درباره سرگذشت مدیریت شهری مشهد به بهانه روز شهرداری و دهیاری | بلدیه مشهد به روایت تاریخ

هما سعادتمند | شهرآرانیوز؛ ناصرالدین شاه از فرنگ برگشته به سرش زد که برای پایتخت خود بلدیه تأسیس کند تا اموری همچون روشنایی و نظافت و اداره شهر بر عهده مسئولان آن باشد. همین می شود که یک فرنگ رفته به نام «عباس خان مهندس باشی» وزیر تهران یا اولین شهردار این شهر شد اما خیلی زود و پس از تلاش های اصلاحی او در بازار شهر، فرصت های نخستین برای تشکیل بلدی از دست رفت و این اداره تعطیل شد.

بالأخره مشروطه در سال ۱۲۸۵ خورشیدی به سرانجام رسید و اولین دوره مجلس نمایندگان مردم شکل گرفت. در اسفند همان سال اول مشروطه، بحث احیای دوباره بلدی مطرح و بالأخره اداره بلدی جزئی از تشکیلات وزارت کشور شد؛ نظام نامه آن هم در ۱۹ خرداد ۱۲۸۶ با عنوان «قانون بلدیه» تصویب شد، اما شرایط سیاسی آن دوران سبب شد که اولین بلدیه قانونی تهران در سال ۱۲۸۹خورشیدی شکل بگیرد. در این میانه، انتخابات انجمن بلدی مشهد در ۱۲۸۶ خورشیدی برگزار شد و پس از اعلام اسامی ۳۰ منتخب آن، «حاج محمدحسن میرزا منتصرالملک» به عنوان رئیس انجمن بلدیه انتخاب شد. انجمنی که با شروع استبداد صغیر (۱۲۸۷ شمسی) منحل شد.

با پایان یافتن این دوره، فردی به نام «شجاع الایاله» به عنوان رئیس این انجمن برگزیده شد و پس از آن بلدیه در مشهد بدون وقفه کار کرد. فرارسیدن روز شهرداری و دهیاری بهانه‌ای شد تا در پژوهش پیش رو نقبی بزنیم به تاریخ تشکیل بلدیه در مشهد؛ این پژوهش بر اساس اسناد مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان اسناد مجلس و اسناد ملی تهران، گفتگو با شهرداران سابق مشهد، آرشیو مطبوعات به ویژه بلدالامین، کتاب‌های چاپ شده در این زمینه و دیگر آثار مکتوب به دست آمده و اطلاعات آن برای نخستین بار است که منتشر می‌شود.

شاهزاده حاج محمدحسن میرزای منتصرالملک(اسفند ۱۲۸۶)

از دوره قاجار تا پهلوی ۱۰ رئیس بلدیه در مشهد روی کار آمده اند که ۲ نفر از این جمع دوبار ریاست بلدیه را تجربه کرده اند. جالب است بدانید که ۱۳ اسفند سنه ۱۲۸۶، انتخابات انجمن بلدی مشهد برگزار شد و اعضای انجمن طی این جلسه شاهزاده منتصرالملک را به عنوان نخستین رئیس انجمن بلدی مشهد انتخاب کردند. در واقع او مأمور شد تا اداره بلدیه را در مشهد ایجاد کند، ولی دوره ریاست وی بر بلدیه با به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۷ شمسی و آغاز دوران موسوم به «استبداد صغیر» چندان به درازا نکشید.

در ادامه این تغییرات با برکناری آصف الدوله، حاکم خراسان، رکن الدوله جای او را گرفت. در این زمان بیشتر روز‌ها بین مستبدان و مشروطه خواهان نزاع درمی گرفت؛ از همین رو طی چندماه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و همه ادارات جدیدالتأسیس از جمله بلدیه تعطیل شد. پس از تعطیلی بلدیه، منتصر الملک که پیش از آن خادم حرم بوده، ۵ پارچه از املاک خود در جلگه رخ را به همسرش بانو رابعه خانم احترام السلطنه واگذار کرده و شرط می‌کند که بانو از عین مال خود مریض خانه‌ای در مشهد تأسیس و معادل مخارج ساختمان و اثاثیه بیمارستان را از عین صلح فوق خرج کند. احترام السلطنه هم طبق آنچه به او وصیت شده، در سال ۱۲۹۷ از محل املاک فوق بیمارستانی به نام «بیمارستان منتصریه» تأسیس می‌کند و این یعنی بیمارستان پیوند عضو مشهد، یادگار نخستین رئیس بلدی شهر است.

