وقتی قافیه گردشگری سلامت در مشهد را باختیم!

آرزو جاودانی | شهرآرانیوز؛ مشهد به واسطه وجود بارگاه امام رضا (ع) هر ساله میزبان بیش از ۳۰ میلیون زائر ایرانی و حدود ۴ میلیون زائر خارجی است. مشهد افزون بر حرم امام رضا (ع) جاذبه‌های گردشگری بی شماری دارد که خاطراتی ارزشمند و به یادماندنی را برای گردشگران و مسافران رقم می‌زند. اما به موازات پیشرفت‌هایی که در سیستم پزشکی و بهداشتی در مشهد صورت گرفته است سال ۹۸ مشهد میزبان ۸۶ ملیت گوناگون از جای جای جهان برای درمان بود و این عدد در ایام همه گیری کرونا به ۳۰ ملیت کاهش یافت.

با این حال با ظرفیت‌هایی که مشهد در حوزه درمان دارد در حال از دست دادن جایگاه خود در بین کشور‌های رقیب است. در این گزارش با زائران غیر ایرانی هم کلام شدیم و مشکلاتشان را بررسی کردیم. در ادامه با حسین نکونام، رئیس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور، و داوود خوش شکن، مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، درباره فرصت‌ها و تهدید‌های پیش روی گردشگری سلامت به گفتگو نشستیم.

سودی که به جیب دلال می‌رود

یکی از کلینیک‌های زیبایی پوست و موی مشهد را که سابقه و استقبال گردشگران خارجی از این مجموعه زبان زد است انتخاب می‌کنم و به آنجا سری می‌زنم. بعد از ورود به کلینیک و سالن انتظار، دریافتم که تنها فرد ایرانی حاضر در جمع حدودا ۳۰ نفره من هستم. جایی برای نشستن پیدا کردم تا به رصد بهتر شرایط بپردازم دراین میان حضور پررنگ گردشگران عرب اعم از زن و مرد توجهم را جلب کرد، در چنین فضایی برخی افراد مسلط به زبان فارسی و عربی هم بودند، به طوری که مسیر میان پذیرش و محل نشستن بیمار را دائم در حال رفت و آمد بودند؛ وقتی برای نزدیک شدن به یکی از زنان عرب و باز کردن باب صحبت در صندلی خالی کنارش نشستم با اعتراض فردی که بعدا فهمیدم یک دلال است مواجه شدم؛ فردی که اصالتش ایرانی نبود، اما عرب زبان و مسلط به زبان فارسی بود که کارش راهنمایی گردشگران عرب در میان فارسی زبانان بود.

این فرد به واسطه فعالیتش به خوبی از همه مراحل درمانی، مطب‌ها و مراکز درمانی آگاهی داشت و با توجه به شناختی که از ذائقه هم وطنانش داشت و البته اعتمادی که صرفا به دلیل خودی بودن از آن بهره می‌برد، قادر به کنترل ماجرای درمان و گردشگر بود. در این میان اجازه ارتباط گیری هیچ فردی را با این گردشگران نمی‌داد. در چنین شرایطی کاملا مشخص است همه درآمد ارزی این دلال عرب از گردشگر اگرچه بابت ارائه خدمات در ایران است، اما از کشور خارج می‌شود و چیزی به جیب ایرانیان و مشهدی‌ها نمی‌رود.

در ادامه بررسی میدانی با یک پیاده روی ساده در خیابان‌های عارف و پرستار شاهد حضور انبوه گردشگران عرب زبان و افراد دیگری با پوشش‌های متفاوت هستم که به راحتی از چهره و زبانشان قابل تشخیص هستند؛ گردشگرانی که زبان فارسی را‌ نمی‌دانند و تلاشم برای ارتباط با آن‌ها به زبان انگلیسی هم ناکام می‌ماند و به صورت دست و پاشکسته متوجه حضورشان برای درمان بیماری شان می‌شوم.

با مراجعه به یک ساختمان پزشکان در خیابان عارف و حضور در مطب یک متخصص جراحی فک و صورت که رفت و آمد گردشگران عرب در آن بیشتر از جا‌های دیگر بود شاهد جمعیت زیادی از گردشگران برای استفاده از خدمات زیبایی صورت، تزریق ژل و بوتاکس و عمل جراحی بینی هستم. گویی ارائه خدمات در این مطب و مطب‌های مشابه ویژه گردشگران خارجی است و حضورم در مطب با نگاه‌های سنگین حاضران و احساس غریبگی همراه است.

