گزارشی از موکب «القلم» که در آن هنرمندان مشهدی آثار هنری‌‌شان را به نفع محرومان می‌فروشند

سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - اربعین فضایی باشکوه حماسی دارد که طی آن مردم به سوی سرزمینی که نامش کربلاست در حرکت هستند، اما کربلا نقطه پایان نیست بلکه آغاز حرکت است. هنرمندان گروه موکب «القلم» سعی می‌کنند با خلق آثار هنری با موضوع اربعین حسینی حال و هوای کربلا را به مشهد بیاورند. حمید فخار، هنرمند دغدغه مندی است که مدیریت موکب «القلم» در عراق و مشهد را بر عهده دارد.

این موکب از سال چهار سال پیش فعالیت رسمی خود را در پیاده روی اربعین حسینی آغاز کرده است و از زمان همه گیری بحران کرونا در جهان، به دلیل محدودیت‌های آمدوشد، این گروه در مشهد شروع به فعالیت کرده است. سال گذشته برای رفع دلتنگی عاشقان امام حسین (ع) و ادامه این حرکت هنرمندانه در ایران، در خیابان آیت ا... واعظ طبسی، فضاآرایی با عنوان خیابان اربعین شکل گرفت. امسال نیز همین کار قرار است از اوایل مهر اجرا شود و تا روز شهادت امام رضا (ع) ادامه داشته باشد.

طراح خیابان اربعین بر این باور است که «ما موکب داران ایرانی نخواستیم پا در کفش خادمان عراقی کنیم و به زائران غذا و محل اسکان و ... بدهیم، اما از باب تشکر و قدردانی میزبانی آن ها، آثار هنری ازجمله تابلو هدیه می‌دهیم و تعامل دوطرفه بین ما شکل می‌گیرد.»

از عمود ۸۲۸ تا خیابان آیت ا... طبسی

موکب «القلم» در سال ۱۳۹۶ پس از مذاکره با انجمن خوش نویسان نجف اشرف و طرف‌های عراقی در مسیر پیاده روی اربعین یعنی عمود ۸۲۸ به میزبانی موکب صاحب الزمان (عج) برپا شد. در سال گذشته نیز با مدیریت پشتیبانی موکب امام رضا (ع) - موکب‌های مشهدی که تا پیش از کرونا به طور گسترده در شهر‌های نجف و کربلا خدمت می‌دادند- و مدیریت اجرایی موکب «القلم» که به صورت مردمی فعالیت می‌کرد، طرح «طریق النجات» یا همان «خیابان اربعین» در مشهد شکل گرفت. از جمله کار‌های موکب «القلم» تا پیش از سال ۱۳۹۹ در عراق، اجرای گرافیتی در خیابان‌های شهر نجف، تصویرسازی حرم‌های اهل بیت (ع)، اجرای خط نوشته و نقاشی خط، اجرای تابلوی ۶ متری «یا‌حسین (ع)» با اثر انگشت زائران، برگزاری نمایشگاه پوستر‌های ضد استکباری و ... بوده است.

موکبی برای ابراز ارادت هنری

حمید فخار می‌گوید: بیان نقش زبان جهانی هنر در گسترش مفاهیم حسینی از اهداف ماست. از سال ۱۳۹۳ که در پیاده روی اربعین حضور پیدا کردم، پیگیر موضوعات هنری موکب‌ها بودم و دغدغه داشتم با زبان هنر مسائل روز اجتماعی و جهان اسلام را بیان کنیم.

به باور او کلمات را وقتی برای صحبت کردن به کار می‌گیرید به نوعی از یک مجاز استفاده می‌کنید و قرارداد‌هایی با مخاطب خود دارید، اما در زبان هنر قبل از اینکه حروفی ترجمه شود اثر به دل مخاطب نشسته است. او بیان می‌کند: هنر، زبان مشترک و در عین حال بی واسطه است. درباره اربعین می‌توان به زبان هنر سخن گفت، زیرا اربعین گردهمایی بین المللی از فرهنگ‌ها و نژاد‌های مختلف است.

این هنرمند ادامه می‌دهد: در عراق برخی افراد قائل به کار هنری نبودند یعنی اگر هنرمند ممتاز عراقی در این مراسم شرکت کند مثل دیگران در موکب خودش سر دیگ می‌ایستد و آش هم می‌زند و این گونه خدمت می‌دهد. تا چند سال پیش شاید هنوز جا نیفتاده بود با کار هنری و فرهنگی نیز می‌شود خدمت رسانی کرد؛ بنابراین این خلأ به چشم من آمد و تلاش کردیم به سمت ایجاد موکب هنرمندان برویم. اکنون موکب «القلم» فضایی است که هر کسی بتواند ارادت هنری خودش را ابراز کند و محدود به هنرمندان ایرانی هم نیست.