میرزا حسن خان مسعودی خراسانی، ملقب به «شجاع الایاله» (اسفند ۱۲۸۸-اسفند ۱۲۸۹)

میرزا حسن خان مسعودی خراسانی، ملقب به «شجاع الایاله» متولد سال ۱۲۵۵خورشیدی، پس از پایان دوران استبداد صغیر و تشکیل دوباره بلدیه، به عنوان دومین رئیس بلدیه نامش در فهرست سمت داران ارض اقدس نوشته می شود. طبق اسناد باقی مانده از این سال، دوران ریاست او نیز بر بلدیه مشهد دیرپا نبود و با برگزاری انتخابات انجمن بلدی مشهد در 10اسفند 1289 شجاع الایاله که تا این زمان رئیس بلدیه بود، در انجمن جدید استعفا می کند. او در اوایل دوران مشروطیت به صف آزادی خواهان می پیوندد. روزنامه «بلدالامین» شجاع الایاله را مردی با جوهر ذکاوت، انسانیت و درست کاری معرفی می کند که ملت ایشان را به خیرخواهی، حسن کفایت و دیانت شناخته و از روی استحقاق به این منصب ملی منتخب کرده اند. تأسیس ادارات شهرداری و شهربانی و تشکیل انجمن شهری، ایالتی و ولایتی در مشهد از جمله خدمات اوست.میرزا حسن خان مسعودی خراسانی، ملقب به «شجاع الایاله» متولد سال ۱۲۵۵خورشیدی، پس از پایان دوران استبداد صغیر و تشکیل دوباره بلدیه، به عنوان دومین رئیس بلدیه نامش در فهرست سمت داران ارض اقدس نوشته می‌شود.

طبق اسناد باقی مانده از این سال، دوران ریاست او نیز بر بلدیه مشهد دیرپا نبود و با برگزاری انتخابات انجمن بلدی مشهد در ۱۰ اسفند ۱۲۸۹ شجاع الایاله که تا این زمان رئیس بلدیه بود، در انجمن جدید استعفا می‌کند. او در اوایل دوران مشروطیت به صف آزادی خواهان می‌پیوندد. روزنامه «بلدالامین» شجاع الایاله را مردی با جوهر ذکاوت، انسانیت و درست کاری معرفی می‌کند که ملت ایشان را به خیرخواهی، حسن کفایت و دیانت شناخته و از روی استحقاق به این منصب ملی منتخب کرده اند. تأسیس ادارات شهرداری و شهربانی و تشکیل انجمن شهری، ایالتی و ولایتی در مشهد از جمله خدمات اوست.

میرزا یحیی بن محمود، ملقب به مشاورالوزاره (اسفند ۱۲۸۹-اردیبهشت ۱۲۹۰)

با انتخاب یحیی مشاورالوزاره در اواخر اسفند ۱۲۸۹ به عنوان رئیس بلدیه، شمار شهرداران مشهد در سال‌های نخستین تشکیل شهرداری به عدد ۳ می‌رسد. طبق اسناد باقی مانده از آن دوره، او در ابتدای ریاستش با انتشار یک آگهی در جراید چنین عنوان می‌کند: «چون بنای اداره بلدیه بر آسودگی و رفاه حال عموم است، از اول اسفند (غره ربیع الاول ۱۳۲۹) به بعد، بنا به تصویب انجمن بلدی وجوه ماهیانه که سابقا جهت صرف و مخارج چراغ روشنایی از منازل دریافت می‌شد، به کلی موقوف و گرفته نمی‌شود و مخارج چراغ از عایدی نواقل داده خواهد شد و به زودی باقی نقاط شهر هم که چراغ ندارند، آماده کرده و نصب خواهد شد.» خوب است بدانید که وظیفه چراغچی بلدیه این بوده که عصر به عصر با یک نردبان دور کوچه‌ها حرکت و لامپ چراغ را تمیز کند، در مخزن آن‌ها نفت بریزد و برای روشن کردن آماده نماید.

