تریبون شهرآرا در محلات آقا مصطفی خمینی و عمار یاسر مشهد | مشکلات انکارنشدنی و ظرفیت‌های بکر توسعه

فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ با دوربین عکاسی بیگانه‌اند. انگار که دور از جانشان، کسی اسلحه به سمت‌شان گرفته است؛ به‌ویژه اگر سوژه، خانم باشد. گارد می‌گیرند و می‌پرسند که چرا عکس می‌گیریم؟ بماند که تا می‌گوییم از شهرداری آمده ایم، اعتماد می‌کنند و به عکاسی همکارمان بی تفاوت می‌شوند. شاید حق دارند.

 

دوربین عکاسی در این زمانه و برای بعضی‌ها شده است یک ابزار که با چیلیک‌چیلیک‌کردن‌هایش، حضور یک مسئول و هیئت همراهش را ثبت می‌کند. محله عمار یاسر و آقامصطفی خمینی، کمتر شاهد بازدید‌های رسمی بوده‌است. برای دیدن نداشته‌هایی که از سر و روی بسیاری از قلک‌خانه‌های این منطقه می‌بارد، نیامده‌اند و آن‌هایی هم که آمده اند، حضورشان بیشتر چراغ‌خاموش بوده است.

 

در این شرایط، وجود دفتر توسعه محله در دل منطقه و ارتباط مویرگی با اهالی، یک جور‌هایی غنیمت است؛ هم برای مردم و هم برای دستگاه‌های اجرایی. روی تابلو اعلانات ورودی دفتر، پُر از تکه‌کاغذ‌های رنگی است و روی هرکدام، مطالبه‌ای مردمی نوشته شده است؛ از درخواست روشنایی و افزایش امنیت گرفته است تا کتابخانه، طرح فاضلاب و....

 

مطالعه این مطالبات به حق، می‌شود مقدمه گشت و گذار ما در این محله هفت‌هزار نفری که با توضیحات حسین صاحب‌قلم، مدیر دفتر توسعه محله آقامصطفی خمینی همراه است. این بازدید، دو روی یک سکه را نشانمان می‌دهد؛ مشکلات انکارنشدنی و ظرفیت‌های بکر محله برای توسعه.

 

جای شما خالی نیست. آخر، جوی سفیدرنگ فاضلاب، جاری در کال امیرآباد و در مجاورت منازل مسکونی کوی عمار یاسر، که دیدن و بوییدن ندارد! اگر مسیر را در امتداد کانال ادامه بدهید، به حوضچه ورودی آن می‌رسید؛ درست از جایی که خانه‌های سازمانی پایگاه چهاردهم شکاری شهیدحبیبی با یک دیوار آجری از خیابان جدا شده است.

 

از اینجا لوله‌ای به قطر تقریبا یک متر را به راحتی می‌شود دید که فاضلاب را در داخل کال رها می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد منشأ این فاضلاب، مربوط به مناطق بالادست مثل شهرک عسکریه است که طرح اگو در آن‌ها اجرا نشده است. این فاضلاب تا انتهای پایگاه در داخل لوله‌ای که اشاره شد، جاری است و پس از آن، به صورت روباز، از داخل کال امیرآباد، ادامه مسیر می‌دهد؛ کالی که فلسفه ایجاد آن، انتقال آب‌های سطحی است، نه فاضلاب.

 

نمونه‌ای از شکایت‌های مردمی را روی میز دفتر توسعه محله می‌بینیم. جمعی از اهالی بولوار شهیدمومن، آن را خطاب به شرکت آب و فاضلاب مشهد نوشته و از بوی بد فاضلاب و بیماری‌های پوستی ناشی از آن گله کرده اند. ناراحتی مردم، فقط از جاری بودن فاضلاب بالادست در کال امیرآباد نیست، بلکه از اجرانشدن اگو در منطقه خودشان هم ناراضی اند. نوشته اند که از سال ۸۴ هزینه فاضلاب را به صورت قسطی به شرکت پرداخت کرده اند، اما الان که سال ۱۴۰۰ است، هنوز خبری از لوله گذاری نیست. نتیجه اش را در بازدیدمان از منطقه می‌بینیم.

