ضرورت نگاه ویژه‌تر به فناوری در  تدوین سند توسعه

تدوین برنامه، یکی از الزامات توسعه در هر کشور است. پس از  پیروزی انقلاب تا به امروز، شش برنامه توسعه با رویکرد‌های مختلف در کشور تدوین شده و  لایحه برنامه هفتم توسعه نیز در حال بررسی در مجلس شورای اسلامی است. امروزه فناوری و توسعه آن در هر کشوری، جزو جدایی ناپذیر توسعه کلان آن کشور محسوب می‌شود.

با بررسی کشور‌های پیشرفته و توسعه یافته می‌توان به خوبی به این امر پی برد که میزان توجه به فناوری و نوآوری در تدوین قوانین و برنامه‌های بالادستی این کشورها، ضامن توسعه یافتگی در آن‌ها بوده است. متأسفانه لایحه برنامه هفتم توسعه به لحاظ توجه به امر نوآوری و توسعه فناوری باوجود اهمیت آن دارای ضعف جدی است و توجه به این امر مهم تنها در بخشی از فصل بیستم با عنوان ارتقای نظام علمی، فناوری و پژوهشی و به صورت پراکنده و غیر منسجم در برخی فصول دیگر آمده است.

نکته اول در موضوع بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه، بررسی و آسیب شناسی برنامه ششم توسعه است. بر اساس برخی بررسی‌ها و گزارش ها، میزان تحقق برنامه ششم توسعه کمتر از ۱۰ درصد بوده که این موضوع در بحث فناوری به کمتر از نیم درصد می‌رسد. به عنوان مثال در برنامه ششم توسعه، شاخص شدت تحقیق و توسعه باید به عدد ۱.۵ درصد می‌رسید، در حالی که این شاخص اکنون عدد ۰.۲۴ درصد را نشان می‌دهد. پس می‌توان گفت بخشی از ناکامی‌ها در تحقق برنامه‌های توسعه ناشی از عدم آسیب شناسی برنامه‌های قبلی است که این موضوع در برنامه هفتم و به ویژه در موضوع فناوری و نوآوری نیز مشهود است.

همچنین باوجود ارتقای رتبه ایران در نوآوری در بین کشور ها، اما این ارتقا‌ی رتبه به دلیل افزایش امتیاز نوآوری نبوده و امتیاز ایران در طول این سال‌ها تغییری نکرده است. علت این امر می‌تواند کاهش امتیاز دیگرکشور‌ها باشد. از دیگر موضوعات مهم در این برنامه، پرداخته شدن به موضوع فناوری به صورت پراکنده و غیر منسجم، آن هم در برخی از فصول، به عنوان مثال در فصل هفتم: امنیت غذایی و ارتقای تولید محصولات کشاورزی است. این در حالی است که امروزه فناوری به عنوان یک ابزار توانمند می‌تواند در اختیار بخش عمده‌ای از موضوعات و مسائل پیش روی بشر باشد.

همه ۲۴ فصل لایحه برنامه هفتم توسعه با فناوری و نوآوری دارای ارتباط مستقیم و معنی داری بوده و در صورتی که بناست برنامه‌های توسعه ضامن پیشروی کشور در همه عرصه‌ها باشد، استفاده از ابزار فناوری برای تحقق این موضوع، امری انکار ناپذیر است. به عنوان مثال در فصل ۱۵ که به ارتقای فرهنگ عمومی و رسانه پرداخته، توجه به موضوع استفاده از ظرفیت فناوری در مدیریت، کنترل و ارتقای این حوزه بسیار ضعیف است. در حالی که بیشترین آسیب در این حوزه (مانند آسیب‌های فضای مجازی) با ابزار فناوری در کشور حاکم شده و مبارزه با این آسیب‌ها بدون توجه جدی به عرصه فناوری و ابزار‌های فناورانه شدنی نخواهد بود..

با توجه به مطالب مطرح شده، پیشنهاد‌هایی از جمله آسیب شناسی برنامه ششم توسعه و بررسی دلایل محقق نشدن اهداف تعیین شده در آن و همچنین جلوگیری از تکرار آن‌ها در تدوین برنامه هفتم، تدوین شاخص‌های توسعه در بخش فناوری و نوآوری بر اساس بررسی دقیق شرایط موجود و برآورد‌های منطقی، توجه و تمرکز به توسعه بازار محصولات فناورانه در داخل و خارج از کشور و توجه جدی به کلان روند‌های فناوری به عنوان پیشران‌های فناوری در آینده قابل پیگیری است.

رسوخ فناوری و استفاده از آن در تمامی فصول برنامه هفتم توسعه، ارتقای صندوق نوآوری و شکوفایی، تدوین پیوست دانش بنیان برای طرح‌های کلان فصل ۱۰ و لزوم تفکیک طرح‌های کلان سرمایه محور و طرح‌های کلان ملی فناوری مبنا، ارتقا و متمایزکردن جایگاه پارک‌های علم و فناوری نسبت به دستگاه‌های پژوهشی و آموزشی، تثبیت قانون جهش دانش بنیان به عنوان مبنای حکمرانی فناوری و نوآوری در دیگرحوزه‌های کشور از دیگر موارد قابل طرح و پیگیری است.

همچنین جا دارد معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به عنوان اصلی‌ترین رکن سیاست گذار در عرصه فناوری و نوآوری با ایجاد کارگروهی متشکل از ارکان زیست بوم فناوری و نوآوری کشور، به ایفای نقش بیشتری در تدوین این سند مهم و حیاتی بپردازد تا بتواند به قوام و تحقق هر چه بیشتر آن کمک کند.