همچنین به هر چراغچی، ۱۵ چراغ سپرده می‌شده که روشن و خاموش کردن و نظافت آن‌ها را به عهده داشته است. محل‌هایی که چراغ نصب شده بود نیز روزی یک دفعه جارو می‌شده است. همچنین در اردیبهشت ماه همان سال از طرف اداره بلدیه به عموم اهالی مشهد اخطار داده می‌شود که، چون یکی از وظایف اداره بلدیه تنظیف شهر است، باید اول همه کوچه‌های شهر به درستی سنگ فرش شود، بعد از آن هم خاکروبه و کثافت آن را بردارند که سلامتی مردم و هوای شهر فراهم شود؛ لذا اداره بلدیه ابتدا کوچه جلو اداره را سنگ فرش کرد، سپس به باقی کوچه‌هایی که سنگ فرش نشده بود، پرداخت. همچنین در تیرماه اداره بلدیه در تنظیف شهر عملیات اساسی انجام داد و دور چند قبرستان داخل شهر را دیوار ضخیمی کشید. همچنین در چند نقطه شهر جایی برای ریختن خاک روبه ایجاد کرد که از آنجا به وسیله گاری‌های اداره به خارج از شهر حمل شوند. علاوه بر این تأمین نان و ارزاق یکی از مشکلات اساسی بلدیه مشهد در زمان ریاست مشاورالوزاره بود.

طبق تاریخ با قدرت گرفتن یوسف خان هراتی در سنه ۱۲۹۰، نظم شهر مشهد دوباره برهم خورده و بلدیه نیز دچار اختلال و دوباره منحل شده است. حاجی مشاورالوزاره از ریاست بلدیه کنار رفت و مدتی پس از آن رئیس مالیه سیستان شد. او در سال ۱۳۰۰ شمسی همراه با گروهی علاقه‌مند به آموزش بر مبنای تعلیمات جدید، مجمع نشر معارف سیستان را تأسیس کرد. حاجی مشاورالوزاره در دوره خدمت در سیستان به دلیل دریافت ۷۰۰ تومان و ۴۰ لیره از ارفع الممالک، اولین حاکم دزداب، به اتهام اخذ رشوه در ۲۳ خرداد ۱۳۰۱ شمسی محاکمه شد.

میر ممتاز، ملقب به سالار ممتاز (آبان ۱۲۸۹)

قوام السلطنه، استاندار خراسان در سال ۱۲۹۸ شمسی پس از مدتی که از انحلال انجمن بلدیه می‌گذشت، دستور شروع انتخابات انجمن قانونی شهر را صادر کرد و طبق قانون عده وکلا در آن تاریخ ۳۰ نفر بود. در این انتخابات حزب دموکرات برنده شد و هر ۳۰ نفر اعضای انجمن شهر از این حزب انتخاب شدند. چون طبق قانون، رئیس انجمن شهر، شهردار نیز بود «میر ممتاز یا سالار ممتاز» پس از کاشف الملک و احتشام نظام به سمت اولین شهردار قانونی انتخاب شد و انجمن اولین جلسه خود را در عمارت تلفن خانه واقع در خیابان خاکی که متعلق به ملک الشعرا بهار بود، تشکیل داد و یکی، دو اتاق این عمارت مجانی در اختیار شهرداری قرار گرفت. از اولین اقدامات بلدیه در زمان او اصلاح سنگ فرش کوچه‌ها و تأمین روشنایی شهر بود. همچنین شهرداری برای اولین بار فانوس‌های شیشه‌ای که چراغ گاز نامیده می‌شد، تهیه کرد.

مشیر همایون (۱۳۰۰)

دوره ریاست مشیر همایون بر بلدیه مشهد، با حکومت کلنل پسیان بر خراسان هم زمان بود. به همین سبب بلدیه به صورت مشورتی اداره می‌شد؛ یعنی یک کمیته پنج نفری به عنوان سرپرست، انضمام امور را به دست داشتند که رئیسش ریاست پلیس را نیز بر عهده داشت؛ از همین رو وقتی مشیر همایون به ریاست بلدیه انتخاب شد، هم زمان معاونت ریاست کل تشکیلات اداره امور نظمیه را به دست گرفت. مشیر همایون در دوران ریاست خود از اداره معارف تقاضا کرد تا یکی از مدارس شهری را به اداره بلدیه واگذار کند.

