تفسیر گفتار زینب کبری (س)
حجت الاسلام محمدرضا جواهری
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی
حضرت زینب (س) در مکتب نبوی (ص) و اهل‌بیت (ع) تربیت شد. او در مدینه در عصر حیات رسول‌الله (ص) به دنیا آمد و از آموزه‌های الهی پدر خویش امیرمؤمنان امام علی (ع) و برادرانش امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و فرزند برادرش امام سجاد (ع) بهره برد. حضرت زینب (س) با استفاده از این مربیان بزرگ جهانی رشد کرد و «اسوه حسنه» برای زنان و مردان شد.
گفتار و رفتار حضرت زینب (س) نشان‌دهنده منطق اهل‌بیت (ع) و تفکر علوی است. ندیم‌بن‌شریک اسدی که سخنرانی حضرت زینب (س) در کوفه را شنیده، درباره این خطابه گفته است: «کان‌ها تفرغ عن لسان امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام» (بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۶۵)؛ گویا از زبان امیرمؤمنان علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام سخن می‌گوید و کلمات امام علی علیه‌السلام از زبان او فرومی‌ریزد؛ بنابراین حضرت زینب (س) زبان امام علی (ع) در کام داشت و سیره علوی را آموزش می‌داد.
حضرت زینب (س) در گفتگو با عبیدا... بن‌زیاد پیروز شد و با شجاعت و طبق منطق علوی با وی سخن گفت. او رویاروی طاغوت زمان ایستاد و پاسخ محکم و روشنگری به پرسش انحرافی او داد. بی‌تردید ابن‌زیاد مزدور بالاترین ظلم را در برخورد با اهل‌بیت علیهم‌السلام مرتکب شده است. بی‌شک او با فرماندهی آن همه جنایتی که در کربلا اتفاق افتاد، از چهره‌های ننگین تاریخ است. او از به شهادت رساندن اباعبدالله الحسین (ع) و اهل‌بیت رسول‌الله (ص) خوش‌حال بود. ابن‌زیاد در کاخ خویش با حضرت زینب (س) دیدار و گفتگو کرده است. تاریخ گزارش کرده است که ابن‌زیاد به زینب کبری (س) گفت: «کیف رأیت صنع الله باخیک و اهل بیتک؟»؛ «کار خدا را درباره برادر و اهل‌بیتت چگونه دیدی؟» حضرت زینب (س) در پاسخ او فرمود: «ما رأیت إلّا جمیلاً» (الارشاد فی معرفة حجج ا... علی‌العباد، شیخ مفید، ج ۲، ص ۱۲۰ * اعلام‌الوری باعلام الهدی، شیخ طبرسی، ۲۴۷ * بحارالانوار، ج ۴۵، صص ۱۱۵ و ۱۱۶ * اعیان‌الشیعه، ج ۷، ص ۱۳۸ * اللهوف علی قتلی الطفوف، ص ۱۶۰ * میثرالاحزان، ابن نماحلی، قرن هفتم، ص ۹۰)»؛ «جز خیر و خوبی و زیبایی ندیدم.»
باید در این پرسش و پاسخ درنگ کرد. زیرا تفکر الهی و قدرت معنوی و منطق برتر و راز پیروزی زینب کبری (س) بر ابن‌زیاد از همین گفتگو آشکار می‌گردد.
جمله «ما رأیت إلّا جمیلاً» جهان‌بینی توحیدی عقیله بنی‌هاشم را نشان می‌دهد. حضرت زینب با آرامش و وقار در کاخ ابن‌زیاد و بی‌ترس و نگرانی سخن گفت. ایشان ۲ وظیفه بزرگ بر عهده داشت: رساندن پیام قیام سیدالشهدا علیه‌السلام بر جهان و پیشگیری از تحریف و انحراف.
حضرت زینب (س) این رسالت خویش را با فداکاری و ایثار به انجام رساند؛ هم پیام خون شهدا را به کوفه و شام رساند و هم در برابر تبلیغات سوء باند اموی ایستاد و جلو تحریف و انحراف را گرفت. این پاسخ بجا و خردمندانه در راستای عمل به همین ۲ وظیفه قرار داشت.
