رشد قارچ‌گونه ساختمان‌های ۴ طبقه در معابر یک متری

میترا صدر | شهرآرانیوز؛ خیابان‌های بدون جدول و پیاده‌رو، کوچه‌هایی باریک و پیچ در پیچ، بوق ممتد خودروها، دعوا بر سر جای پارک خودرو، منتظر ماندن برای اتوبوس‌های واحد و ساخت و ساز‌های غیرمجاز، بخشی از مشکلات محله قدیمی امام هادی (ع) هستند که به چشم هر بیننده‌ای می‌آیند.

محله امام هادی (ع) یا بحرآباد یکی از محلات قدیمی مشهد است که در حدفاصل بزرگراه پیامبر اعظم (ص) تا بولوار توس قرار دارد و در محدوده شمال غربی مشهد واقع شده است. این محله از سمت شمال با بولوار شهیدخادم الشریعه، از جنوب با میدان قائم و خیابان فیاض بخش، از سمت غرب با بزرگراه پیامبر اعظم (ص) و از سمت شرق با بولوار توس همسایه است.

این محله قدمت زیادی دارد. از سال ۱۳۵۵ به محدوده شهری اضافه شده است و هنوز بعضی‌ها آن را با نام روستای قدیمی بحرآباد می‌شناسند. فضای شهری این محله بعد از ساخته‌شدن بولوار توس تغییرات زیادی کرده است. بافت ریزدانه و پرتراکم و ساخت و ساز‌های غیرمجاز هر روز بر مشکلات این محله اضافه می‌کند و خیابان‌های امام هادی (ع)، شهید حمامی، شهدای انقلاب، شهید جنگی و شهید غلامی این محله بیشتر وقت‌ها پرترافیک است.

این ترافیک برای عابران پیاده هم مشکلاتی را ایجاد کرده‌است. همه این مشکلات به جای خود، اما بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله در صورت وقوع بیش از پیش می‌توانند جان ساکنان این محله را تهدید کنند. ساختار شهری و فرم کوچه‌ها و بنا‌ها به گونه‌ای است که امدادرسانی به مردم را دچار اختلال می‌کند و می‌تواند پیامد‌های زیادی برای شهر، شهروندان و مسئولان شهری داشته باشد. چند روزی به این محله رفتیم و از نزدیک مشکلات آن‌ها را رصد کردیم تا صدای مردم را به گوش مسئولان برسانیم.

مطالبه‌نکردن ساکنان از سازمان‌ها

بعد از گذشتن از میدان قائم (عج) و رسیدن به بزرگراه پیامبر اعظم (ص) به خیابان امام هادی (ع) می‌رسم. اینجا انتهای خیابان امام هادی (ع) است. قرار است همراه با مدیر دفتر تسهیلگری و نایب رئیس شورای اجتماعی محله از خیابان‌های این محدوده بازدید کنیم و مشکلات آن را از نزدیک ببینیم. دفتر در کوچه‌ای هشت‌متری قرار دارد که ساختمان‌های ۴ و ۵ طبقه زیادی دارد. همان ابتدا به سختی جای پارک پیدا می‌کنیم. مدیر دفتر تسهیلگری محله امام هادی (ع) از اردیبهشت امسال، مسئولیت دفتر را به عهده گرفته و تاکنون جلسات زیادی را با ساکنان و معتمدان محله برگزار کرده است.

در این جلسات مهم‌ترین مشکلات هر خیابان محله را روی کاغذ‌های گراف بزرگ نوشته‌اند و روی دیوار اتاق جلسات نصب کرده‌اند. کیف‌قاپی، ساخت و ساز‌های غیرمجاز، ترافیک و آب‌گرفتگی خیابان‌ها از خواسته‌هایی است که بار‌ها روی این کاغذ‌ها نوشته شده است.