اداره معارف هم با هدف توسعه این رشته، مدرسه دولتی مجانی را که «میرزا محسن خان» بانی تأسیسش در آن زمان بود، به بلدیه واگذار کرد. این مدرسه بعد از آن با نام مدرسه مجانی بلدی معروف شد. رئیس بلدیه وقت همچنین برای تأسیس دستگاه قالی بافی درخصوص ایتام از صندوق بلدیه به شخصی به نام «عمواوغلی» ۱۲۰۰ تومان داد و او ۴ تخته قالی بزرگ تهیه کرد. روزنامه «فکر آزاد» در ۲۵ مرداد ۱۳۰۱ برای رفع تردید‌ها و اطلاع عموم از عمواوغلی پرسید که آن ۱۲۰۰ تومان چه شد و قالی‌ها فعلا کجا هستند.

شاهزاده حاجی مرتضی میرزا قهرمان: ۱۳۰۲

در ۲۹ اسفند ۱۳۰۲ شمسی سالار مؤید از ریاست بلدیه مشهد استعفا داد و شاهزاده حاج مرتضی میرزا بر صندلی ریاست بلدیه مشهد تکیه زد. پایان ریاست میرزا قهرمان بر بلدیه مشخص نیست، ولی طبق اسناد حدود ۲ سال پس از این تاریخ، وقتی ظهیرالملک رئیس استانداری خراسان بوده است، طی نامه‌ای به حاج مرتضی میرزا می‌نویسد: «چون شما متهم به اختلاس شده اید، به فرمان ادیب السلطنه، وزیر کشور، از خدمت معافید.» وی نیز فی البداهه منظومی می‌سراید و به تهران مخابره می‌کند که: «مختلس خوانده است من را دیگری وین مضحک است/ گرچه نو بودم چرا وامانده ام از قافله/ هر که باشد مختلس پیدا بود از هیکلش/ بس نشانی‌ها که دارد، چون زنان حامله».

جالب است بدانید که شاهزاده مرتضی میرزا از جمله اعضای انجمن فرهنگ خراسان بود که خدمات فرهنگی بسیاری در مشهد انجام داده است. به عنوان مثال او برای نخستین بار بنای مقبره نادری را که تا آن زمان وضعیت مناسبی نداشت، نظافت کرد و ساختمانی برای آن ساخت. همچنین نخستین دبستان دخترانه مشهد که به دبستان فروغ معروف است، به همت او تأسیس شد. حاج مرتضی میرزا در ۱۹ شهریور ۱۳۲۳ به علت سرطان ریه در تهران درگذشت.

محمدعلی روشن: اردیبهشت ۱۳۱۶ تا آبان ۱۳۱۹
در میان شهرداران دوره پهلوی اول، محمدعلی روشن بیشترین زمان را به عنوان شهردار خدمت کرده است. در بهمن ۱۳۱۸ استاندار نهم از شهرداری مشهد درخواست کرده تا اصلاحات لازم برای شهر مشهد و هزینه تقریبی آن را به استانداری اعلام کند و روشن اصلاحات اساسی شهر را چنین اعلام داشته است: «آسفالت ریزی خیابان‌های شهر، لوله کشی جهت آب شرب، مجرای زیرزمینی، حفر مسیل در قسمت جنوبی و شرقی شهر، احداث و امتداد خیابان شاه رضا، احداث و امتداد خیابان استخر، احداث و امتداد خیابان سراب، احداث و امتداد خیابان عیدگاه، تأمین روشنایی شهر و مرمت خیابان تازه بنیاد سعدآباد.»

شاهرخ نیری: آبان ۱۳۱۹ تا اسفند ۱۳۲۰
اشغال مشهد از سوی روس‌ها در شهریور ۱۳۲۰ شمسی که منجر به استعفای رضاشاه و جانشینی محمدرضا پهلوی گردید، در زمان شهرداری شاهرخ نیری اتفاق افتاد. از این جهت افزایش فقر عمومی که شهرداری برحسب وظایفش باید آن را سامان دهی می‌کرد، جزو چالش‌های این دوره به شمار می‌رود. از همین رو اداره بلدیه برنج و لوبیا تهیه کرد و در اختیار صاحبان دکان‌های عطاری، بقالی و ... قرار داد تا آنان در دیگ‌های مسی بزرگ بپزند و به مردم بفروشند و مردم به جای نان، لوبیاپلو بخورند.