در میان همه این مسائل -اعم از حضور پررنگ گردشگران خارجی برای دریافت خدمات سلامتی، درمانی و زیبایی، آشنا نبودن ایرانیان و گردشگران به زبان یکدیگر، فعالیت و رفتار خاص دلالان و راهنمایان عرب و ایرانی- این گردشگران که بعضا با اعتراض ایرانیان برای بدون نوبت راه افتادن کارشان مواجه اند شاهد نوعی جو و نگاه منفی ایرانیان، به خاطر تجربه‌ای شبیه احساس خورده شدن حقشان توسط گردشگران خارجی هستیم؛ نگاهی که‌ می‌تواند بسیار آسیب زا و منجر به برخورد‌های ناشایست با این گردشگران و در نتیجه تهدیدی برای رونق و توسعه این بخش از گردشگری باشیم.

زبان، چالش جدی زائران غیرایرانی

«زبان» به عنوان نخستین راه ارتباطی میان انسان‌ها محسوب می‌شود که متأسفانه در کمال ناباوری شاهد تداوم چالش در این زمینه برای ارتباط گیری میان ایرانیان و گردشگران هستیم. همین امر زمینه سوء استفاده افراد سودجو و البته مسلط به زبان را فراهم کرده است. ضمن اینکه امکان برقراری ارتباط مؤثر میان مردم با گردشگران را منتفی می‌کند.

ایران و البته خراسان رضوی در گردشگری سلامت به دلیل تجهیزات سطح بالای پزشکی، ارزان بودن خدمات، وجود متخصصان توانمند در عرصه پزشکی و ... از مقاصد مطلوب و جذاب برای گردشگران سلامت و بیماران خارجی تا قبل از شیوع ویروس کرونا بوده است.
همه گیری کرونا حیات گردشگری سلامت را همچون بسیاری از عرصه‌ها و بخش‌ها با تهدید جدی مواجه و به پایین‌ترین سطح ممکن تنزل داد. این روند تا بدانجا ادامه داشت که ۲ هزارمیلیون دلار برآورد دو سال شیوع ویروس کرونا تنها به این بخش از گردشگری کشور است.

حضور پررنگ رقبا

تا قبل از این همه گیری صنعت گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی به عنوان سومین صنعت بزرگ جهان شناخته می‌شد و البته همچنان این جایگاه محفوظ است، اگرچه شاهد توقف مقطعی آن بوده ایم و اکنون قطار گردشگری سلامت دوباره به حرکت درآمده، اما گویی کشور‌های دیگر از جمله ترکیه در این دو سال به جمع کردن قدرت و انرژی خود پرداخته اند و خیز بلندی برای حضور در این صنعت برداشته اند تا آنجا که گویی انحصار مشهد به عنوان قطب گردشگری منطقه دیگر تداوم ندارد و حضور رقبا بسیار پررنگ است.

این صنعت که در نوع خود منحصربه فرد و بی مثال است و تأثیر شایانی در کسب درآمد‌های ارزی کشور‌ها دارد و به طور حتم در آینده‌ای نه چندان دور، با رشد و توسعه‌ای جهشی، چنانکه صاحب نظران پیش بینی کرده اند به صنعت نخست جهان بدل خواهد شد. قبل از شیوع ویروس کرونا گام اول تا سال ۲۰۳۰ و گام بعدی تا سال ۲۰۵۰ برای جهانی شدن گردشگری سلامت به عنوان اولین صنعت پررونق و ارز آور جهان بود، اما همه گیری کرونا موجب اختلال و برهم خوردن معادلات در تحقق این برنامه شد هرچند موفق به توقف آن نشد، زیرا در دوران پساکرونا شاهد جهش برخی کشور‌ها در این بخش از صنعت گردشگری هستیم.

مشهد بهشت گردشگران سلامت است

گردشگر سلامت در حقیقت فردی است که در مسیر گردشگری خود با هر هدفی می‌خواهد از امکانات درمانی و سلامتی هم بهره‌مند شود، بنابراین این گردشگر آیتم‌هایی دارد که کشور‌هایی که‌ می‌توانند برای این بخش از گردشگران مأخذ و محل اعزام باشند باید به این آیتم‌ها و نیاز‌ها توجه وافر داشته باشند.

داود خوش شکن مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد در ابتدای گفته هایش مشهد را به عنوان قطب گردشگری سلامت کشورمعرفی کرد و افزود: گردشگران در مشهد با هدف زیارت سفر می‌کند در کنارش از خدمات حوزه سلامت، درمان‌های پاتولوژیک و زیبایی هم بهره خواهد برد که در عین حال کیفیت خدمات و مهم‌تر از آن تعرفه پایین خود به خود موجب جذب این نوع گردشگران و بدل شدن یک شهر یا کشور به عنوان قطب گردشگری سلامت می‌شود.

