مشهد پررونق و دور از دسترس برای مستشرقین در دوران صفویه
نشست مشهد از نگاه مسافران و مستشرقان دوره صفویه در مکتب بافت مشهد برگزار شد.
به گزارش شهرآرانیوز، بهزاد چوپانکاره در جلسه‌ای که با موضوع مشهد از نگاه مسافران و مستشرقان دوره صفویه در مکتب بافت مشهد برگزار شد گفت: از قرن ۱۹ ام میلادی ۲۲۰ اثر سفرنامه وجود دارد که در ۱۹۳ مورد آن‌ها سیاحان در گشت‌وگذار در ایران به خراسان سر زده‌اند و از آن روایت‌هایی دارند. از این بین در ۶۹ سفرنامه از مشهد سخن رانده شده و در ۱۹ عنوان توسط مورخین داخلی به نگارش احوالات مشهد پرداخته‌اند. بیشتر موضوعات نیز در حوزه نظامی و بازرگانی بوده و تعدادی به گزارش‌هایی از وضعیت شهر به جهت امور تجاری بسنده کرده‌اند. اما مشخصا در دوران صفویه این سفرنامه‌ها بیشتر قالب تاریخی گرفته‌اند و از حالت سفرنامه خارج شده‌اند.
این تاریخ پژوه ادامه داد: دوران صفویه دوران پیچیده‌ای است و با وجود آثار متعدد این دوره تعداد کمی از این آثار در دسترس است. در این دوران مشهد و قم مورد توجه قرار گرفته و با وجود یکپارچگی درحکومت کل کشور و همچنین توجه به مذهب، اتفاقاتی در مشهد رقم می‌خورد. هرچند در این دوره کمترین دست نوشته از مشهد نسبت به سایر دوران‌ها باقی مانده است. دوره صفویه آمدن به مشهد برای خارجی‌ها سخت بوده است. دوری راه و مذهبی بودن شهر رغبت کمتری برای مستشرقین ایجاد می‌کرده است.
چوپانکاره با بیان اینکه مشهد از زمان عبدالرزاق محمد توسی و زمان‌های دور مورد توجه بوده است، عنوان کرد: مشهد با شهادت حضرت رضا(ع) آرام آرام و تا سال ۵۱۴ پا می‌گیرد و پس از آن باروی توس دور آن کشیده می‌شود. این بارو که طی دوسال ساخته می‌شود مدنیت مشهد را تکمیل می‌کند. هرچند تاریخ دشت طوس و سکونت‌های اولیه انسانی این منطقه در اراضی روستای زکریا با اطراف قله زو و مجموعه دستکن باستانی نشان از تاریخ ۲۰ هزار ساله این منطقه دارد.
وی اظهار کرد: ابن بطوطه نخستین کسی است که از مشهد می‌نویسد. وی ۲۷ سال در سفر بوده و به شهر توس و مشهد و به رفت‌وآمد‌ها و به بقعه زیارت حضرت رضا (ع) اشاره می‌کند. تقریبا در هر دورانی افرادی از این شهر عبور کرده‌اند و مشهد همواره به دلیل توجه مردم مورد حمایت حکام بوده است. مشهد جزو نخستین شهر‌هایی است که نگاه رشد و توسعه در آن وجود داشته است. در دوره تیموری طبق نوشته‌ها بیش از ۷۰ هزار زائر داشته و ۵۰ هزار کاروان از این محدوده عبور می‌کنند که برای آن دوره عدد‌های بزرگی است.
چوپانکاره با اشاره به اهمیت مشهد برای صفویان، اضافه کرد: شاه عباس صفوی در همین دوره پیش از حکومت در هرات بوده و حوالی مشهد بوده و در مشهد تاج‌گذاری می‌کند. همچنین از ۹۰۵ ق تا زوال حکومت صفوی اتفاقات متعددی در مشهد اتفاق می‌افتد که از عوامل دیگر حضور کمرنگ‌تر مستشرقین خارجی است. اما باید گفت در سفرنامه‌هایی که افراد مختلف از مشهد نوشته‌اند وجود آب انبار‌های متعدد و کاروانسرا‌ها و ابنیه بین راهی بسیار مشاهده شده است. برخی رونق کاروانسرا‌های ان دوره خراسان را پررونق‌تر از کاروان سرا‌های قزوین دانسته و ابنیه مشهد را بسیار قوی توصیف می‌کنند. از نکات دیگر وجود واژه مقدس است که هرچند از دوره بابر شاه تیموری اضافه می‌شود، اما در این دوران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی گفت: در دوره شاه تهماسب مستشرقین فرانسوی و ایتالیایی و اتریش و آلمان به ایران و بخشی از خراسان آمده و موضوعات توسعه‌ای را ثبت می‌کنند. از دیگر موضوعات مطرح شده در مورد خراسان وجود بیگلربیگی‌های است که تعدادشان به ۱۳ مورد شامل حکام سرخس، نیشابور، ترشیز، سبزوار، تربت، مشهد و ... است.
