سازمان تأمین اجتماعی ایران یک سازمان بیمه‌گر اجتماعی است. این سازمان عمومی غیردولتی، وظیفه پوشش اجباری بیمه کارگران مزدی، حقوق‌بگیر و پوشش اختیاری صاحبان حرفه و شغل‌های آزاد را برعهده دارد.

به‌منظور یک تشکیلات هدایت‌کننده، زیرمجموعه‌ها و شرکت‌های زیر پوشش آن با برنامه‌ریزی کلان، ایجاد هماهنگی، کنترل عملیات و درنهایت اعمال مدیریت برمبنای هدف، برای رسیدن به اهداف سازمان فعالیت می‌کنند. ستاد مرکزی سازمان دارای معاونت‌هایی تخصصی است.

منابع درآمد

طبق ماده۲۸ قانون سازمان تأمین اجتماعی، منابع درآمد سازمان بدین شرح است: حق بیمه، درآمد حاصل از وجوه و ذخایر و اموال سازمان، وجوه حاصل از خسارات و جریمه‌های نقدی مقرر در این قانون، کمک‌ها و هدایا.

میزان حق بیمه از اول مهرماه تا پایان سال۱۳۵۵ به‌میزان ۲۸درصد حقوق بود که ۷درصد آن به‌عهده بیمه‌شده و ۱۸درصد به‌عهده کارفرما بود و ۳درصد به‌وسیله دولت تأمین می‌شد، ولی طبق تبصره۱ ماده۲۸ این قانون، حق بیمه سهم کارفرما به‌میزان ۲۰درصد افزایش یافت و با درنظرگرفتن سهم بیمه‌شده (۷درصد) و دولت (۳درصد) به ۳۰درصد مزد حقوق افزایش یافت. تبصره۲ ماده۲۸ قانون تأمین اجتماعی تصریح می‌کند دولت مکلف است حق بیمه سهم خود را به‌صورت یکجا در بودجه کل کشور تصویب و به سازمان پرداخت کند.

سازمان‌های زیرمجموعه

مجموعه‌های زیر از بزرگ‌ترین نهادهای زیرمجموعه سازمان تأمین اجتماعی هستند:
شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا)
شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی که به اختصار شستا نامیده می‌شود، در سال۱۳۶۵ برای حفظ و ارتقای ارزش ذخایر سازمان با سرمایه اولیه ۲۰میلیارد ریال تأسیس شد و در سال‌های بعد در چند مرحله مبادرت به افزایش سرمایه کرد.

بانک رفاه کارگران

در اجرای تبصره۳۹ قانون بودجه سال۱۳۳۸ کل کشور و نیز ماده۳۸ قانون تأمین اجتماعی، بانک رفاه کارگران با هدف ارائه خدمات بانکی در سراسر کشور و برای تأمین مسکن کارگران و تسهیل امور بانکی داخلی و خارجی و همچنین در رشته‌های تولیدی و انجام معاملات غیرمنقول در خدمت اقتصاد کشور با سرمایه اولیه ۴۰۰میلیون ریال از محل منابع سازمان تأمین اجتماعی تأسیس شد و در سال۱۳۴۰ شروع به فعالیت کرد.

مؤسسه خدمات بهداشتی و ‌درمانی میلاد سلامت تهران

مؤسسه خدمات بهداشتی و درمانی میلاد سلامت تهران (بیمارستان هزار تختخوابی میلاد) در ابتدای سال۱۳۸۰ برای اداره بیمارستان هزار تختخوابی میلاد با ساختار مدیریت مستقل تأسیس شده‌ است و تأمین قسمتی از نیاز‌های درمانی تخصصی کشور به‌ویژه بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی را به‌عهده دارد.

مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی

مؤسسه حسابرسی تأمین اجتماعی در سال۱۳۷۲ به‌صورت یک مؤسسه غیرتجاری تأسیس شد.

شرکت گروه پزشکی حکمت

شرکت گروه پزشکی حکمت در سال۱۳۷۱ تأسیس شد و اداره بیمارستان صدر را برعهده دارد.

شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تأمین

شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تأمین (مجری طرح جامع اتوماسیون سازمان تأمین اجتماعی) دارای گواهی‌نامه نظام مدیریت کیفیت (۹۰۰۱:۲۰۰۸ISO-) و اولین دارنده گواهی‌نامه ISO ۱۰۰۰۲ در حوزه فناوری اطلاعات کشور دارای رتبه‌بندی ممتاز مأخوذه از شورای‌عالی انفورماتیک (در سالیان متوالی) در سال۱۳۷۰ با هدف حضور فعال در عرصه ICT و اجرای پروژه‌های مرتبط برای مجموعه‌های معظم دولتی و خصوصی تأسیس شد که نتیجه خدمات سنوات پیشین آن تدوین الگویی ملی در طراحی و پیاده‌سازی نظام اتوماسیون سازمان‌ها و مؤسسات بزرگ بوده ‌است.

شرکت سرمایه‌گذاری خانه‌سازی ایران

شرکت سرمایه‌گذاری خانه‌سازی ایران در سال ۱۳۴۷ به‌صورت سهامی خاص با سرمایه‌ای به مبلغ ۱۰۰میلیون ریال و مالکیت سازمان تأمین اجتماعی تأسیس شد و در سال‌های بعد سرمایه شرکت افزایش یافت.

شرکت رفاه‌گستر تأمین اجتماعی

شرکت رفاه‌گستر تأمین اجتماعی در سال۱۳۷۶ با عنوان شرکت توسعه و تجهیز هتل‌های سازمان تأمین اجتماعی تأسیس و موضوع فعالیت آن، برنامه‌ریزی و هدایت امور سیاحتی، زیارتی و رفاهی برای کارکنان شاغل، بازنشسته و مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی و اداره مراکز رفاهی سازمان است.

مؤسسه املاک و مستقلات تأمین اجتماعی

مؤسسه املاک و مستقلات تأمین اجتماعی برای انجام فعالیت‌های خدماتی در امور نگهداری املاک و ساختمان‌های متعلق به سازمان، با شخصیت حقوقی مستقل و استقلال مالی و اداری در سال۱۳۷۳ تأسیس شد.

مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی

مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی به‌عنوان تنها مرکز پژوهشی سازمان تأمین اجتماعی در سال۱۳۷۱ فعالیت خود را آغاز کرد. بیانیه مأموریت این مؤسسه ارائه انواع خدمات پژوهشی، آموزشی و مشاوره‌ای، همچنین اطلاع‌رسانی با هدف ارتقای دانش تأمین اجتماعی بوده و همواره با ارائه دیدگاه‌ها و راهکار‌های علمی در راستای سیاست‌گذاری‌های مؤثر برای دستیابی سازمان به اهداف عالیه نظام تأمین اجتماعی کشور، کوشا بوده ‌است.