چالش آماری برای گردشگری نوروزی مشهد!

الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ اختلاف آمار‌ها از مرز یک میلیون نفر گذشته است. این بار این اختلاف میان مسئولان میراث استان با وزارت  میراث فرهنگی کشور است. چندروز پیش مدیرکل پایگاه‌های ملی و جهانی میراث کشور آماری با عدد و رقم گفته است: بر اساس آمار رضا اسامه، ۱۳۳ هزار نفر از پایگاه‌های میراث استان بازدید کرده اند؛ رقمی که در برابر اعلام ۱۰ میلیونی شدن حضور زائران در مشهد بسیار ناچیز و عجیب وغریب است.
مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری استان آمار ارائه شده درباره بازدید از پایگاه‌های ملی و جهانی استان را با قاطعیت رد می‌کنند.

آن‌ها برای مستندبودن آمارهایشان به فروش برخط بلیت از مکان‌های تاریخی تأکید دارند. به گفته سرپرست معاونت میراث اداره کل میراث فرهنگی استان فقط در توس حدود ۱۰۰ هزار بازدید انجام شده است. با این توضیحات، آمارشان برای مجموع بازدید‌های صورت گرفته از پایگاه‌های میراث ملی و جهانی استان از این قرار است: یک میلیون و ۳۳۸ هزار و ۲۸۴ نفر از مکان‌های تاریخی و موزه‌های استان بازدید کرده اند.

یک دهه چالش آماری

آمار زائران نوروزی و اختلاف آن به همین آمار میراث کشور و میراث استان محدود نیست. از اوایل دهه ۹۰ موضوع آمار‌های زائران و ضرورت دقت این آمار برای برنامه ریزی‌های آینده کلان شهر مشهد بار‌ها مطرح شده است. هر سال نیز مسئولان برای رسانه‌ها در کنار رشد آمارها، به اقداماتی برای ثبت دقیق زائران اشاره می‌کرد ند. یکی از پیشنهاد‌ها برای کاهش اختلاف‌های آماری، ثبت حسگر در ورودی‌های مشهد برای ثبت دقیق تعداد خودرو‌ها بود.

وجود بزرگ‌ترین آرامستان مشهد در ورودی این کلان شهر یکی از نقد‌های واردشده به آمار‌ها بود. سال ۱۳۹۸ موضوع نبود نظام نامه‌ای برای ثبت آمار زائران مطرح شد. بهار آن سال آمار زائران واردشده به مشهد ۷ میلیون نفر ذکر شد. این در حالی بود که برپایه یافته‌های آماری مرکز آمار کشور، جمعیت زائر واردشده به مشهد حدود ۴ میلیون نفر ذکر شده بود.

پژوهشگران گردشگری معتقدند که آماردادن‌های این چنینی ممکن است مزایای کوتاه مدت روانی و تبلیغاتی داشته باشد، اما آسیب‌های جدی به توسعه گردشگری استان و شهر مشهد می‌زند. زیرا بخش‌های دولتی و خصوصی تولید و عرضه کالاها، تسهیلات و خدمات گردشگری را مبتنی بر میزان تقاضای این حوزه تنظیم می‌کنند که خود متناسب با نرخ گردشگران است. به عنوان یک مصداق، چنین بیش برآورد‌هایی سبب می‌شود تعداد واحد‌های تجاری ساخته شده یا هتل‌هایی که به آنان مجوز ساخت داده شده است، بیش از میزان تقاضای گردشگری باشد و درنهایت موجب ضرر و زیان در صنعت گردشگری شود.

جایگاه خراسان رضوی؟

در میان اخبار آماری از سفر‌های نوروزی ۱۴۰۲، رضا اسامه، مدیرکل پایگاه‌های میراث ملی و جهانی، جزو اندک مسئولانی بود که آمارش را با عدد و رقم اعلام کرد. این درحالی است که مصطفی فاطمی، دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر کشور، در پایان تعطیلات فقط به ذکر نام شهر‌های پرمسافر اکتفا و عدد و رقمی به رسانه‌ها ندارد.

او گفته که بیشترین میزان سفر‌ها به مقصد استان‌های مازندران، گیلان، هرمزگان، خراسان رضوی، فارس، خوزستان، بوشهر، اصفهان و آذربایجان شرقی انجام شده است. همچنین بیشترین اقامت رسمی به ترتیب در استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، گیلان، مازندران، فارس، اصفهان و آذربایجان شرقی بوده است.

با تمام شدن تعطیلات نوروز، جمع بندی نهایی میزان زائران و مسافرانی را که به استان و مشهد سفر کرده اند، استاندار خراسان رضوی به رسانه‌ها ارائه می‌دهد. یعقوبعلی نظری به رسانه گفته است: «بر اساس پیش بینی‌ها و با توجه به پایان یافتن محدودیت‌های مرتبط با کرونا و حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی در شهر مشهد، ورود بیش از ۱۰میلیون زائر پیش بینی شده بود. بر اساس آمار منتشرشده، در تعطیلات نوروزی بیش از ۱۴میلیون و۳۵۲هزار نفر به استان خراسان رضوی وارد شده اند که از این تعداد ۱۰میلیون و۲۰۷هزار و۲۶۷نفر به مشهد سفر کرده اند.
استاندار خراسان رضوی همچنین به رشد ۱۶درصدی تعداد زائران نوروزی در مشهد و افزایش ۲۹درصدی تعداد سفر‌ها نسبت به مدت مشابه پارسال اشاره کرده است.