حضرت زینب (س) در ارتباط با آنچه در کربلا گذشت، تعبیر شگفت‌انگیزی دارد. ایشان با واژه «جمیل» همه آن‌ها را توصیف می‌نماید. «جمیل» چیست؟ راغب اصفهانی در معنای جمیل می‌گوید: «الجمال الحسن الکثیر و ذلک ضربان: أحدهما: جمال یختص الإنسان فی نفسه أو بدنه أو فعله والثانی: ما یوصل منه إلی ... و علی هذا الوجه ما روی عنه صلی‌ا... علیه‌وآله‌وسلم إنه قال: إن ا... جمیل یحب الجمال، تنبیهاً اذ منه تفیض الخیرات الکثیرة فیحب من یختص بذلک» (المفردات فی غریب القرآن، ماده جمل، ص ۹۷)؛ «جمال نیکی زیاد است و آن ۲ قسم است: یکی جمالی است که انسان در نفس یا بدن یا فعل خود به آن اختصاص دارد و دومی آن چیزی است که از انسان به غیر او می‌رسد.» بر همین وجه دوم است آن سخنی که از پیامبر خدا صلی‌ا... علیه‌وآله‌وسلم روایت شده است که فرمودند: «خداوند جمیل است و جمال را دوست دارد.» این حدیث آگاهی بخشیدن بر این است که از خداوند خیرات زیادی جاری می‌شود. پس او کسی را که به فیض خیر کثیر اختصاص دارد، دوست دارد.
ابن‌فارس نیز جمیل را به معنای حسن و ضدقبح دانسته است (ترتیب مقاییس اللغة، ماده جمل، ص ۱۹۱)؛ بنابراین «جمیل» به معنای خیلی زیبا و حسن کثیر و نیکویی و خوبی فراوان و سرافرازی و سربلندی و خوش‌حالی است.
به اعتقاد زینب کبری (س) حوادث کربلا ۲ رو دارد. آنچه از سوی یزید و عبیدالله بن‌زیاد و عمرسعد و شمر اتفاق افتاد، سراسر جنایت و فعل قبیح بود. آنان بدترین هدف و زشت‌ترین روش را داشتند.
گفتار و رفتار حضرت زینب (س) نشان‌دهنده منطق اهل‌بیت (ع) و تفکر علوی است. ندیم‌بن‌شریک اسدی که سخنرانی حضرت زینب (س) در کوفه را شنیده، درباره این خطابه گفته است: «کان‌ها تفرغ عن لسان امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام» (بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۶۵)؛ گویا از زبان امیرمؤمنان علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام سخن می‌گوید و کلمات امام علی علیه‌السلام از زبان او فرومی‌ریزد؛ بنابراین حضرت زینب (س) زبان امام علی (ع) در کام داشت و سیره علوی را آموزش می‌داد.
حضرت زینب (س) در گفتگو با عبیدا... بن‌زیاد پیروز شد و با شجاعت و طبق منطق علوی با وی سخن گفت. او رویاروی طاغوت زمان ایستاد و پاسخ محکم و روشنگری به پرسش انحرافی او داد. بی‌تردید ابن‌زیاد مزدور بالاترین ظلم را در برخورد با اهل‌بیت علیهم‌السلام مرتکب شده است. بی‌شک او با فرماندهی آن همه جنایتی که در کربلا اتفاق افتاد، از چهره‌های ننگین تاریخ است. او از به شهادت رساندن اباعبدالله الحسین (ع) و اهل‌بیت رسول‌الله (ص) خوش‌حال بود. ابن‌زیاد در کاخ خویش با حضرت زینب (س) دیدار و گفتگو کرده است. تاریخ گزارش کرده است که ابن‌زیاد به زینب کبری (س) گفت: «کیف رأیت صنع الله باخیک و اهل بیتک؟»؛ «کار خدا را درباره برادر و اهل‌بیتت چگونه دیدی؟» حضرت زینب (س) در پاسخ او فرمود: «ما رأیت إلّا جمیلاً» (الارشاد فی معرفة حجج ا... علی‌العباد، شیخ مفید، ج ۲، ص ۱۲۰ * اعلام‌الوری باعلام الهدی، شیخ طبرسی، ۲۴۷ * بحارالانوار، ج ۴۵، صص ۱۱۵ و ۱۱۶ * اعیان‌الشیعه، ج ۷، ص ۱۳۸ * اللهوف علی قتلی الطفوف، ص ۱۶۰ * میثرالاحزان، ابن نماحلی، قرن هفتم، ص ۹۰)»؛ «جز خیر و خوبی و زیبایی ندیدم.»
