درباره کوچه امام خمینی ۲۴ در مشهد و روزگار رفته بر آن | خیام؛ کوچه بود‌ها و نابود‌ها رئیس شورای اسلامی شهر مشهد: مدیریت دهه پایانی صفر، هر سال منسجم‌تر می‌شود پژمان‌فر خبر داد: افزایش ۴ درصدی تعداد زائران ایرانی شرکت‌کننده در مراسم اربعین ۱۴۰۴ نسبت‌به سال گذشته شهردار مشهد مقدس: رزق و روزی مدیریت شهری از اربعین و دهه آخر صفر است + فیلم عضو هیئت‌رئیسه شورای اسلامی شهر مشهد: مردم، بیت‌الغزل خدمات در دهه آخر صفر بودند رئیس سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد: هدف تیم بزرگ مدیریت شهری در دهه پایانی صفر، خدمت به زائران حضرت رضا(ع) بود ثبت جهانی توس همچنان در بلاتکلیفی| رفع ترافیک سه‌راه فردوسی اولویت مدیریت شهری است رئیس شورای اسلامی شهر مشهد: پروژه باغ‌راه شاهنامه چهره توس را دگرگون خواهد کرد پژمان‌فر: امروز فرزندان ما اسطوره‌های دیگری انتخاب می‌کنند، چون ظرفیت‌های خود را معرفی نکردیم انجام بازدید دوره ای از وسایل بازی کودکان در بوستان های مشهد شهرداری مشهد پیشگام در خدمات آبرسانی به مواکب در دهه آخر صفر ۱۴۰۴ شهردار مشهد مقدس: هزینه‌های زیادی در حوزه توس و بولوار شاهنامه توسط مدیریت شهری صرف شده است | طرح تفصیلی توس دغدغه ۱۲ساله مردم به شمار می‌رود + فیلم معاون عمران شهرداری مشهد: باید ۷ پل دیگر بر روی بزرگراه پیامبراعظم(ص) ساخته شود شهردار منطقه ۱۲ مشهد: پیگیر طرح تفصیلی شاهنامه هستیم آغاز عملیات اجرایی پل چپگرد غیرهم‌سطح سه‌راه فردوسی مشهد (۹ شهریور ۱۴۰۴) کیفیت هوای کلانشهر مشهد همچنان ناسالم است (۹ شهریور ۱۴۰۴) مدیر عالی حرم مطهر رضوی: خدمات شهرداری در دهه آخر صفر امسال، روان‌تر، متنوع‌تر و بهتر از سال‌های گذشته بود + فیلم دیدار شهردار مشهد با مدیر عالی حرم مطهر رضوی | قلندرشریف: فاز نخست خط ۳ متروی مشهد رهاورد همکاری آستان قدس رضوی با مدیریت شهری بود + فیلم مزین شدن ۵۰ قاب مفاخر شهری مشهد به تصاویر شهدای ترور آغاز عملیات اجرایی پل چپگرد غیرهمسطح سه راه فردوسی و افتتاح ۴۷ پروژه عمرانی منطقه ۱۲ مشهد
سرخط خبرها
نگاهی به بافت پیرامون حرم که هرسال ساکنانش کمتر می شوند

روح زندگی از مشهد قدیم رخت بر بسته است

  • کد خبر: ۸۱۱۵۵
  • ۲۸ شهريور ۱۴۰۰ - ۱۳:۴۹
روح زندگی از مشهد قدیم رخت بر بسته است
جواد فرهادی - دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری

کارشناسان، بافت تاریخی شهر‌ها را به دلایل هویتی، معماری، فرهنگی و گردشگری دارای اهمیت می‌دانند. دلایلی که هر کدام از آن‌ها کافی است تا در حفظ بافت تاریخی کوشید. این پهنه‌ها که جزئی از سیستم شهری است، به دلیل شخصیت ویژه شان، کلی یکپارچه از عناصر متشکل اند که در کنار یکدیگر کارکرد ویژه‌ای را برعهده دارند. در شهر‌های ایران، بافت تاریخی در حقیقت همان کلیت شهر تاریخی است که از چند محله تشکیل شده است.

هر یک از این محلات در گذشته شهر کوچکی داخل شهر بزرگ بوده اند که عناصری، چون راسته بازار، میدان، مسجد، حمام، آب انبار و ... را در مقیاس محله در خود جای می‌دادند.

این محلات افزون بر کارکرد‌های روزمره (تأمین امنیت، کالا و خدمات موردنیاز، تأسیسات و تجهیزات شهری، عبور و مرور و سرپناه برای ساکنان)، ایجادکننده هویت و تشخص ویژه‌ای هستند که برای بازدیدکنندگان بیرونی مهم و جذاب است.

اگر پراکنش ابنیه تاریخی ثبت شده شهر مشهد در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی را به عنوان معیار جداکننده بپذیریم، شهر تاریخی مشهد در محدوده توسعه شهر تا سال ۱۳۳۵ قرار دارد. این پهنه شامل تمامی منطقه ثامن شهرداری مشهد و بخش‌هایی از مناطق یک، دو، سه، هفت و هشت است. هر یک از این مناطق خود شامل چند محله تاریخی بزرگ و کوچک است که محدوده عرفی آن‌ها در طول سال‌های گذشته تغییر کرده است.