نجمه رمضانی، مدیر دفتر، ابتدا از ظرفیت‌ها و ویژگی‌های این محله برایمان می‌گوید: محله امام هادی (ع) از محلاتی است که با وجود اینکه در دل شهر واقع شده است هم‌زمان با شهر پیشرفت نکرده است و به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، ساختاری و... به‌روز نشده است. در این محله یک بافت تقریبا جدید در حاشیه خیابان اصلی وجود دارد. از طرف دیگر بافت قدیمی در خیابان‌های شهید قربانی، شهید حمامی و ... به چشم می‌خورد. این محله پیش از این به روستای بحرآباد شناخته می‌شد. مردم این محله بعد از اضافه‌شدن به شهر مطالبات شهری و اجتماعی خود را پیگیری نکردند.

با این حال این محدوده ظرفیت‌های زیادی دارد. محور بزرگراه پیامبر اعظم (ص)، بیمارستان رضوی، بخش تجاری حاشیه جاده قدیم قوچان از یک‌سو و گروه‌های اجتماعی اصیل از جمله هیئت‌های مذهبی قدیمی، ریش‌سفیدان محلی و... از سوی دیگر جزو ظرفیت‌های خوب این محله هستند. با این ظرفیت‌ها می‌توان بخشی از مشکلات اجتماعی در این محله را سامان داد. مشکلات این محدوده در طول سال‌های متمادی شکل گرفته‌اند و نمی‌توان یک شبه انتظار تغییر آن‌ها را داشت. اما شاید مهم‌ترین موضوع مطالبه‌گری‌نکردن مردم از مسئولان است.

ظاهر فریبنده ساختمان‌ها

تکتم صفری، نایب رئیس شورای اجتماعی محله امام هادی (ع)، به جمع ما اضافه می‌شود و همراه با او وارد کوچه‌پس‌کوچه‌ها می‌شویم. مهم‌ترین و اولین مشکلی که در محله به چشم می‌آید ساخت و ساز‌های غیرمجاز است. با چندبار دور زدن در خیابان‌های امام هادی (ع)، شهید قربانی، شهید حمامی و لاله می‌توان رشد قارچ‌گونه ساختمان‌های چند طبقه را دید که هر کدام بیش از ۸ تا ۱۲ واحد آپارتمان دارند. وجود نیوجرسی جلو در خانه‌ها، کاغذ‌ها و نوار‌های زرد رنگ چسبیده به در‌ها نشان از نداشتن مجوز ساخت و ساز و پلمب برخی ساختمان‌ها دارد.

خیابان‌های این محله عرض کمی دارند. کوچه پس کوچه‌های آن هنوز وضعیت روستایی خود را حفظ کرده و استاندارد‌های لازم برای زندگی شهری را به طور کامل ندارند. در صورتی که ساختمانی فروبریزد یا بلایای طبیعی باعث تخریب شوند امدادرسانی در این خیابان‌ها به‌سختی انجام می‌شود. حتی تصور اینکه چه خطراتی می‌تواند دامن ساکنان محله را بگیرد سخت است.

تعداد واحد‌های زیاد، ساکنان بیشتری نیز به دنبال دارد و این احتمال، امدادرسانی به نفرات بیشتر را باکیفیت زیاد کم خواهد کرد. اولین ملکی که نیوجرسی شهرداری جلو درآن قرار دارد، در حاشیه خیابان بین امام هادی (ع) ۱۵ و ۱۷ است. این ملک نمایشگاه خودرو است و یک طبقه مسکونی بالای آن قراردارد. از خیابان امام هادی (ع) ۱۲ به سمت خیابان پایداری می‌رویم؛ کوچه‌ای ۱۰ متری که به نسبت از سایر کوچه‌ها بزرگ‌تر است.