باید در این پرسش و پاسخ درنگ کرد. زیرا تفکر الهی و قدرت معنوی و منطق برتر و راز پیروزی زینب کبری (س) بر ابن‌زیاد از همین گفتگو آشکار می‌گردد.
جمله «ما رأیت إلّا جمیلاً» جهان‌بینی توحیدی عقیله بنی‌هاشم را نشان می‌دهد. حضرت زینب با آرامش و وقار در کاخ ابن‌زیاد و بی‌ترس و نگرانی سخن گفت. ایشان ۲ وظیفه بزرگ بر عهده داشت: رساندن پیام قیام سیدالشهدا علیه‌السلام بر جهان و پیشگیری از تحریف و انحراف.
حضرت زینب (س) این رسالت خویش را با فداکاری و ایثار به انجام رساند؛ هم پیام خون شهدا را به کوفه و شام رساند و هم در برابر تبلیغات سوء باند اموی ایستاد و جلو تحریف و انحراف را گرفت. این پاسخ بجا و خردمندانه در راستای عمل به همین ۲ وظیفه قرار داشت.
حضرت زینب (س) در ارتباط با آنچه در کربلا گذشت، تعبیر شگفت‌انگیزی دارد. ایشان با واژه «جمیل» همه آن‌ها را توصیف می‌نماید. «جمیل» چیست؟ راغب اصفهانی در معنای جمیل می‌گوید: «الجمال الحسن الکثیر و ذلک ضربان: أحدهما: جمال یختص الإنسان فی نفسه أو بدنه أو فعله والثانی: ما یوصل منه إلی ... و علی هذا الوجه ما روی عنه صلی‌ا... علیه‌وآله‌وسلم إنه قال: إن ا... جمیل یحب الجمال، تنبیهاً اذ منه تفیض الخیرات الکثیرة فیحب من یختص بذلک» (المفردات فی غریب القرآن، ماده جمل، ص ۹۷)؛ «جمال نیکی زیاد است و آن ۲ قسم است: یکی جمالی است که انسان در نفس یا بدن یا فعل خود به آن اختصاص دارد و دومی آن چیزی است که از انسان به غیر او می‌رسد.» بر همین وجه دوم است آن سخنی که از پیامبر خدا صلی‌ا... علیه‌وآله‌وسلم روایت شده است که فرمودند: «خداوند جمیل است و جمال را دوست دارد.» این حدیث آگاهی بخشیدن بر این است که از خداوند خیرات زیادی جاری می‌شود. پس او کسی را که به فیض خیر کثیر اختصاص دارد، دوست دارد.
ابن‌فارس نیز جمیل را به معنای حسن و ضدقبح دانسته است (ترتیب مقاییس اللغة، ماده جمل، ص ۱۹۱)؛ بنابراین «جمیل» به معنای خیلی زیبا و حسن کثیر و نیکویی و خوبی فراوان و سرافرازی و سربلندی و خوش‌حالی است.
به اعتقاد زینب کبری (س) حوادث کربلا ۲ رو دارد. آنچه از سوی یزید و عبیدالله بن‌زیاد و عمرسعد و شمر اتفاق افتاد، سراسر جنایت و فعل قبیح بود. آنان بدترین هدف و زشت‌ترین روش را داشتند.