جدول محلات تاریخی در مناطق شهرداری شهر مشهد

روح زندگی از مشهد قدیم رخت بر بسته است

باوجود اهمیت محلات تاریخی مشهد در تأمین امکانات خدماتی و احساس امنیت زائران و ادراک آن‌ها از هویت مذهبی این شهر، یکی از اساسی‌ترین تغییرات این پهنه، از بین رفتن ساختار سنتی این محلات و تبدیل آن‌ها به فضا‌های تجاری و اقامتی با ارزش مبادلاتی بالاست که کوچ ساکنان را به همراه داشته است. این موضوع سبب شده است تا منطقه ثامن که فضای پیرامونی حرم مطهر امام رضا (ع) و بخش عمده مشهد قدیم را در بر می‌گیرد از سال ۱۳۶۵ به این سو پیوسته با جمعیت زدایی روبه رو باشد.

جدول تغییرات جمعیت منطقه ثامن شهرداری مشهد

روح زندگی از مشهد قدیم رخت بر بسته است

منبع: مرکز آمار ایران، سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن

فرسودگی و تخریب ساختار کالبدی و عملکردی محلات تاریخی و مهاجرت‌های متعاقب آن، موجب کج کارکردی بافت، درنتیجه گسترش کاربری‌های ناسازگار، ناهنجاری‌های اجتماعی، کم شدن امنیت، چشم انداز‌های کالبدی نازیبا و مهاجرت گروه‌های فرودست شده است. مشکلاتی که در منظر گردشگران و زائران نیز عیان بوده و با ادراک آن‌ها از مشهد به عنوان شهری زیارتی و معنوی همخوانی ندارد. امروزه دیگر از کاروان سرا‌ها و مساجد هفت در، محراب خان و پل سنگی در محله نوغان (یکی‌از قدیمی‌ترین محله‌های ایران) چیز زیادی برجای نمانده است.

خانه‌های تاریخی و بنا‌های مذهبی عسکریه، حسینیه قنادها، حسینیه کرمانی‌ها و حسینیه یزدی‌ها در گذر باغ حسن خان متروکه شده و کمتر استفاده می‌شوند، زیرا امروزه محله عیدگاه و نوغان تقریبا خالی از سکنه شده و کسی برای اداره و استفاده کردن از این فضا‌ها وجود ندارد. امروزه دیگر معدود محلات قدیمی به جای مانده از مشهد قدیم حس معنویت مشهدالرضا (ع) و شهر زیارتی را به بازدیدکنندگان القا و منتقل نمی‌کند. روح مکان با رفتن ساکنان (خادمین زوار) از کالبد پیر برون رفته و کالبد درحال متلاشی شدن است.

به نظر می‌آید بخشی از این وضعیت به دلیل مغفول ماندن مفهوم و موضوع «اجتماع محلی» در طرح‌ها و برنامه‌های اجرا شده در بافت تاریخی است. برخی از کارکرد‌هایی که اجتماع محلی در راستای حفاظت و احیای محلات تاریخی بر عهده داشته یا می‌تواند بر عهده داشته باشد عبارتند از:
استفاده کننده و پشتیبانی کننده بسیاری از خدمات و فضا‌های عمومی محلات که به سرزندگی بافت تاریخی منجر می‌شود.

از نظر زائران و گردشگران، به دلیل آداب، سنن و فرهنگ پیوسته به زیارت، اجتماعات محلی، بخشی از هویت محلات تاریخی شهر مشهد محسوب می‌شوند. چشم ناظر به فضا‌های عمومی و معابر و ایجاد کننده امنیت برای ساکنان و بازدیدکنندگان هستند که زندگی ۲۴ ساعته در هسته مرکزی شهر را ممکن می‌سازد.

به دلیل حس تعلق اجتماع محلی به محل زندگی خویش، در حفاظت از محلات کوشا بوده و در فرایند مرمت بافت تاریخی مشارکت پذیرتر می‌باشند.

آنچه مسلم است اقدامات مبتنی بر رویکرد اعیان سازی و توسعه مجدد کلان مقیاس در بخش مرکزی شهر مشهد (عموما منطقه ثامن) نتوانسته است از اهداف توسعه زیارت و گردشگری، نیز حفاظت و ارتقای کیفیت مسکونی محلات برای اجتماعات محلی پیرامون حرم مطهر پشتیبانی کند. دستیابی به این اهداف ممکن نمی‌گردد مگر با تأکید بر رویکردی محله محور، دارایی مبنا و استفاده از ظرفیت‌های اجتماع محلی در بازآفرینی محلات نابه سامان این پهنه.

بر اساس این رویکرد می‌توان استفاده از تجارب سامان دهی محور‌های فرهنگی– تاریخی (بین سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۱ در شهر‌های اصفهان، شیراز، تبریز و کرمان) و نیز شراکت‌های عمومی– خصوصی را پیشنهاد کرد.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->