وی ادامه داد: در چنین شرایطی کلان شهر مشهد دارای همه ویژگی‌های مورد نیاز است. در مرحله اول وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) است که مهم‌ترین جاذبه زیارتی برای گردشگران است و در کنار آن منابع انسانی متخصص و پزشکان حاذق دارای رتبه علمی، تجهیزات بسیار پیشرفته پزشکی و افراد آشنا با این دستگاه ها، هتلینگ و فضای فیزیکی استاندارد و همچنین قیمت پایین و مقرون به صرفه تعرفه‌ها و پکیج‌های درمانی گردشگری سلامت از مهم‌ترین ویژگی‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد در جذب توریست و گردشگر سلامت از کشور‌های هم جوار یا دورتر به شمار می‌رود.

یک گردشگر سلامت، ایجاد ۱۰۰ شغل

او با اشاره به اینکه ورود یک گردشگر سلامت برای درمان در یک بیمارستان موجب درآمدزایی برای بیش از ۱۰۰ شغل می‌شود، ادامه داد: در برآورد‌های علمی مشخص شده است به ازای ورود هر چهار گردشگر سلامت یک شغل ایجاد می‌شود؛ به این معنا که با ورود هزار گردشگر ۲۵۰ شغل ایجاد می‌شود که ظرفیت‌های فراوانی را به ارمغان می‌آورد.

خوش شکن اظهار کرد: در گذشته به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌ها و ورود و اقدام افراد غیرمعتبر شاهد سوء استفاده و ایجاد اختلال در رضاتمندی گردشگران بودیم، اما اکنون دانشگاه مشهد پای کار است و اقدام به افزایش صدور مجوز گردشگری برای مراکز درمانی و شرکت‌های گردشگری سلامت کرده است.
این مسئول با بیان اینکه مراکز درمانی مطرح در دنیا مانند مراکز درمان ناباروری، درمان سرطان‌ها و مراکز زیبایی اولویت نخست گردشگران سلامت در دنیا هستند که این ظرفیت‌ها همگی در کنار هم در مشهد وجود دارد و در حال افزایش هم هستند.
وی ادامه داد: ارتقای کیفیت هتلینگ بیمارستان‌های مشهد و نیز برخورداری چندین بیمارستان مشهد از تجهیزات مدرن و به روز و نیز وجود اساتید ماهر به همراه کیفیت عالی از نقاط قوت موجود در جذب گردشگر سلامت به مشهد است.

خوش شکن با بیان اینکه تا قبل از شیوع ویروس کرونا در بهترین وضعیت، کلان شهر مشهد میزبان حدود ۲۵ هزار گردشگر سلامت بود که البته شمار دیگری هم به دلیل استفاده از خدمات سرپایی ثبت تعداد نشدند که هم اکنون امکان ثبت این بخش نیز در سامانه وجود دارد، ادامه داد: این رقم در ایام همه گیری کرونا به ۱۲ هزار کاهش یافت و در سال ۱۴۰۰ با رشد خوب به ۳۲ هزار گردشگر رسید.
این مسئول افزود: طبق پیش بینی و برنامه ریزی‌های انجام شده شمار گردشگران سلامت مشهد تا پایان سال ۱۴۰۱ به ۶۵ هزار نفر و تا پایان ۱۴۰۴ نیز به ۲۰۰ هزار نفر خواهد رسید.

وی اظهار کرد: ارتقای کارگروه ملی زیارت به شورای ملی زیارت توسط رئیس جمهور موجب تسهیل در مسیر حل برخی چالش ها، رفع موانع و در نهایت توسعه این بخش گردشگری است.
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: اگر برنامه‌های مورد نظر دانشگاه علوم پزشکی مشهد در کمیته استانی و شورای ملی زیارت به تصویب برسد و اجرایی شود، شاهد این خواهیم بود که همچنان مشهد در کشور و منطقه به عنوان بزرگ‌ترین شهر گردشگری سلامت شناخته می‌شود.

زمینه سازی رونق برای گردشگری سلامت

خوش شکن با اشاره به رصد سیمای سلامت کشور‌های هدف به منظور شناسایی ظرفیت‌ها برای این منظور، گفت: علاوه بر این شناسایی رسانه‌های سمعی و بصری و مجازی اثرگذار بر ذائقه مخاطبان کشور‌های هدف شناسایی شده اند تا با تبلیغ ظرفیت‌های حوزه پزشکی مشهد اقدام به جذب هرچه بیشتر گردشگران کنیم.
وی ادامه داد: از جمله اقدامات جدید انجام شده فعال شدن دفتر گردشگری سلامت در همه مراکز درمانی دارای مجوز درمانی برای گردشگران سلامت با حضور دو کارشناس مسلط به زبان عربی و انگلیسی با هدف راهنمایی مؤثر گردشگران و جلوگیری از سردرگمی آنان است. معرفی خدمات درمانی به گردشگران با اعلام تعرفه‌ها به ادبیات بین المللی یورو و دلار، اعلام این خدمات و بهای آن‌ها بر روی سایت دانشگاه علوم پزشکی مشهد و سایت همه مراکز درمانی از دیگر اقدامات تسهیلگرانه است.