صفری می‌گوید: ظاهر بیشتر خانه‌های اینجا زیباست، اما داخل آن‌ها مشکلات زیادی وجود دارد. روزی نیست که یکی از همسایه‌ها یا ساکنان این ساختمان‌ها از مشکلاتشان نگویند، دیوار‌های ترک خورده، دعوا بر سر جای پارک خودرو و سرویس‌های بهداشتی خراب بخشی از مشکلات ساختاری این ساختمان‌ها هستند. جلو بیشتر ساختمان‌های این خیابان تا مدتی پیش نیوجرسی قرار داشت، ولی چند وقتی است که آن‌ها را جمع کرده‌اند. شهرداری باید پلمب ساخت و ساز‌های غیرمجاز را جدی‌تر دنبال کند. این ساخت و ساز‌ها می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور مشکلات محله را افزایش دهد.

استحکام ضعیف ساختمان‌ها

همان‌طور که از محله بازدید می‌کنیم متوجه می‌شوم برخی مالکان به پشت بام‌ها هم رحم نکرده‌اند و سوئیت‌های کوچکی روی بام‌ها ساخته‌اند که آن‌ها را هم اجاره می‌دهند. به خیابان امام هادی (ع) ۶ می‌رویم تا با یکی از ساکنان این خیابان گفتگو کنیم. حامد یکی از اهالی میانسالی است که تمایلی به گفتن نام‌خانوادگی‌اش ندارد ما را به داخل حیاط خانه‌اش می‌برد تا ساختمان کناری را نشانمان بدهد که دیوارش در حیاط خانه آن‌ها خراب شده است. حیاط نسبتا بزرگ است و انتهای آن یک تاب بزرگ نصب کرده‌اند.

حامد می‌گوید: حدود یک‌سال پیش زمانی که نوه‌ام در حال تاب بازی بود، دیوار این خانه که دو طبقه بالا رفته بود به داخل حیاط ما ریخت. خوشبختانه برای نوه‌ام اتفاقی نیفتاد، ولی همیشه نگران هستیم که آیا روزی با یک زلزله یا باد شدید این ساختمان دوباره به داخل خانه ما می‌ریزد یا نه. علاوه بر اینکه در تمام این مدت زباله‌های ساختمانی این ساخت و ساز به خانه ما می‌ریخت.
خانم صفری می‌گوید: این ساختمان در فصل زمستان و زیر باران ساخته شده و استحکام ندارد و هر آن ممکن است خراب شود. خود من جرئت ندارم در این خانه زندگی کنم.

چهره نازیبای خیابان‌ها

این وضعیت در دیگر خیابان‌های محله هم دیده می‌شود و تنها مختص خیابان امام هادی (ع) نیست. خیابان لاله یکی دیگر از خیابان‌های این محله که عرض کمتری دارد نیز با این مشکل روبه‌روست. عرض خود خیابان کم است، اما وضعیت کوچه‌های آن نگران‌کننده‌تر است. بیشتر کوچه‌ها یک متر تا یک متر و نیم عرض دارند. موتورسوار هم به سختی می‌تواند در این معابر تردد کند.

اگر حادثه‌ای در اینجا رخ دهد، سازمان‌های امدادرسانی همچون آتش‌نشانی، هلال احمر و اورژانس برای کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان با مشکل روبه‌رو می‌شوند. امدادرسانی باید به سرعت و در کمترین زمان ممکن انجام شود، ولی فضای فعلی خیابان زیرساخت لازم برای ارائه این خدمات را ندارد. ساخت وساز‌های غیرمجاز شکل اولیه خیابان‌ها را هم به هم ریخته و چهره محله را نازیبا کرده است. هر سازنده هر طور خواسته نما را درآورده و طبقات را نامنظم و بدون فرم اجرا کرده است. جای ترک و تخریب را روی تعدادی از ساختمان‌ها می‌توان دید.

