هرکه دل در گرو شاهنامه دارد بی‌گمان شایسته نام برین است

وی افزود: بانوی من همیشه می‌گوید که تو در سده پنجم مانده‌ای زیرا در سده پنجم فردوسی‌ سر برآورده، شاهنامه را سروده، پایه‌های استوار ایران نو در آن ریخته شده از همین رو شاید بانوی من که فرهیخته و با تاریخ و فرهنگ ایرانی آشناست، در میان سده‌های گوناگون انگشت بر سده پنجم نهاده است. اگر این سده ستوده فراز نمی‌آمد، اگر در آن فردوسی سر بر نمی‌آورد و شاهنامه را نمی‌سرود، شاید هم اکنون ما با یکدیگر به زبان شیوای فارسی سخن نمی‌گفتیم و این‌گونه از ایرانی که به آن می‌نازیم، محروم بودیم. به همین دلیل سده پنجم سده‌ای دیگرسان است؛ سده‌ای هنگامه‌ساز، روزگارآفرین، منش‌پرور، سده‌ای که در آن سخن پارسی از زمین به آسمان رفت. کدامین سده را می‌شناسیم که از این ویژگی‌های والا برخوردار باشد؟

کزازی با اشاره به سخنان هگل بیان کرد: سخن هگل این است که تاریخ با ایران آغاز می‌گیرد. به راستی این موضوع نازشی برای ما ایرانیان است، چون برترین و بی‌گمان‌ترین ستایش آن است که دیگری از ما داشته باشد، به ویژه اگر آن دیگری دشمن نیز باشد. البته هگل دشمن ما ایرانیان نبود، اما از آن دیگران است،‌ چرا باید چنین داوری و دیدی درباره ما داشته باشد؟ تنها پاسخم این است که او فرزانه، خردمند، دانادل و در پی راستی است. به استواری باور دارم. هرکس که این‌چنین باشد و با تاریخ، فرهنگ و پیشینه ایرانی آشنایی داشته باشد با هگل یا با همه آن فرزانگان فرخنده‌خوی که ایران را به هر شیوه‌ای ستوده‌اند هم‌داستان خواهد شد. چند سال پیش در بزمی که در مسکو ترتیب داده شد بود، ایران‌شناسان از سراسر آن کشور آمده بودند در آنجا. از من خواسته شد صحبت کنم. گفتم من از شما سپاسگزارم، تلاش شما را ارج می‌نهم، ولی برآنم که شما سپاسی بر سر ایران ندارید زیرا ایران دل‌رباست و هرکس آن را بشناسد به ناچار دل به آن خواهد باخت.

وی ادامه داد: یکی از بنیادهای پایدار در جهان‌بینی و اندیشه‌ورزی ایرانی دوگانه‌گرایی است. بازتاب آن را نه‌تنها در اندیشه‌های ایرانی بلکه در هر پدیده دیگری که با جهان ایرانیان پیوندی دارد، می‌بینیم. ایرانیان دوگانه‌گرا بوده‌اند، اما دوگانه‌پرست نه. برای مثال آن‌هایی که به دین زرتشت آشنایی ندارند، گمان می‌کنند زرتشتیان دوگانه‌پرستند، اما این‌چنین نیست. آفریدگار در جهان‌بینی آیینی ایرانی، یگانه است.

این استاد دانشگاه با اشاره به شخصیت فریدون در شاهنامه بیان کرد: در روزگار فریدون ما هنوز در آغاز زمان و جهان هستیم. داستان این است که اگر بخواهم نمادشناسانه بگویم باید عنوان کنم که در بسیاری از افسانه‌های ایرانی و حتی جهانی پور کهین است که بر پوران دیگر چیرگی می‌یابد، زیرا پور کهین پیوندی بیش به آینده دارد. پور کهین کسی است که آینده را می‌سازد، آرمان‌گرایی دارد و رهاترین است. هنگامی که گیتی به فرجام می‌رسد ناسازی از بین می‌رود. در آن زمان است که پهلوان بزرگ گرشاسب سر از خواب گران برخواهد داشت. در آن هنگام گرشاسب به جهان خواهد تاخت، دیگر بار سیاهی و تباهی را از بین می‌برد. گرشاسب که هماورد نمادین ضحاک ماردوش است، در آن زمان است که با گرزه بر تارک ضحاک فرو می‌زند و او را می‌کشد، پلیدی، بدی، زیان و هر آنچه نشان از سیاهی دارد به همین شکل از بین می‌رود تا چرخه‌ای از آفرینش به فرجام بیاید و چرخه‌ای دیگر آغاز شود. ضحاک تا پایان جهان زنده می‌ماند و هماورد او گرشاسب است که چهره‌ای فرجام شناختی دارد.

این شاهنامه‌پژوه توضیح داد: آدمی در شاهنامه کنشگر است، زیرا بی‌کنشی با مرگ برابر است. هرکس در گیتی است به ناچار باید در تب‌وتاب و تکاپو باشد، زیرا در جهانی ناساز زندگی می‌کند. پس باید گریزان از زیان باشد. ناسازی نشانه آن نیست که آدمیان همواره باید در ستیز باشند، بلکه فرجام این فرایند همدلی و هم‌سازی است. انسانی داد کار را در جهان ناساز به شایستگی می‌دهد که بتواند به آرامش برسد، آرامش دستاورد آشتی است. کسی که هم با جهان و هم با خود به آشتی رسیده، در آرامش است.

وی گفت: اگر به بخش‌های رزمی شاهنامه بنگرید که سرشت و ساختاری حماسی دارد، هرگز نمی‌بینید که ایرانیان آغازگر نبرد و خون‌ریزی باشند، بلکه همواره تورانیان یا مردمانی دیگرند که به ایران می‌تازند و ایرانیان به ناچار در برابرشان می‌ایستند و تا آنان را از کشور نرانند دست از نبرد نمی‌کشند. در جهان‌بینی کهن ایرانی انسان راستین با سوی اهورایی در پیوند است و از سوی اهریمنی می‌گریزد. درست است که کشاکش در میان این ۲ در آدمیان وجود دارد، ولی این کشاکش بازتاب بیرونی می‌یابد. تنها آدمی است که می‌تواند نیک باشد یا بد چون او در آنچه که می‌اندیشد، می‌گوید و به انجام می‌رساند، آزاد است.

کزازی اظهار کرد: ما در برابر کنش‌های یکسان همواره واکنش‌های یکسان نشان نمی‌دهیم، می‌اندیشیم. اگر اندیشه تباه باشد، کنش هم از همان‌گونه خواهد بود. اگر اندیشه روشن و راست باشد، سازنده است. پس بازتاب آنچه در درون و منش ما می‌گذرد در جهان پیرامون دیده می‌شود. این دوگانه‌گرایی همواره با ماست و رفتارهای ما را سامان می‌دهد، زیرا پیش از آن اندیشه‌های ما را سامان داده است.

وی بیان کرد: ایرانیان دیگردوست‌ترین و بیگانه‌نوازترین مردمان جهان هستند. این را از سر شیفتگی به ایران و ایرانی نمی‌گویم، بلکه برای آن برهان دارم.

در پایان این برنامه مازیار حیدری به نواختن قطعه‌ای پرداخت.