بافته‌های منحصر‌به‌فرد بشر به حساب آورد. البته فرش‌های دیگری مربوط به دوره صفوی نیز در موزه وجود دارد.

وی تأکید می‌کند: همین غنای موزه‌ای و وجود فرش‌های منحصر‌به‌فرد در موزه، مسئولان آستان قدس رضوی را بر آن داشت که یک موزه تخصصی فرش در مجموعه آستان قدس رضوی ایجاد کنند. این موضوع در سال۱۳۷۷ شکل گرفت و چهل تخته فرش در این موزه به نمایش درآمد. از آن زمان به بعد، شاهد اهدای فرش‌های نفیس مختلف به موزه آستان قدس رضوی بودیم و کار به آنجا رسید که در فضای محدود نمایشگاه، امکان ارائه همه آن‌ها نبود.

درنهایت در سال۱۳۹۰ سالنی مجزا به عنوان موزه فرش افتتاح شد که شامل سه طبقه فضای نمایشی، یک نیم طبقه فضای کارگاهی و مخزن است که به امکانات روز موزه‌ای ازجمله نورپردازی استاندارد، اتاق‌های آفت زدایی و قرنطینه، کارگاه مرمت و... مجهز است.

در ادامه حتما بخوانید بزرگ‌ترین فرش تصویری جهان به خراسان جنوبی آمد

۱۰۲ تخته فرش در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد

رئیس اداره گنجینه‌های موزه آستان قدس رضوی در ادامه به وضعیت موجود موزه فرش آستان قدس رضوی اشاره می‌کند و می‌گوید: اکنون از هشتصد تخته فرش موزه‌ای، ۱۰۲تخته فرش در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد و بقیه آن‌ها در موقعیت ایده آل و مناسب در مخزن نگهداری می‌شوند.

 بنا به تشخیص کارشناسان و پس از گذشت زمان، فرش‌های نمایشی جای خود را به فرش‌های نگهداری شده در مخزن می‌دهند و این فرش‌ها به مخزن منتقل می‌شوند. سیستم نمایش فرش در موزه هم به ابتکار کارشناسان موزه شکل گرفته است. فرش‌ها به دو صورت عمودی و افقی در موزه به نمایش درمی آیند.

 فرش‌هایی که به صورت عمودی به نمایش درمی آید، با پارچه نخی بدون رنگی که هیچ گونه فرایند چاپی روی آن صورت نگرفته، تقویت شده است؛ به این صورت که پارچه‌های یادشده با نهایت دقت و مهارت، پشت فرش‌ها دوخته شده و پشت آن‌ها نیز نوار‌های چسبانی قرار گرفته است که به سازه نمایش فرش متصل می‌شود.

به این شکل، وزن فرشی که قرار است به صورت عمودی نمایش داده شود، تقسیم می‌شود و مانع از آن می‌شود که تار و پود فرش دچار ازهم پاشیدگی شود. از سوی دیگر، با توجه به اینکه هر منطقه از کشور سبک خاصی در بافت فرش دارد و این فرش‌ها نیز از نقاط مختلف کشور به موزه اهدا شده، این تفاوت در سبک بافت فرش در چیدمان فرش‌ها نیز لحاظ شده است.

وی همچنین درباره فرش‌های اهدایی به موزه فرش آستان قدس رضوی بیان می‌کند: فرش اهدایی باید از لحاظ سبک، طرح، رنگ بندی، جنس الیاف و... فاکتور‌های متناسب با موزه را داشته باشد که این امر توسط کارشناسان بررسی می‌شود و اگر صلاحیت فرش احراز شود، آن گاه برای نگهداری در موزه پذیرفته می‌شود. برای نمونه، در یکی از اهدا‌های مهم مجموعه فرش به موزه آستان قدس رضوی، آقای سیدطاهر صباحی در اواخر سال۱۴۰۱ نیز ۱۳۳تخته فرش دست باف را به موزه فرش آستان قدس رضوی اهدا کرده است.