همان ابتدای خیابان لاله یک ساختمان ۴ طبقه جلب توجه می‌کند. مریم حسینی صاحب این خانه است. او می‌گوید: خانه قبلی ما دوطبقه و قدیمی بود. زمین این خانه ۱۵۰ متر است. یکی از اقوام به ما پیشنهاد داد خانه را بکوبیم و به یک سازنده بدهیم تا او برایمان از نو بسازد. قرار بود خانه را تمیز و مرتب بسازد، ولی هیچ‌کدام از قرارهایش عملی نشدند. بیشتر دیوار‌ها ترک دارند. در همین بادی که چند وقت پیش بلند شده بود، خانه می‌لرزید و مجبور شدیم چند روزی خانه را ترک کنیم. همیشه نگران خراب شدن خانه هستم و اینکه اگر آوار شود چه اتفاقی برای ما می‌افتد.

اختلافات فرهنگی زمینه‌ساز دعوا

رئیس شورای اجتماعی محله نیز به جمع ما اضافه می‌شود. محمدرضایی بحرآباد هنگام بازدید از خیابان‌های محله می‌گوید: از عمر خانه‌های مسکونی و قدیمی این محدوده بیش از چهار دهه می‌گذرد، اما هنوز این خانه‌ها اسناد قانونی ثبتی ندارند و در اختلافات حقوقی بین نهاد‌ها و مالکان بلاتکلیف مانده‌اند. سند نداشتن باعث شده است املاک این منطقه قیمت پایینی داشته باشند و بسازبفروش‌ها اینجا را محلی مناسب برای کسب درآمد بدانند.

او در ادامه می‌گوید: ارزان بودن ملک مشکل مهم دیگری را نیز برای این محله به دنبال دارد و آن هم حضور مهاجران از شهر‌ها و استان‌های مختلف است که هر کدام فرهنگ و سبک زندگی خاص خود را دارند و زمانی که با هم همسایه می‌شوند قادر به تعامل با یکدیگر نیستند. این موضوع باعث دعوا سر و صدا و زد و خورد‌های مکرر در این محله می‌شود. کمبود پارکینگ نیز از مشکلات جانبی همین ساخت و ساز‌های غیرمجاز است که معضلات زیادی را به وجود آورده است.
به فراخور آن ترافیک نیز در محله

افزایش یافته است. برای رفع مشکل ترافیکی خیابان امام هادی (ع)، کوچه‌های فرد این خیابان را یکی در میان برای رفت و برگشت در نظر گرفته‌اند. شهرداری با نصب تابلو‌های ورود ممنوع انتظار دارد ترافیک این خیابان کم شود، ولی هیچ عامل بازدارنده‌ای برای اجرای این قانون وجود ندارد. نه دوربینی نصب شده و نه مأموری افراد متخلف را جریمه می‌کند. این اقدامات پیش از اجرا نیاز به فرهنگ‌سازی دارند.

ضمن اینکه این ترافیک مشکلات زیادی برای خودروهای امدادرسان همچون اورژانس و آتش‌نشانی ایجاد می‌کند و آن‌ها زمان را برای رسیدن بموقع از دست می‌دهند.
یکی دیگر از معضلاتی که هنگام بازدید از محله به‌ویژه در خیابان شهید غلامی و شهید حمامی با آن روبه‌رو می‌شویم، تک خانه‌هایی هستند که در این سال‌ها عقب‌نشینی نکرده‌اند و یا تخریب نشده‌اند و عبور و مرور را با مشکل روبه‌رو کرده‌اند.

آقای رضایی می‌گوید: این خانه‌ها باید توسط شهرداری تملک و تخریب شوند. خیابان‌های اصلی غیراستاندارد هستند و کوچه‌های باریک عبور و مرور خودرو‌های خدمات‌رسانی مثل آتش‌نشانی را با مشکل روبه‌رو می‌کنند. خوشبختانه تاکنون حادثه‌ای رخ نداده، ولی در صورت حوادث طبیعی مثل زلزله با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شویم.