 

آب باریکه‌هایی که از منازل بیرون می‌زند، در کوچه‌ها جاری می‌شود و سر از کال درمی آورد. آن طورکه صاحب قلم می‌گوید، کاری که از دفتر توسعه محله برمی آمده پیگیری‌های پی در پی برای تسریع در اجرای طرح اگو بوده است. کار دیگر، ادامه دادن لوله انتقال فاضلاب از مجتمع مسکونی یادشده در امتداد کال است. انجام آن وظیفه شهرداری نیست؛ بااین حال اگر سازمان بازآفرینی، آن را جزو پروژه‌های تبصره ۲۲ بپذیرد، همین امسال اجرا خواهد شد.

هوا رو به گرم‌تر شدن است و این وضعیت، بوی نامطبوع و مشکلات بهداشتی ناشی از فاضلاب‌های جاری را دوچندان می‌کند. سؤالمان از دستگاه متولی یعنی شرکت آب و فاضلاب مشهد، ساده است؛ این وضعیت در عمار یاسر، کِی سامان پیدا می‌کند؟ متأسفانه، آنچه دریافت می‌کنیم، پاسخ نیست؛ چیزی در حد وعده؛ «باشد، بررسی می‌کنیم و خبر می‌دهیم.»

 

از سوراخ در آهنی، حیاط متروکه اش را می‌توان دید. ابتدایی «نفیسه»، زمانی دبستان بوده است و پر از سروصدای دختربچه ها. چندسالی می‌شود که جای آن همه شور را سکوت گرفته است و نیمکت‌های آهنی قراضه‌ای که گوشه حیاط، خاک می‌خورند؛ «این مدرسه، درحالی شده است انبار آموزش و پرورش که منطقه به مدرسه دخترانه احتیاج دارد. این حوالی، نه متوسطه اول داریم، نه متوسطه دوم.

 

متوسطه اول، یکی در شهرک شیرین هست و متوسطه دوم، آن طرف بزرگراه. اینجا دختر‌ها که به سن دبیرستان می‌رسند، بعضی خانواده‌ها حاضر نیستند آن‌ها را به مدرسه‌های دور بفرستند. درنتیجه دختر‌ها ترک تحصیل می‌کنند. این منطقه، هنرستان احتیاج دارد. اگر آموزش وپرورش تقاضای مردم را قبول کند، به محله آقامصطفی خمینی، عمار یاسر و شهرک شیرین کمک می‌شود. پیگیری‌های ما از احتمال واگذاری آن برای راه اندازی مدرسه‌ای غیرانتفاعی حکایت دارد.»

مجیدی فر، مدیر روابط عمومی آموزش وپرورش خراسان رضوی، با اذعان به تعطیلی چندساله این مدرسه و استفاده آن به عنوان انبار، می‌گوید: امسال این مدرسه بازگشایی می‌شود. قرار است برای تحصیل دانش آموزان بی سرپرست و بدسرپرست دراختیار گروهی از خیران تأییدشده آموزش وپرورش قرار بگیرد؛ یعنی غیردولتی و رایگان است. هزینه‌های بهسازی مدرسه با خیران است و مدت قرارداد هنگام انعقاد آن تعیین می‌شود.

سوای ساختمانی که در این چند سال، بدون استفاده مانده بود و باتوجه به وضعیت منطقه، می‌شد استفاده بهتری از آن کرد؛ با این وعده، خارج کردن بنایی آموزشی از رکودی چندساله صورت می‌گیرد. بااین حال، مسئله دومی که مدیر دفتر توسعه محله مطرح می‌کند (دوربودن مدارس متوسطه و ترک تحصیل دختران نوجوان) به قوت خود باقی است.

 

عمار یاسر ۲، شهید مومن ۱۰؛ درِ ساختمان، قفل و تابلو روی سردر، رنگ و رو پریده است؛ البته نه آن قدر که نشود نوشته‌های روی آن را خواند: «اداره کل بهزیستی خراسان رضوی، مجتمع خدمات بهزیستی ۲۲ بهمن، پایگاه خدمات اجتماعی».

 

آن طورکه مدیر دفتر توسعه محله آقامصطفی خمینی می‌گوید، اینجا از یک دهه پیش، پایگاهی اجتماعی و منشأ خدماتی برای اهالی محله بوده است؛ مثلا پزشک می‌آمده و به صورت رایگان، بیماران را ویزیت می‌کرده است، سازمان‌های مردم نهاد برای خانم‌ها آموزش‌های مهارتی و کلاس ورزش برگزار می‌کردند، کتابخانه داشته است و کار‌هایی از این قبیل. مدیریت کنونی این ساختمان با بهزیستی است و آن طورکه مدیر دفتر توسعه محله می‌گوید، سه چهار سالی از بسته شدن در آن به روی مردم می‌گذرد؛

 

«با این تعطیلی، همان خدمت مختصر سابق هم از مردم دریغ شده است. منطقه، فعالان اجتماعی زیاد دارد، اما مکانی دراختیار ندارند که کاری انجام بدهند. این منطقه، مرکز فرهنگی‌ای به آن معنا ندارد و سرانه فرهنگی اش پایین است. ما از بهزیستی خیلی پیگیری کردیم. شنیده ایم قرار است اینجا زائرسرا بشود.»