اما روی دیگر آن سراسر زیبایی و نیکی و خوبی است. حرکت و نهضت و قیام اباعبدالله الحسین (ع) با اخلاص و در راه خدا و اجرای احکام الهی و سنت‌های نبوی بود. به نظر حضرت زینب (س) تمام اقدامات امام حسین (ع) و اهل‌بیت (ع) و اصحاب از مدینه تا مکه و سپس از مکه تا کربلا و شهادت همه بسیار زیباست. هرچه در حرکت در راه خدا و با انگیزه الهی اتفاق بیفتد زیباست. تحمل رنج‌ها و سختی‌ها و خستگی‌ها و گرسنگی‌ها و تشنگی‌ها و جانبازی‌ها و شهادت‌ها و اسارت‌ها و غُل و زنجیر‌ها در راه هدف مقدس الهی در نگاه مؤمنان و مخلصان بسیار زیبا و نیک است. مؤمن با معرفت و آگاهی و با اراده و شوق در راه خدا گام برمی‌دارد و همه سختی‌های جهاد در راه خدا را زیبا می‌بیند. حوادثی که در جهان اتفاق می‌افتد، ظاهر و باطنی دارد. امکان دارد حادثه‌ای با ظاهری تلخ، باطنی شیرین داشته باشد. نیت و هدف و روش، ساختار هر پدیده‌ای را تشکیل می‌دهد. زینب کبری (س) رخداد‌های روز عاشورا در سرزمین کربلا را زیبا می‌بیند. به اعتقاد او تلخی‌های رویین حوادث بر اساس نیت الهی و توجه به هدف مقدس و روش حق سیدالشهدا زیبا و گوارا و شیرین می‌گردد. در این پرسش و پاسخ ابن‌زیاد حوادث تلخ کربلا را صنع‌الله نامید و حضرت زینب (س) همان حوادث تلخی را که او به آن‌ها نظر داشت و می‌خواست سبب شکست الهی اعلام نماید، زیبا و پیروزی شمرد. حوادثی را که او شکست می‌شناخت، عامل سرافرازی، سربلندی و پیروزی حقیقی اعلام نمود. آری عاشورا شکست پیروز بود.
زینب کبری (س) با این پاسخ تکان‌دهنده و آموزنده خویش عبیدا... بن زیاد را خاموش ساخت. ابن‌زیاد درصدد تحریف و انحراف بود و تلاش کرد با این سؤال، بنی‌امیه و امویان را در راه حق و درست و برعکس کاروان کربلا را در راه باطل و نادرست معرفی کند.
نقشه شیطانی ابن‌زیاد، زیبا نشان دادن کار امویان و قبیح وانمود کردن حماسه حسینی بود. زینب کبری (س) نقشه وی را خنثی کرد و تبلیغات انحرافی او را درهم شکست.
این پاسخ ماندگار و جاویدان همواره راهنمای همه مجاهدان در راه خدا و آزادی‌خواهان و مبارزان و انقلابیون جهان است. حضرت زینب (س) در کاخ ابن‌زیاد رویاروی او ایستاد و بسیار کوبنده و هشداردهنده و بیدارکننده به او پاسخ داد.
باید منطق زیبایی‌شناسی اهل‌بیت (ع) را از این جمله پرمحتوا و پرعبرت کوه صبر و استقامت دختر امام علی (ع) فراگرفت. در منطق زیبایی‌خواهان ناامیدی و ترس و عقب‌نشینی وجود ندارد. کاروان کربلا کاروانی زیبا و زیبایی‌طلب با اندیشه و عمل زیبا بود و حماسه‌ای زیبا و جاویدان آفرید و راه زیبای قیام در راه خدا را به جهانیان نشان داد. خواهر رهبر قیام در این گفتار، منطق زیبای اهل‌بیت (ع) را به زیبایی در پاسخ پرسش فرمانده دوزخیان بیان کرد.