مشکل اصلی، نوع مالکیت است

ظریفیان | شهرآرانیوز؛ مدیر کل نظارت بر ساخت و ساز‌ها و کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ شهرداری مشهد نیز مهم‌ترین دلیل ساخت و ساز‌های غیرمجاز در محله امام هادی (ع) را به نوع مالکیت افراد در این محله مرتبط می‌داند و به شهرآرا محله می‌گوید: در این محله بیشتر املاک قولنامه‌ای هستند و به همین صورت نیز خرید و فروش می‌شوند. از همین رو مالکان خود را ملزم به گرفتن مجوز ساخت و ساز از شهرداری نمی‌دانند. وقتی مجوزی از شهرداری صادر نشود، به تبع در پروژه ساخت و ساز، مهندس ناظری هم وجود ندارد و این به این معناست که ساختمان بدون استاندارد‌های استحکام بنا ساخته می‌شود.

مسعود ایاز ادامه می‌دهد: این ساختمان‌ها علاوه بر اینکه استحکام ندارند، ضوابط شهرسازی مانند ساخت پارکینگ نیز در فرایند ساخت آن‌ها رعایت نمی‌شود؛ بنابراین ارجاع پرونده آن‌ها به کمیسیون ماده ۱۰۰ در بیشتر مواقع صدور رأی قلع را در پی دارد، همچنان‌که محله امام هادی (ع) آمار زیادی در این موضوع دارد.

او با بیان اینکه نزدیک به یک سوم املاک شهر مشهد به‌ویژه در حاشیه شهر، قولنامه‌ای هستند گفت: در نهایت باید برای این املاک راهکاری پیدا شود. به طوری‌که اول افراد متصرف بتوانند از طریق مراجع قضایی مالکیت خود را محرز کنند و پس از آن قوانین به شهرداری اجازه صدور مجوز ساخت، ترمیم و یا توسعه این بنا‌ها را بدهد. در این صورت از خیلی از این تخلفات جلوگیری می‌شود.

ایاز به یک مصوبه شورای شهر در سال‌های گذشته اشاره می‌کند که در پی آن صدور مجوز ساخت و ساز از سوی شهرداری برای ساختمان‌هایی که مالکان آن‌ها می‌توانستند با ارائه مدارک به مراجع قضایی، مالکیت خود را احراز کنند، امکان‌پذیر بود. او می‌گوید: در نتیجه این مصوبه، افراد زیادی به مراجع قضایی مراجعه کردند، اما چون مدارکشان کافی نبود و از سویی دادگاه‌ها ظرفیت پذیرش این تعداد پرونده را نداشتند، خروجی چندانی در پی نداشت. به نظر می‌رسد با توجه شرایط روز، ظرفیت دستگاه‌های قضایی و شورا‌های حل اختلاف، راهکار جدیدی برای حل این مشکل باید ارائه شود.

عرض کم معابر و تأخیر در امدادرسانی

ایستگاه ۱۴ آتش‌نشانی در ابتدای خیابان توس ۴۵ قرار دارد. این ایستگاه در زمان بحران و خطر به محله امام هادی (ع) خدمات می‌دهد. کاظم مقدسی، رئیس این ایستگاه، از مشکلاتشان برای خدمات‌رسانی به این محله می‌گوید: بیشترین مشکل ما در این محله، عرض کم معابر و کوچه‌های فرعی است که دسترسی ما را برای امدادرسانی بموقع با مشکل روبه‌رو می‌کند و معمولا مجبور می‌شویم از خودرو‌های کوچک‌تر ایستگاه برای امدادرسانی استفاده کنیم.

در اوایل صبح نیز خودرو‌های ساکنان در خیابان‌ها پارک هستند و با توجه به عرض کم خیابان، رفت و آمد خودرو‌های آتش‌نشانی به‌سختی انجام می‌شود. از طرفی خیابان‌های این محله در ساعت‌های مختلف شبانه‌روز پرترافیک است و ما زمان را برای رسیدن بموقع از دست می‌دهیم. برای رسیدن به محله امام هادی (ع) باید خودمان را به دوربرگردان برسانیم که معمولا یک تا دو دقیقه زمان هدر می‌رود.