 

دغدغه دفتر توسعه محله و پیگیری‌هایی که ازطریق اداره معین اقتصادی و سازمان بازآفرینی شهرداری انجام داده، این است که بتوانند موافقت بهزیستی را جلب کنند، با هزینه شهرداری، ساختمان را تجهیز کنند و طبق قانون، آن را حداقل برای پنج سال دراختیار بگیرند و دردسترس فعالان فرهنگی قرار بدهند.

مهدی نخعی، سرپرست مدیریت بهزیستی شهرستان مشهد، می‌گوید: مِلک این مرکز، دولتی است. تعطیل شد، چون دولت نمی‌توانست نیروی انسانی آن را تأمین کند. دستور العمل، کشوری بود و براساس مباحثی مثل سبک سازی بدنه دولت و جایگزین نشدن نیروی انسانی جدید با بازنشسته شده ها.

 

هفته پیش در اداره کل بهزیستی جلسه داشتیم. با پیشنهاد شهرداری اگر موافقت شود، واگذاری را انجام می‌دهیم. درغیر این صورت، آنجا مرکز سلامت روان راه اندازی می‌شود. مدیریت با بخش خصوصی خواهد بود و پرداخت یارانه و نظارت با ما. در هر صورت قول می‌دهم که تا دو ماه آینده، این مرکز بازگشایی شود.

 

ابتدای گزارش، آنجایی را که از ظرفیت‌های بکر منطقه، برای توسعه گفته بودیم، یادتان هست؟ تعارف نبود. یکی از این ظرفیت ها، اراضی چندهکتاری اشخاص حقیقی و حقوقی است که می‌تواند برای کاربری‌های مورد نیاز، استفاده شود؛ با این حال بدون استفاده مانده است. چنین زمین‌هایی جان می‌دهد برای جولان معتاد‌ها و خلافکارها. یک نمونه اش، کوچه باریکی است که بین دو زمین بزرگ و بایر مربوط به آستان قدس رضوی قرار دارد و اهالی به خاطر وفور سرقت‌ها و زورگیری‌ها اسمش را گذاشته اند «کوچه نامردا»!

 

مدیر دفتر توسعه محله آقامصطفی خمینی چند جای دیوار را نشانمان می‌دهد که خیلی حساب شده، آجرهایش از جا در آمده است. اقدام برای ترمیم آن نیز تا الان نتیجه‌ای دربرنداشته است، چون دوباره آجر‌ها را از جا درمی آورند. با این حساب، آنچه بر جای مانده، چیزی شبیه نردبان است. به راحتی می‌شود از آن بالا رفت، داخل زمین‌های بایر پرید و فرار کرد. کاری که زورگیر‌ها انجام می‌دهند.

 

صاحب قلم از پیگیری‌هایی می‌گوید که برای استقرار کانکس پلیس در منطقه، ازسوی دفتر توسعه محله انجام شده و نتیجه‌ای در پی نداشته است. تا عمار یاسر مربوط به پاسگاه مصلی است، از عمار تا شهرک شیرین مربوط به پاسگاه قلعه ساختمان. جلسه گذاشتیم و به مسئولان گفتیم اینجا حضور مستمر نیروی انتظامی را می‌خواهد. دو سه بار هم نامه زدیم. به دلیل معذوریت‌هایی که دارند، قبول نکردند.

 

تجربه حضورمان در حاشیه شهر می‌گوید که گشت نیرو‌های بسیج، تاثیر مثبتی روی افزایش امنیت محله دارد. میزان اجرای این راهکار را از مدیر و کارکنان دفتر توسعه می‌شنویم و از شما چه پنهان، از پاسخ شان تعجب می‌کنیم. اینکه بیشتر شکایت‌های محلی از کمبود امنیت، مربوط به روز‌های روشن است، نه شب‌های تاریک. صاحب قلم دلیل آن را استمرار گشت‌های شبانه بسیج عنوان می‌کند و رد و بدل شدن مواد مخدر را از دیگر شکایت‌های پر تکرار عنوان می‌کند؛

 

«پارک خطی بسیج را در حاشیه صد متری به طول سه کیلومتر داریم که محل خرید و فروش مواد مخدر است. متاسفانه هر خریداری هر جور جنسی بخواهد مهیاست. تا یک ماه پیش که تقاطع غیر هم سطح زندگی افتتاح نشده بود، جاده طرق، محل فرار خلافکار‌هایی بود که نمی‌خواستند وارد شهر بشوند. حالا این امکان نیست. همه این‌ها یک ریشه دارد و آن، فقر اقتصادی است.»

