فرصت پنجره جمعیتی

هر چند گروهی که دنبال ایجاد هیجانات کاذب و ربط دادن همه مسائل کشور به بحران‌های اقتصادی و معیشتی هستند، مکرر بر طبل ناامیدی می‌کوبند و به شدت فرزندآوری را نفی می‌کنند، آمار و ارقام، ضرورت دیگری را نشان می‌دهد.

هیچ کس نمی‌تواند مشکلات اقتصادی کشور و تحریم‌هایی را که اثرات گسترده‌ای بر وضعیت معیشت مردم دارد، نفی کند، اما حتی با در نظر داشتن چالش‌های اقتصادی، باز هم نمی‌توان موضوع مهم پنجره جمعیتی و سیاست ناصحیح کنترل جمعیت را نادیده گرفت. بانک جهانی در گزارشی ضمن هشدار درباره سرعت پیر شدن جمعیت ایران اعلام کرده است که ایران، هند، سنگاپور و تایلند با حفظ روند فعلی در آینده نزدیک، با پیری شدید جمعیتی مواجه خواهند شد.

بر اساس پیش بینی بانک جهانی، نمره ایران در شاخص وابستگی سالخوردگی تا سال ۲۰۵۰ پنج برابر خواهد شد؛ این بدان معناست که نسبت جمعیت غیرفعال ایران به جمعیت فعال طی سه دهه آینده پنج برابر می‌شود. وقتی نمره کشوری در این شاخص بالا باشد، یعنی جمعیت فعال برای تأمین نیاز‌های افراد سالخورده باید بار زیادی را تحمل کند.

مدت هاست کارشناسان جمعیت درباره کاهش زاد وولد و پیر شدن جمعیت کشور هشدار می‌دهند؛ زیرا با ادامه وضع فعلی، ضمن پیر شدن جمعیت در آینده، نیروی کار به اندازه کافی وجود نخواهد داشت. در بستر تغییرات جمعیتی، مرحله‌ای از تحولات در کشور از سال ۱۳۸۵ آغاز شده است که در کلام جمعیت شناسان، «پنجره جمعیتی» و «هدیه جمعیتی» نامیده می‌شود. این وضعیت که از آن با عنوان «دوران طلایی جمعیت» نیز نام برده می‌شود، تا سال ۱۴۳۰ طول می‌کشد. در این دوران، نسبت جمعیت در سنین فعالیت افزایش می‌یابد و به حداکثر خود یعنی بیش از ۷۰ درصد می‎رسد.

مکانیزم‌های ترکیبی و رفتاری پنجره جمعیتی نظیر افزایش عرضه نیروی کار، افزایش مشارکت زنان، کاهش نسبت‌های وابستگی (بار تکفل)، تعامل تغییرات ساختار سنی جمعیت با چرخه زندگی اقتصادی تولید و مصرف، افزایش قدرت پس انداز‌ها و سرمایه گذاری، بهبود و توسعه سرمایه انسانی، افزایش کیفیت جمعیت و ...، فرصت طلایی و ظرفیت‌های بسیاری برای اثرگذاری مثبت بر رشد و توسعه اقتصادی فراهم می‌کند.

البته این وضعیت به طور خودکار عمل نمی‌کند و بهره برداری از آن، مستلزم بستر مناسب اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. مسلما در هر کشوری، جمعیت جوان، خلاق، سالم، بانشاط و تحصیل کرده، عامل اساسی توسعه و پیشرفت آن کشور محسوب می‌شود؛ لذا از مجلس، دولت و سایر نهاد‌های مربوط انتظار می‌رود که افکار عمومی را به پاسخ گویی مناسب برای رفع این دغدغه ترغیب کنند.

امروزه مقوله جمعیت، به عنوان یک موضوع مجرد مطرح نیست؛ بلکه مسئله سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی بسیار پیچیده‌ای است که باید به همه جوانب آن توجه کرد. با درنظرداشتن نقش ایجابی عامل جمعیت در پیشرفت کشور، لازم است برنامه ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست‌های جمعیتی صورت پذیرد. چالش‌های جمعیتی حال و آینده ایران، ربط زیادی به نحوه بهره برداری از فرصت پنجره جمعیتی دارد.