مقدسی می‌افزاید: برای رفع این مشکل با همکاری شهرداری در حال ساخت مسیر ویژه تردد خودرو‌های امدادی در بخشی از بولوار توس در حدفاصل توس ۴۵ تا توس ۵۳ هستیم تا بتوانیم زمان رسیدن را به حداقل ممکن برسانیم. ایستگاه ۱۴ یکی از ایستگاه‌های پرحریق شهری است که محله امام هادی (ع) و بولوار توس را پوشش می‌دهد.

سوله بحران نیاز محله امام هادی (ع)

رئیس اداره پدافند غیرعامل شهرداری منطقه ۱۰ درباره وضعیت محله امام هادی (ع) می‌گوید: در طول سال‌های گذشته ساکنان این محله تخلف‌های ساختمانی و ساخت و ساز‌های غیرمجاز زیادی انجام داده‌اند که خدمات‌رسانی سازمان‌های مختلف به این محله را با مشکل روبه‌رو کرده است. در بازدید اخیر شهردار منطقه از این محله، خدمات‌رسانی گروه‌های امدادی بررسی و قرار شد حساسیت بیشتری روی ساخت و ساز‌های غیرمجاز انجام شود.

علی یوسف‌زاده می‌افزاید: از مهم‌ترین اقدامات پدافند غیرعامل، ساخت سوله‌های بحران در منطقه است، ولی متأسفانه محله امام هادی (ع) به علت کمبود زمین، فضای مناسبی برای ساخت سوله بحران ندارد. به‌تازگی بازدیدی از خیابان حشمتی ۵ داشتیم و امکان ساخت سوله بحران در این خیابان را بررسی کردیم. امیدواریم سال آینده این امکان فراهم شود و اعتبار ساخت آن را دریافت کنیم.

بیشترین تخریب در منطقه ۱۰

رئیس اداره نظارت بر ساخت و ساز‌های شهرداری منطقه ۱۰ می‌گوید: بیشتر خانه‌های این محله از گذشته تا به امروز پروانه ساخت ندارند. مالکان باید برای ساخت و ساز‌های جدید خود از شهرداری پروانه کسب کنند. آن‌ها معمولا پروانه اولیه را می‌گیرند که به آن‌ها اجازه می‌دهد بسته به متراژ زمین، سه تا چهار طبقه روی پیلوت بسازند. ولی بعد از کسب پروانه اولیه بیشتر سازنده‌ها تخلف کرده و تعداد طبقات را افزایش می‌دهند.

سید محمد حسینی می‌افزاید: منطقه ۱۰ در سال ۹۹ بیشترین تخریب را در بین مناطق مشهد داشته است. در همین محله بیش از ۳۰ ملک تخریب شده است. اما متأسفانه به‌دلیل سودی که این ساخت و ساز‌ها دارند، این تخلفات ادامه پیدا می‌کنند. جلو بسیاری از خانه‌ها نیوجرسی قرار دارد با این حال ساکنان در خانه حضور دارند و در آن زندگی می‌کنند.

او می‌گوید: سازنده‌ها حرفه‌ای هستند. بیشتر آن‌ها سرکوچه کارگر دارند و به محض مشاهده ماشین گشت، کارگر‌ها از محل مورد نظر متواری می‌شوند یا از پشت‌بام همسایه‌ها برای خروج استفاده می‌کنند و گروه ما بعد از ورود لوازمی پیدا نمی‌کند. ملک پلمب شده و به دادگاه معرفی می‌شود. تعدادی از سازندگان این محله تاکنون زندانی شده‌اند و جریمه‌های نقدی زیادی پرداخت کرده‌اند، اما کار خود را ادامه می‌دهند.
حسینی از خریداران می‌خواهد قبل از خرید ملک به شهرداری مراجعه کرده و از آن‌ها مشاوره رایگان دریافت کنند.