امام خمینی رضوان‌الله تعالی‌علیه در تفسیر این گفتار حضرت زینب (س) فرمودند: شما ملاحظه کنید که بهترین خلق‌ا... در عصر خویش، حضرت سیدالشهدا (ع) و بهترین جوانان بنی‌هاشم و اصحاب او شهید شدند، لکن وقتی که در آن مجلس پلید ابن‌زیاد صحبت می‌شود، حضرت زینب (س) می‌گوید: «ما رأیت إلّا جمیلاً». رفتن یک انسان کامل، شهادت یک انسان کامل در نظر اولیای خدا جمیل است، نه برای اینکه جنگ کرده و کشته شده است، برای اینکه جنگ در راه خدا بوده و قیام در راه خدا بوده است (صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۶۴). در فرهنگ اهل‌بیت (ع) و فرهنگ پویای حضرت زینب (س) قیام در راه خدا و حرکت الهی و عمل صالح وحیانی و تحمل مصیبت‌ها در راه خدا جمیل و بسیار زیباست. از این‌رو با آرامش و سربلندی و افتخار و عزت و شوق و بشارت و خوشی همراه است. اگر انگیزه الهی بر کار‌ها حاکم شود، همه کار‌ها زیبا می‌شود و مؤمن هرگز از انجام آن کار‌ها ناامید و خسته نخواهد شد.
زینب کبری (س) با این پاسخ تکان‌دهنده و آموزنده خویش عبیدا... بن زیاد را خاموش ساخت. ابن‌زیاد درصدد تحریف و انحراف بود و تلاش کرد با این سؤال، بنی‌امیه و امویان را در راه حق و درست و برعکس کاروان کربلا را در راه باطل و نادرست معرفی کند.
نقشه شیطانی ابن‌زیاد، زیبا نشان دادن کار امویان و قبیح وانمود کردن حماسه حسینی بود. زینب کبری (س) نقشه وی را خنثی کرد و تبلیغات انحرافی او را درهم شکست.
این پاسخ ماندگار و جاویدان همواره راهنمای همه مجاهدان در راه خدا و آزادی‌خواهان و مبارزان و انقلابیون جهان است. حضرت زینب (س) در کاخ ابن‌زیاد رویاروی او ایستاد و بسیار کوبنده و هشداردهنده و بیدارکننده به او پاسخ داد.
باید منطق زیبایی‌شناسی اهل‌بیت (ع) را از این جمله پرمحتوا و پرعبرت کوه صبر و استقامت دختر امام علی (ع) فراگرفت. در منطق زیبایی‌خواهان ناامیدی و ترس و عقب‌نشینی وجود ندارد. کاروان کربلا کاروانی زیبا و زیبایی‌طلب با اندیشه و عمل زیبا بود و حماسه‌ای زیبا و جاویدان آفرید و راه زیبای قیام در راه خدا را به جهانیان نشان داد. خواهر رهبر قیام در این گفتار، منطق زیبای اهل‌بیت (ع) را به زیبایی در پاسخ پرسش فرمانده دوزخیان بیان کرد.
امام خمینی رضوان‌الله تعالی‌علیه در تفسیر این گفتار حضرت زینب (س) فرمودند: شما ملاحظه کنید که بهترین خلق‌ا... در عصر خویش، حضرت سیدالشهدا (ع) و بهترین جوانان بنی‌هاشم و اصحاب او شهید شدند، لکن وقتی که در آن مجلس پلید ابن‌زیاد صحبت می‌شود، حضرت زینب (س) می‌گوید: «ما رأیت إلّا جمیلاً». رفتن یک انسان کامل، شهادت یک انسان کامل در نظر اولیای خدا جمیل است، نه برای اینکه جنگ کرده و کشته شده است، برای اینکه جنگ در راه خدا بوده و قیام در راه خدا بوده است (صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۶۴). در فرهنگ اهل‌بیت (ع) و فرهنگ پویای حضرت زینب (س) قیام در راه خدا و حرکت الهی و عمل صالح وحیانی و تحمل مصیبت‌ها در راه خدا جمیل و بسیار زیباست. از این‌رو با آرامش و سربلندی و افتخار و عزت و شوق و بشارت و خوشی همراه است. اگر انگیزه الهی بر کار‌ها حاکم شود، همه کار‌ها زیبا می‌شود و مؤمن هرگز از انجام آن کار‌ها ناامید و خسته نخواهد شد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