نصرت ا... خواجه نوری: ۹ اسفند ۱۳۲۰ تا ۱۰ آبان ۱۳۲۴
دوره ریاست خواجه نوری بر شهرداری (اوایل پهلوی دوم) در سخت‌ترین شرایط و زمان جنگ جهانی دوم است. بدیهی است که تبعات چنین جنگی و به دنبال آن اشغال ایران بر عملکرد شهرداری مشهد اثرات مستقیمی دارد. از پیامد‌های جنگ، افزایش نرخ کالاهاست؛ به این ترتیب که جلوگیری از احتکار و ترقی قیمت‌ها مهم‌ترین وظیفه شهرداری شد. در این دوره به دلیل شیوع بیماری حصبه، تیفوس و تیفوئید شهرداری تحرک بیشتری در بخش بهداشتی داشت و «ماشین اتو» هر روز مشغول ضدعفونی کردن لباس مبتلایان به تیفوس و تیفوئید بود. یکی دیگر از مشکلات مهم مشهد در این دوره کم آبی بود. به همین دلیل تنقیه و شیب برداری قنات‌های استیجاری شهرداری انجام گرفت.


عبدالعظیم احمدی: ۱۰ آبان ۱۳۲۴ تا ۲۱ خرداد ۱۳۲۷
احمدی، کارمند منتظر خدمت شهرداری بود که پس از کناره گیری خواجه نوری، شهردار شد. تأسیس بیمارستان پنجاه تختخوابی شهرداری، تأسیس شیرخوارگاه برای ۱۵۰ طفل شیرخوار و تعیین ۴ خط اتوبوس رانی با ۳۵ دستگاه اتوبوس از اقدامات مهم دوره تصدی اوست. با این حال خیلی‌ها افتتاح شعبه متوفیات جدید در ۲۵ دی ماه سال ۱۳۲۶ و انتقال غسال خانه از خارج شهر به اراضی باغ رضوان (خیابان طبرسی) را مهم‌ترین اتفاق دوره او می‌دانند.

علی اشرف پزشک پور: شهریور ۱۳۳۸ تا آذر ۱۳۳۹
با انحلال انجمن شهر مشهد در اواسط سال ۱۳۳۸ شمسی تعیین شهردار برای نخستین بار به دست وزارت کشور صورت گرفت و قرعه به نام پزشک پور، بازرس عالی وزارت کشور، افتاد. آغاز عملیات اجرایی احداث منبع آب کوهسنگی، تعطیلی حمام‌های خزینه و احداث رخت شوی خانه و دستشویی عمومی در این دوره است. پزشک پور در اقدامی جالب به تمیزترین مغازه شهر جایزه‌ای بیست هزارریالی اهدا کرد.

سیدعیسی قائم مقامی رضوی: ۵ اسفند ۱۳۴۰ تا ۸ اردیبهشت ۱۳۴۲
سیدعیسی قائم مقامی رضوی، معروف به «مشار»، از خاندان سادات رضوی است که در ایجاد شبکه آب رسانی مشهد نقش پرنگی را ایفا کرده، اما مهم‌ترین اتفاق دوره او کشف اختلاس بزرگ و برملا شدن خرابی‌های بیست ساله شهرداری است که در پی آن عده‌ای از کارمندان درآمد و مأموران دروازه‌های شهر برکنار و ۳۳ نفر از کارمندان بانفوذ شهرداری اخراج شدند. او با انتصاب سیداحمد شجاعی به بازرسی و کنترل دروازه ها، درآمد شهرداری را به شکل بی سابقه‌ای افزایش داد و موفق شد در بهمن ماه، ۷۶ میلیون ریال از قرض‌های گذشته شهرداری را پرداخت کند.