فراق به ‌روایت زائران پیاده اربعین حسینی که کرونا پای رفتنشان را گرفته است

۳ دسته جامعه هدف

طراح و مدیر اجرایی موکب «القلم» می‌گوید: برای تولید آثار هنری سه دسته جامعه هدف تعریف کرده ایم؛ نخست، جامعه هدف اصلی که هنرمندان هستند و درگیر کار هنری می‌شوند. هنرمندانی داریم که ما میزبانشان می‌شویم تا خدمت هنری انجام دهند. آن‌ها ترجمه تصویری از اربعین به مردم ارائه می‌دهد. جامعه هدف دوم، کسانی هستند که این کار را می‌بینند و با هنرمند هم کلام می‌شوند و مفاهیم هنری بینشان ردوبدل می‌شود تا به زبان مشترکی برسند. در این میان گاهی تعامل شکل می‌گیرد و مخاطب نیز خود دست به قلم می‌شود و گروه سوم، کسانی هستند که محصول هنری به آن‌ها هدیه می‌شود.

به عنوان مثال در اربعین سال‌های گذشته در عراق ده‌ها بوم نقاشی و نقاشی خط و کتیبه نویسی تولید و در مراسمی به موکب داران عراقی هدیه شد. در یک مرحله صد تابلو به صد موکب دار عراقی هدیه دادیم و این کار برای ما خیلی ارزشمند بود. به گفته فخار هنرمندان مختلف از رسانه‌ها و فراخوان‌های چندزبانه‌ای که مسئولان موکب «القلم» به طور عمومی منتشر می‌کردند متوجه می‌شدند در محل عمود ۸۲۸ موکب «القلم» است و می‌شود در آنجا کار هنری انجام داد. به علاوه برای برخی از هنرمندانی که می‌شناختیم دعوت نامه خصوصی ارسال می‌کردیم.

۳ شاخه هنری در خدمت فرهنگ عاشورایی

محمود بازدار که مدیر هنری موکب «القلم» است نیز می‌گوید: از سال گذشته با توجه به بحران کرونا که امکان حضور در مراسم پیاده روی اربعین فراهم نشد، برای اینکه فعالیت و حضور مجازی مان استمرار داشته باشد، تصمیم گرفتیم فعالیتمان را در مشهد با عنوان «طریق النجات» ادامه دهیم. این طرح منجر به همکاری آستان قدس، شهرداری شد و همکاری این مجموعه‌ها باعث شد خیابان با فضاآرایی بین الحرمین شکل بگیرد و بستری فراهم شود تا از ظرفیت‌های هنری هنرمندان مشهد هم استفاده کنیم.

موکب «القلم» یک مجموعه مردمی است که هنرمندان مشهد و دیگر شهر‌های کشور در حوزه هنر‌های تجسمی، نمایشی و آوایی با رویکرد عاشورایی در آن فعالیت می‌کنند. رویکرد اصلی ما نیز خلق آثار هنری در شاخه‌های هنری بیان شده که در راستای قیام امام حسین (ع) و مفاهیم مرتبط با فرهنگ عاشورایی است.

هنر‌های تجسمی شامل نقاشی، خوش نویسی و کتیبه نگاری، هنر‌های آوایی شامل اجرای سرود گروه‌های مستقر در مشهد و گروه‌های میهمان از دیگر شهر‌ها و در حوزه هنر‌های نمایشی تئاتر خیابانی، از جمله فعالیت‌هایی که در موکب «القلم» عرضه می‌شود.

به گفته بازدار، همچنین سال گذشته نمایشی آیینی در برنامه‌ها بود که به همت گروه نمایشی مشهد و گروه‌های سرود فعال در مشهد اجرا شد. همچنین شیوه عکاسخانه حرم بارگاه ایجاد شد تا مردم و مخاطبان بتوانند از آن استفاده کنند. او می‌گوید: امسال نیز از گروه‌های نمایشی خواسته ایم پیشنهاد‌های اجراشدنی و مطابق شیوه نامه‌های بهداشتی را ارائه بدهند و قرار است نمایش‌های کوتاه و تئاتر‌های مجسمه (پرفورمنس) در زمان‌های مختلف اجرا شود تا منجر به ازدحام جمعیت نیز نشود.

عواید فروش آثار در حاشیه شهر

مدیر هنری موکب «القلم» می‌گوید: سال گذشته در شاخه هنر‌های تجسمی، حضور هنرمندان منجر به خلق و تولید شش یا هشت کار بزرگ شد و قصد داریم آثار را به فروش برسانیم و عواید فروش آن را صرف محرومیت زدایی در حاشیه شهر یا فعالیت‌های اجتماعی و خیریه کنیم.

محمود بازدار تأکید می‌کند: تلاش کرده ایم شیوه نامه‌های بهداشتی را رعایت کنیم و از سویی فضا به گونه‌ای طراحی شده تا مخاطبانی که علاقه‌مند هستند در این فضا باشند با خیال راحت از ظرفیت‌هایی که در خیابان ایجاد شده استفاده کنند.