چوپانکاره در ادامه با تاکید بر اینکه مستشرقین کمتری در دوران صفویه به مشهد می‌آمده‌اند، بیان کرد: در دوره شاه اسماعیل و پدر شاه عباس افراد کمتری به دلیل وجود ازبک‌ها در نردیک خراسان به این منطقه می‌آیند. در دوره شاه عباس غرب و شمال غربی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی افزود: مشهد از سال‌های ۵۱۲ ق تا ق ۱۳۰۰ نزدیک به ۱۶۰۰۰ واقعه تاریخی داشته و با سایر نقاط متفاوت است. درسال ۹۱۵ این منطقه شاهد تصرف خراسان توسط شیبک خان شیبانی و نامه نگاری‌ها با شاه عثمانی و حمله به خراسان توسط شاه صفوی در سال ۹۱۶ هستیم. در سال نیز ۹۱۹ حمله عبید الله خان و تیمور محمد خان و باز حمله صفویه که موضوعات تجاری را از سمت توس و مشهد به سمت قائنات و کرمان و عشق‌آباد و استفاده از دریای خزر می‌برد اتفاق می‌افتد.
چوپانکاره عنوان کرد: در انتهای دوره صفوی بخشی از روزنامه نگاران به مشهد می‌آیند. خرمگس بیک یکی از این افراد است که در دوره انتهای نادرشاه به مشهد آمده و ۱۶ نامه گزارش از مشهد به روزنامه‌ای در قفقاز ارسال می‌کند.
وی ادامه داد: یکی از موضوعات دیگر در سفرنامه‌ها موضوعات جنگ است. در دوران شاه اسماعیل سال ۹۲۱ نبرد در سر حدات سمنان تا جیحون اتفاق می‌افتد و در سال ۹۸۲ شاهد فراخوان شاه تهماسب به تبریز باز که منجر به برهم ریختن اوضاع خراسان و ترس مستتشرقین می‌شود، هستیم.
چوپانکاره با اشاره به تلاش‌های شاه تهماسب برای آرام کردن اوضاع خراسان گفت: در این دوران بخشی از سفرنامه‌ها در مورد زنان است. در آن دوره از زنان مشهدی و ایرانی و اداره خانه توسط آنان و پوشش سفید و گشاد آن‌ها می‌گویند همچنین مدل بسته‌شدن سربند و مروارید دوزی و سکه دوزی بر روی لباس‌ها از دیگر موضوعات است.
این تاریخ پژوه افزود: از دیگر نکاتی که یک فرانسوی به اسم به آن اشاره می‌کند، رونق بازرگانی در مشهد است. او اشاره می‌کند به دلیل مسیر جاده هرات و بدخشان و هندوستان از بازرگانی و تجارت و گمرکات وجود داشته است. در دوره شاه تهماسب به بعد برخی کالا‌ها عدد گمرکی می‌گیرد. سود و منفعت برای تاجران داخل بوده و رونق اقتصادی وجود داشته است. سیاحان نوشته‌اند که به ازای هر کالا که آورده می‌شده باید یک کالا از ایران خارج می‌کردند. در این ۱۱ سال دو سه نفر نیز در مورد خیابان‌ها و معابر می‌گویند.
وی ادامه داد: در این بین فردی به نام کرونسکی به ایران آمده به عنوان مبلغ مذهبی، در مورد روحانیون تحقیق می‌کند. او در مورد لباس و گفتگو‌ها و شغل‌های آنان صحبت می‌کند. در یکی از سفرنامه‌های مشهد تحقیق مفصلی در مورد سادات رضوی می‌شود که در دوره‌های بعد به آن اشاره می‌شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
