اسوه شاعران آیینی

کیست که دلش نلرزد و هوای آقا امام رضا (ع) نکند، وقتی «آمدم‌ای شاه پناهم بده» را با نوای حزن انگیز محمد علی کریمخانی می‌شنود. این قطعه آیینی چنان شهرت دارد که «دولتمند خلف»، خوانندۀ تاجیکی هم آن را خوانده است و کیست که دلش هوای کربلا نکند وقتی این قطعه را می‌شنود که «امشب شهادت نامۀ عشاق امضا می‌شود». این دو قطعۀ درخشان و ماندگار از کسی نیست جز زنده یاد حبیب ا... چایچیان، متخلص به «حسان» که امروز پنجمین سالروز درگذشت اوست.

در حوزۀ شعر آیینی (به معنای شعر ولایی و مدح و مرثیۀ پیامبر (ص) و اهل بیت (ع))، نام تعدادی از شاعران بیش از دیگران می‌د رخشد و اشعارشان بر زبان‌ها جاری‌تر است که زنده یاد «حسان» یکی از آن نام آوران این میدان است. او البته سمت استادی و پیش کسوتی هم دارد. دلایل ماندگاری شعر استاد حسان را در چند بعد می‌توان جست و جو کرد. آشنایی دقیق به شعر و وجه ادبی آن موجب شده است که شعر او بیشتر به چشم بیاید. آنجا که می‌گوید: «بر نی سر حسین، به دست سواره ای/ گاهی کند به محمل زینب، نظاره ای/ آنجا نشسته، غم زده طفلی سه ساله است/ رنگ پریده اش ز غم دل، اشاره ای» که در عین تکیه بر وجه حزن انگیز محتوا، نگاه شاعرانه و ادبی و قوت کلام بر زیبایی آن افزوده و وجه ادبی و شعری همپای محتوا پیش رفته است.

روانی و سادگی از ویژگی‌های شعر اوست و او هیچ گاه در دام پیچیدگی‌های شاعرانه گرفتار نشده است: «ناله کن اى دل به عزاى على/ گریه کن اى دیده براى على/ کعبه ز کف داده چو مولود خویش/ گشته سیه پوش عزاى على.» این آشنایی او با ادبیات و شعر فارسی، گاه به شکل تضمین‌هایی دقیق و هنرمندانه منجر شده است؛ همانند این تضمین غزل حافظ در رثای حضرت زینب (س): «چه دشوار است پیمودن، به هجران تو، منزل ها/ به یادت آن چنان گریم که ماند ناقه در گل ها/ ز خون دل کنم رنگین، به راه عشق، محمل ها/ ز داغت‌ای گل عطشان، شرار افتاده در دل ها/ الا یا ای‌ها الساقی، أدر کأسا و ناول ها/ که عشق آسان نمود اول، ولی افتاد مشکل ها.»

از ویژگی‌های دیگر زنده یاد حسان که در شعر او بازتاب یافته است، آشنایی با زنده یادان علامه امینی و علامه عسکری بود که هر دو در حوزۀ مکتب شیعه و اهل بیت صاحب نظر و محقق و پژوهشگر بودند. این آشنایی باعث تقویت بعد معرفتی شعر حسان شد که به راحتی می‌توان این امتیاز را در شعر او یافت. درواقع سه ضلع معرفت، توجه به وجه فنی شعر و حزن انگیزی و عشق در شعر حسان، شعر او را ممتاز کرده است.

از طرفی می‌دانیم که این مرحوم آذری زبان بود و عشق به اهل بیت رسول خدا در میان آذری زبانان زبانزد است و همین سوزوگداز درونی و عشق نهان در شعر استاد حسان هم به خوبی جلوه کرده است و دلیل دیگری است بر ماندگاری اشعار او. به گمانم تنها سند برای اینکه باور کنیم حسان برای شعرش ارزش ذاتی و فنی و معرفتی قائل بوده است، سخن خود اوست که در گفت وگویی با نشریه «خیمه» داشته است.

آنجا که می‌گوید: شعری که در مجلس خوانده می‌شود، شنونده‌های متفاوتی دارد؛ بنابراین، باید ذوجنبتین باشد. یعنی دارای ابعاد مختلف. شاعر باید از اول تمام قدرتش را به کار ببرد، مطالعات لازم را داشته باشد. به همان معلومات و طبع شاعری خود راضی نشود. بهترین الفاظ و تعبیرات به همراه توسّل به اهل بیت و استمداد غیبی باید در شعر یک شاعر باشد. در محیطی که کمونیست و لائیک و بهایی و مخالفان دین هستند، شعر یک شاعر اهل بیت، باید زیباترین و قوی‌ترین باشد. شعر شاعر اهل بیت نباید کوچک‌ترین مغایرت با احکام اهل بیت داشته باشد. قالب عالی، محتوای عالی و مطابق با قرآن و روایات داشته باشد.