سیدجواد شهرستانی: ۲ خرداد ۱۳۴۳ تا ۲۷ تیر ۱۳۴۵
او یکی از شهرداران افتخاری مشهد است که با تأسیس شرکت واحد شهر مشهد و خرید اتوبوس‌های جدید سامانی به این قسمت داد و اداره باجه‌های بلیت اتوبوس رانی را نیز به معلولان واگذار کرد. پوشش نهر بالاخیابان و پایین خیابان و چندین نهر دیگر در دوره شهرستانی صورت گرفت.

سرتیپ محمود بنی اعتماد: تیر ۱۳۴۶ تا خرداد ۱۳۵۰
با آغاز فعالیت دوباره انجمن شهر مشهد از آبان ۱۳۴۷ شمسی بار دیگر تعیین شهردار به این انجمن سپرده شد و بنی اعتماد انتخاب شد. شروع عملیات احداث پارک ملت، احداث بولوار فرودگاه تا ضد، ایجاد کوی دانشگاه فردوسی، تأسیس سازمان خدمات موتوری در جاده خواجه اباصلت و احداث شعبه یک آتش نشانی در پایین خیابان و خرید ۲ دستگاه آتش نشانی از شوروی و تهران از جمله کار‌هایی است که در ۳ دوره تصدی او بر شهرداری مشهد صورت گرفت.

جمشید منصوریان: اسفند ۱۳۵۷ تا تیر ۱۳۵۸
پس از انقلاب انتخاب شهردار برعهده استاندار گذاشته می‌شود. جمشید منصوریان نخستین شهردار مشهد پس از انقلاب است که در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ از طرف استاندار وقت (طاهر احمدزاده) به سمت شهردار منصوب شد.

اکبر صابری فر: ۲۶ آبان ۱۳۶۰ تا ۴ اسفند ۱۳۶۴ و ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱
صابری فر پس از ۲ ماه سرپرستی، شهردار شد. احداث پایانه مسافربری مشهد که واحد‌های مسکونی و تجاری آنجا را اشغال کرده بود، از اقداماتی است که در دوره خدمت او صورت گرفت و به مشکلات تردد زائران از گاراژ‌های نخریسی پایان داد. مهم‌ترین اتفاق دوره شهرداری صابری فر، آشوب‌های خیابانی مشهد در خرداد ۱۳۷۱ هـ. ش. بود که با ساخت وساز‌های غیرمجاز و درگیری با مأموران شهرداری آغاز شد. اجرای طرح بزرگ میدان وحدت و آغاز عملیات اجرای طرح اسکان زائران از دیگر فعالیت‌های دوره اوست.

سیدعباس امیری پور ابرده: ۹ آبان ۱۳۷۱ تا ۳۱ شهریور ۱۳۷۷
مهم‌ترین اقدامات این دوره، عمرانی بود و به احداث و بازگشایی معابر جدید شهر اختصاص داشت که از آن جمله تقاطع غیرهم سطح و میدان قائم، بزرگ راه قائم، صدمتری کمربندی شهر مشهد، تقاطع غیرهم سطح و میدان انقلاب اسلامی، بولوار پیروزی، بولوار هاشمیه، بولوار خیام شمالی، بولوار طبرسی شمالی، بولوار هدایت (گاز غربی) است. امیری پور در ۲۰ بهمن ۷۷ با سمت مشاور به شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان منتقل شد و در خرداد ۸۷ نیز از خدمات دولتی بازنشسته گردید.

احمد نوروزی: از خرداد ۱۳۷۸ تا خرداد ۱۳۸۲
او نخستین شهرداری بود که توسط نمایندگان منتخب مردم در شورای به این سمت انتخاب شد. از مهم‌ترین اتفاقات دوران کاری نوروزی می‌توان به افزایش مناطق شهری مشهد به ۱۳ منطقه و همچنین آغاز به کار خرید املاک و اراضی محدوده میدان شهدا برای شروع پروژه بهسازی آن اشاره کرد.