یک مسجد بزرگ و فعال، برای خوب‌تر شدن حال محله، از آن ضرورت‌هایی است که مخالفی ندارد. با وجود این ضرورت، تجدید بنای مسجد جوادالائمه (ع) واقع در شهید مومن ۲ با زیربنای ۱۲۷۳ مترمربع، دو سال است که متوقف مانده است. آن طورکه شنیده ایم و از لابه لای حفاظ پروژه می‌بینیم، کار در مرحله شالوده سازی و پی ریزی است.

 

مرکز رسیدگی به امور مساجد استان، حجت الاسلام اصلانی را به عنوان مسئول مساجد منطقه شهیدبهشتی معرفی می‌کند که این مسجد هم ذیل آن است. او در صحبت هایش نکته دلگرم کننده‌ای ندارد؛ اینکه مساجد به صورت خودگردان اداره می‌شوند و بودجه ندارند؛ دستگاه‌هایی که قبلا قول مساعدت برای مساجد شهر داده بودند، کامل به قولشان عمل نکردند و اینکه گره ساخت این مسجد در دست خیران است.

دفع آب‌های سطحی در محله مصطفی خمینی مسئله دارد. یعنی اگر چشم مردم شهر به نزولات آسمانی روشن شود، با جمع شدن آب، برای ساکنان محله آقامصطفی خمینی، دردسر درست می‌شود. شب خیابان‌ها نیاز به اصلاح دارد.

 

صاحب قلم به مطالبه مردم برای اجرای این پروژه اذعان دارد. او از گنجاندن آن به عنوان یکی از پیشنهاد‌های دفتر توسعه محله برای پروژه‌های تبصره ۲۲ امسال خبر می‌دهد که فعلا در مرحله گرفتن موافقت شهرداری منطقه و سپس جلب موافقت سازمان بازآفرینی و جذب اعتبار است. فرایند، روی روال خود درحال انجام است.

قدیمی‌ها می‌گفتند کار‌های دنیا برعکس است. حرفشان با چیزی که با تعجب، مشغول تماشایش هستیم، جور درمی آید. خیابان کشی در محدوده منازل مسکونی باید با حساسیت مضاعفی انجام شود، اما در بخشی از محله عمار یاسر این طور نیست؛ یعنی درست از جایی که بولوار شهدای طرق تمام می‌شود و وارد محدوده مسکونی می‌شویم، خیابان به طور محسوسی کم عرض می‌شود!

 

دلیل آن، عقب نشینی نکردن بخشی از دیوار‌های پایگاه نیروی هوایی است و تا جایی که خبر داریم خبری هم از توافق برای رفع این مشکل نیست. آنچه مشاهده می‌شود حرکت ماشین‌های سنگین در این خیابان برای ورود به صدمتری است؛ همچنین شهروندانی که خودرو خود را در مجاورت دیوار پایگاه پارک می‌کنند، به همراه کودکان خود از خودرو پیاده می‌شوند و برای عبور از این خیابان کم عرض و پرتردد، خطر آن را به جان می‌خرند.

نیازی نیست مهندس باشید. ناایمن بودنِ بسیاری از ساخت وساز‌های محله عمار یاسر، از ظاهر کج ومعوجشان پیداست. سال‌ها پیش بی مجوز ساخته شده اند، قولنامه‌ای اند و بعید است صاف کردن حساب با شهرداری و آستان قدس رضوی به مخیله صاحبانشان خطور کند. صاحب قلم می‌گوید: تجمیع و تعمیر واحد‌های مسکونی، مشمول بسته‌های تشویقی است.

 

وام بنیاد مسکن، ۷۵ میلیون تومان است که ۲۵ میلیون تومان آن بلاعوض است و بازپرداخت بقیه، ۱۵ ساله. بسته تشویقی شهرداری هم ۶۰ میلیون تومان است. بناست مبلغ هر دو با توجه به تورم افزایش پیدا کند. گام نخست، مراجعه به دفتر توسعه محله و احراز صلاحیت است.