با این حال، آمار مدیرکل پایگاه‌های میراث ملی و جهانی کشور، حکایت از جایگاه پنجم استان دارد. به استناد آمار او، خراسان رضوی پس از فارس، اصفهان، کرمان و کرمانشاه قرار گرفته است. همچنین تخت جمشید پربازدیدترین پایگاه تاریخی ایران در نوروز بوده است. براساس گفته‌های او، پایگاه‌های میراث ملی و جهانی در استان‌های فارس با ۵۲۱هزارو۹۱۲بازدید، اصفهان ۴۳۷هزارو۲۲۳بازدید، کرمان ۱۵۳هزارو۵۰۴بازدید، کرمانشاه ۱۳۴هزارو۲۰۸بازدید و خراسان رضوی با۱۳۳هزارو۲۵۹نفر به ترتیب پنج استان برتر از لحاظ بیشترین تعداد بازدیدکننده بوده اند.

اختلاف یک میلیونی!

احسان زهره وندی، سرپرست معاونت میراث اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی، در گفتگو با شهرآرا این آمار را اشتباه می‌داند. آمار او با آمار میراث کشور یک میلیون اختلاف دارد. زهره وندی همه بازدیدکنندگان از پایگاه‌ها و اماکن تاریخی استان را یک میلیون و ۳۳۸ هزارو ۲۸۴ نفر ذکر می‌کند. او جزئیاتی از بازدید‌های استان می‌دهد: «بیشترین بازدید استان مربوط به توس با ۹۷ هزارو ۲۴۱ نفر بوده است. پس از آن خیام با ۵۰ هزار نفر، عطار با ۳۴ هزار نفر، نادری با ۳۰ هزارو ۳۲۱ نفر قرارگرفته است.

آمارمان برپایه بلیت فروشی است

زهره وندی اختلاف آمار را اشتباه احتمالی خبرگزاری در درج خبر ابتدایی مرتبط می‌داند و‌ می‌گوید: «آماری که ارائه شد، بر پایه بلیت فروشی هاست. سامانه بلیت فروشی‌ها نیز سامانه‌ای برخط است و کشور می‌تواند این آمار را به صورت تفکیکی داشته باشد.»
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان به وضعیت برخی مکان‌ها و پایگاه‌های میراث فرهنگی اشاره دارد. به گفته او در تعدادی از این مکان‌ها نظیر مزار جامی میراث فرهنگی استان بلیت فروشی ندارد. با این حال از مزار جامی بیش از ۱۶هزار نفر بازدید داشته اند.

او درباره آثار جهانی استان و افزایش تعداد آنان به منظور افزایش بازدیدها، این طور می‌گوید: «اکنون قنات قصبه گناباد ثبت جهانی است. مزار جامی نیز ثبت جهان اسلام است.» او درباره ثبت توس در فهرست آثار جهانی می‌گوید: «براساس آخرین اخباری که دارم، قرارداد مشاور طرح ویژه توس توسط راه وشهرسازی ظرف دوهفته آینده بسته خواهد شد. امیدواریم تا پایان سال طرح ویژه توس تهیه شود. این طرح می‌تواند شرایط را برای پیگیری‌های ثبت جهانی توس تسهیل کند.

چرایی تعداد کم بازدید

با فرض پذیرش آمار میراث فرهنگی استان، اختلاف ۱۰ میلیونی آمار زائران واردشده به مشهد و یک میلیون زائری که از مکان‌های تاریخی بازدید داشته اند، هنوز اختلاف آمار درخور توجهی است. علت و چرایی این فاصله را از زهره وندی جویا می‌شویم. پاسخ ابتدایی آن جاذبه پررنگ بارگاه منور رضوی به عنوان نخستین عامل حضور زائران است. بی شک زائران در صورت آگاهی از جاذبه‌های تاریخی کلان شهر مشهد، در مدت حضورشان در مشهد، فرصتی را برای بازدید از این مکان‌ها درنظر می‌گیرند.

زهره وندی ناآگاهی زائران مشهدی از پایگاه‌های میراث فرهنگی و اماکن تاریخی این شهر و کم کاری برای معرفی این اماکن از سوی میراث فرهنگی را‌ نمی‌پذیرد. او معتقد است که در پورتال میراث فرهنگی استان، مکان‌های تاریخی به صورت کامل معرفی شده است. علاوه بر آن میراث فرهنگی استان جلسه‌ای برای نرم افزار‌های اماکن تاریخی استان برگزار کرده است. سرپرست معاونت میراث اداره کل میراث فرهنگی استان در ادامه، اکران‌های شهری و همراهی شهرداری مشهد برای معرفی پایگاه‌ها و اماکن تاریخی استان را مهم برمی شمارد.

چالش حمل ونقل

حمل ونقل دیگرمبحث مهم اوست: «نمی توان تأثیر حمل ونقل عمومی به منظور دسترسی راحت زائران به اماکن تاریخی نادیده گرفت. اگر حمل ونقل عمومی قوی باشد، بی شک آمار مسافرانی که از اماکن تاریخی بازدید می‌کنند، افزایش می‌یابد.» او برای مصداق به توس و مقبره فردوسی اشاره دارد و‌ می‌گوید: فاصله توس تا مشهد حدود ۲۶کیلومتر است.

مسافر و زائری که بخواهد از این شهر تاریخی با استفاده از حمل ونقل عمومی بازدید کند، باید ابتدا میدان فردوسی مشهد را پیداکند. به گفته او، بیشتر زائران و مسافران برای اقامت محدوده اطراف حرم مطهر رضوی را انتخاب می‌کنند؛ بنابراین اگر قرار باشد از اماکن تاریخی بازدید داشته باشند، باید از همان محدوده حرم مطهر حمل ونقل عمومی وجود داشته باشد تا زائران و مسافران بتوانند از همان محدوده محل اقامت از وسایل حمل ونقل عمومی برای رفتن به توس استفاده کنند.