سیدهاشم بنی هاشمی: ۳ خرداد ۱۳۸۲ تا تیر ۱۳۸۶
پس از تشکیل اولین دوره شورای اسلامی شهر مشهد در آغاز سال ۱۳۷۸ سیدهاشم بنی هاشمی دومین شهردار منتخب شورای شهر است. طراحی و بازسازی میدان شهدا و انتشار اولین اوراق مشارکت برای بافت‌های فرسوده کشور در شهر مشهد درخصوص پروژه میدان شهدا، احداث پایانه مشهد، تبدیل کال چهل بازه به بزرگ‌ترین پارک خطی داخل شهر و تهیه سند چشم انداز بیست ساله (افق‌۱۴۰۴) و تصویب آن در شورای اسلامی مشهد مقدس از جمله اقدامات دوره اوست. در دوره او یک رکورد هم برای شهرداری به ثبت رسیده است؛ در دوره او هر ۳۲ ساعت یک پروژه شهری به بهره برداری رسیده است..


تعداد شهرداران برکنارشده: ۳

تعداد شهرداران استعفاکرده: ۲۱

شهرداران افتخاری: ۳

تعداد کفیل‌ها: ۳۸

رئیس افتخاری بلدیه: ۱

طولانی ترین دوره شهرداری

مهندس محمد پژمان با شش سال و سه ماه و سه روز شهردار بودن، رکورددار طولانی ترین دوره شهرداری در مشهد است.

کوتاه ترین دوره مدیریت شهری

سیدمحمد درخشنده با سه روز شهردار بودن، کوتاه ترین دوره شهرداری در مشهد را داشته است.

گاه شمار بلدیه مشهد

۱۴ مرداد ۱۲۸۵

فرمان مشروطیت صادر شد و اولین مجلس ملی گشایش یافت

۱۲۸۵

انجمن‌های ایالتی، ولایتی و بلدی در مشهد تشکیل شد.

۱۰ خرداد ۱۲۸۶

قانون بلدیه در ۱۰۸ ماده و ۵ فصل، تصویب شد و دستور تشکیل هیئت بلدیه را مجلس شورای ملی به ولایات ابلاغ کرد

۱ تیر ۱۲۸۷

دوران استبداد صغیر آغاز شد. با آغاز این دوران، انجمن‌های ایالتی و ولایتی و همه ادارات جدیدالتاسیس ازجمله بلدیه تعطیل شد.

۱۲۸۸

قدیمی‌ترین سندی که وجود بلدیه در مشهد را ثابت می‌کند، روزنامه بلدالامین (روزنامه‌ای که بلدیه منتشر می‌کرد) است. با استناد به این روزنامه که در این سال منتشر می‌شد، می‌توان مدعی شد که در سال ۱۲۸۸ خورشیدی -یعنی دو سال پس از تصویب قانون تشکیل بلدیه‌ها در ایران- در مشهد بلدیه وجود داشته و روزنامه بلدالامین را منتشر می‌کرده است.

۱۲۸۹

دوره دوم فعالیت بلدیه مشهد، شروع و اداره بلدی مشهد به شجاع الایاله سپرده شد.

۹ اسفند ۱۲۸۹

انتخابات بلدی برگزار و انجمن بلدیه مشهد در دوره جدید، تشکیل شد.

۱۲۹۰
یوسف خان هراتی علیه مشروطه و ادارات آن، شورش کرد و بلدیه منحل شد و مشاورالوزاره برکنار گردید.

۱۲۹۱
آغاز دور دوم کار بلدیه پس از منحل شدن.

۱۰ مرداد ۱۲۹۷
انتخابات انجمن بلدیه برگزار شد.

۱۲۹۸
اعضای انجمن بلدیه، میرممتاز یا سالارممتاز را به سمت اولین شهردار قانونی انتخاب کردند.

۱۳۲۸
قانون شهرداری‌ها دوباره تغییر یافت و لایحه قانونی تشکیل شهرداری و انجمن شهر به تصویب رسید.

۱۳۳۸
جنگ جهانی دوم و اشغال ایران آغاز شد. درپی این واقعه، انجمن شهر منحل شد.

۱۳۵۸
تشکیل شورای ملی شهر مشهد: در این دوره شهردار را استاندار انتخاب کرد.

۱۳۷۸
اولین دوره شورای اسلامی شهر مشهد تشکیل شد و شهردار را اعضای شورای اسلامی شهر انتخاب کردند.

مهمترین خدمات شهری در دوره کدام شهردار بوده است

۱۲۹۲ کاشف الملک ۱۲۹۵

اگر کاشف الملک از سال ۱۲۹۲ ریاست بلدیه را به عهده گرفته باشد، ورود نخستین اتومبیل، نخستین لوله کشی آب و نخستین خیابان‌های سنگ فرش شده در زمان ریاست او صورت گرفته است.