این مسئول با بیان اینکه تعرفه خدمات پزشکی برای گردشگران سلامت براساس مصوبات هیئت امنا و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین و اعمال می‌شود، افزود: تعرفه خدمات درمانی برای شهروندان ایرانی همراه با یارانه دولت است و بیمار خارجی که فاقد هرگونه مدارک اقامتی باشد به عنوان گردشگر محسوب و نرخ خدمات بر اساس تعرفه ابلاغی برایش اعمال می‌شود. وی ادامه داد: به عنوان نمونه تعرفه خدمات آنژیوگرافی (باز کردن سه رگ قلب) یا عمل جراحی قلب باز برای گردشگران معادل ۲ هزارو ۵۰۰ دلار است که این خدمات در منطقه کمتر از ۷ تا ۸ هزار دلار نیست.

مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به ذائقه و استقبال گردشگران خارجی از خدمات درمانی و زیبایی این شهر گفت: در بخش درمانی بیشترین مراجعه از ابتدای امسال تاکنون به ترتیب برای استفاده از خدمات درمانی بیماری‌های چشمی، قلبی و عروقی، زنان و نازایی، استخوان و مفاصل بوده است. خوش شکن افزود: در بخش زیبایی نیز بیشترین مراجعه به ترتیب برای کاشت مو، رینوپلاسی (عمل زیبایی بینی)، عمل پلک و پیکر تراشی بوده که نکته جالب آن بیشتر بودن استقبال گردشگران مرد از عمل‌های زیبایی نسبت به گردشگران زن است.

وی با اشاره به اینکه سطح علمی و پزشکی در کشور‌های اطراف ما به شدت ضعیف است و این مسئله ظرفیت فراوانی برای جذب گردشگر سلامت برای ما فراهم می‌کند افزود: در پی توسعه روابط که توسط رئیس جمهور با کشور‌های همسایه کلید خورده است، ریاست دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز بر روی ارتباط با کشور عراق، ترکمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان، عمان و بحرین را برقرار کرده تا شاهد تقویت حضور گردشگران سلامت این کشور‌ها در مشهد باشیم. مردم این کشور‌ها به دلیل وجود حرم امام رضا (ع) و ظرفیت‌های دیگر مشهد علاقه خاصی برای حضور دارند.

سامان دهی دلالان در دستور کار

مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه به شدت به دنبال شناسایی و سامان دهی دلالان در این حوزه هستیم، افزود: در این زمینه اعتقاد داریم افزایش مراکز رسمی درمانی و زیبایی برای ارائه خدمات خودبه خود موجب کاهش فعالیت مراکز غیررسمی و نیز فعالیت دلالان می‌شود. وی افزود: طبق قانون سامان دهی این بخش که تحت عنوان راهنما، دلال یا مترجم می‌توان از آن نام برد بر عهده اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، اما در این زمینه ما همکاری داریم.

خوش شکن با بیان اینکه اکنون ۶ هزار نفر به عنوان مترجم در مشهد شناخته شده هستند و اسامی آنان را داریم، افزود: پیش بینی می‌شود ۱۰ هزار نفر در این قالب فعالیت دارند که هنوز ۴ هزار نفر را‌ نمی‌شناسیم. وی تأکید کرد: باید برای این منظور فراخوانی زده شود تا همه این افراد اقدام به ثبت نام و دریافت آموزش‌ها کنند و در نهایت کارت صلاحیت حرفه‌ای بگیرند و این کارت ملاک عمل در همه مراکز و مطب پزشکان باشد.

ضرورت آموزش مردمی برای رفع چالش فرهنگی

خوش شکن با بیان اینکه در حوزه فرهنگی شاهد وقوع برخی اتفاقات ناگوار در مواجهه با گردشگران سلامت هستیم، گفت: باید در این زمینه فرهنگ سازی برای مردم و ارائه آموزش‌ها توسط رسانه‌ها انجام شود که برخورد با گردشگران باید همانند میهمان باشد، یعنی برخورد صادقانه، همراه با تکریم، بدون سوء استفاده مالی از آنان که اغلب موجب رنجش بسیاری از این گردشگران به خصوص اتباع عراقی می‌شود. وی تأکید کرد: مردم باید بدانند وقتی که توریست به شهر ما می‌آید باید احساس امنیت فرهنگی، رفتاری و اجتماعی داشته باشد تا شاهد رونق و حضور هر چه بیشتر این گردشگران باشیم. ضمن اینکه درآمد و فواید اقتصادی حاصل از این حضور برای همه مردم و باعث رونق اشتغال ماست. رسانه‌ها در این زمینه مسئولیت سنگینی دارند و باید برای آگاه سازی مردم اقدام کنند.