۱۳۰۱ سالار ممتاز
شهرداری در این دوره برای اولین بار فانوس‌های شیشه‌ای را که چراغ گاز نامیده می‌شد، تهیه و در خیابان‌ها نصب کرد.

۱۳۰۳ امیرلشکر شرق ۱۳۰۴
در دوره او نخستین سینمای مشهد ساخته شد.

۱۳۰۵ میرزا سیدمصطفی خان عون السلطنه ۱۳۰۶
ازآنجاکه در این دوران، اداره بلدیه مشهد زیر نظر وزارت داخله انجام وظیفه می‌کرد، او نخستین شخصی است که از طرف این وزارتخانه «حکم ریاست بلدیه» را دریافت کرد.

۱۳۱۲ موسی مهام ۱۳۱۳
نخستین بیمارستان مشهد در زمان او ساخته شد.

۱۳۱۴ حسین عماد ۱۳۱۵
او اولین شهرداری است که نامه هایش با عنوان شهردار و نه رئیس بلدیه، مهر خورده است.

۱۳۱۵ ابراهیم شریفی ۱۳۱۶
اولین خیابان آسفالت شده در زمان کفالت او در شهرداری مشهد رخ داده است. در این دوره، خیابان پهلوی به عنوان نخستین خیابان شهر آسفالت شد.

۱۳۳۰ عبدالوهاب اقبال ۱۳۳۲
در دوره ریاست او بر بلدیه، خیابان‌های شهر آسفالت شد.

۱۳۳۵ سیدمحمود روحانی ۱۳۳۶
در دوره او راه آهن مشهد-تهران افتتاح شد.

۱۳۳۶ سرهنگ سیدمحمد جلایی جلاءالدوله ۱۳۳۸
در زمان شهرداری او، در سال ۱۳۳۶، بین «شرکت برق خسروی» و «شهرداری مشهد» تفاهم‌هایی صورت گرفت و شرکت جدید به نام «شرکت سهامی برق مشهد» تأسیس شد. سرانجام در سال ۱۳۴۳ «شرکت برق منطقه‌ای خراسان» تشکیل شد و مسئولیت تأمین برق شهرستان مشهد، ازعهده شهرداری خارج شد.

۱۳۴۰ قائم مقامی رضوی ۱۳۴۲
او اراضی نزدیک به مقبره فردوسی را برای توسعه باغ فردوسی، به طور رایگان، به انجمن آثار ملی خراسان که زیر نظر استانداری بود، اهدا کرد.

۱۳۴۶ محمد بنی اعتماد ۱۳۵۰
در زمان او منازل مشهد گازکشی شد. همچنین نخستین هواپیما در دوره شهرداری او بر زمین مشهد نشست.

۱۳۵۱ مسعود هارون مهدوی ۱۳۵۱
او در زمان شهردار بودنش برای نخستین بار ۵۰ هزار پرسشنامه بین شهروندان برای اظهارنظر و پیشنهاد توزیع می‌کند. در دوره او همچنین برای اماکن عمومی و مؤسسات، شناسنامه صادر می‌شود.

۱۳۶۰ اکبر صابری فر ۱۳۶۴
در زمان او ترمینال مسافربری مشهد احداث شد.

۱۳۷۸ احمد نوروزی ۱۳۸۲
او نخستین شهردار مشهد است که اعضای شورای اسلامی شهر انتخابش می‌کنند.

۱۳۸۶ سیدمحمد پژمان ۱۳۹۲
در دوره شهرداری او، خط یک قطارشهری در مشهد به بهره برداری رسید.

۱۳۹۲ صولت مرتضوی ۱۳۹۶
در دوره او عملیات اجرایی خط ۳ مترو مشهد آغاز شد.

۱۳۹۶ قاسم تقی‌زاده خامسی ۱۳۹۷
اتصال خط یک مترو به خط ۲ در میدان شریعتی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های دوره او بود.

۱۳۹۷ محمدرضا کلائی ۱۴۰۰
بهره‌برداری از طرح جلوخان آرامگاه فردوسی پس از ۲۵ سال یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های او بود.