سرمایه اجتماعی؛ کلید موفقیت پویش «دو درجه کمتر»

این روز‌ها کاهش دما و افزایش مصرف گاز و برق، مشکلات ناترازی انرژی را بیشتر نمایان کرده است. همین موضوع باعث شده است مسئولان تلاش کنند با ترغیب شهروندان به کاهش مصرف، کشور را از موج سرمای پیش رو عبور دهند. در این راستا، پویش «دو درجه کمتر» برای جلوگیری از افت فشار گاز، قطعی برق و کاهش آلودگی هوا شکل گرفته است.

از زمان آغاز این پویش، برخی مسئولان با پیوستن به آن سعی کرده‌اند مردم را به صرفه‌جویی تشویق کنند. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور نیز با انتشار ویدئویی از همراهی خود خبر داده و از مردم دعوت کرده است به این پویش بپیوندند، اما سؤال اینجاست که چرا چنین پویش‌هایی آن‌طور که باید، تأثیرگذار نیستند؟ چرا برخی مردم نسبت به این اقدامات بی‌تفاوت‌اند، در حالی‌که مشکلات انرژی به همه آسیب خواهد زد؟

پاسخ این مسئله را می‌توان در کاهش سرمایه اجتماعی جست‌و‌جو کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد طی یک دهه اخیر، میزان سرمایه اجتماعی در ایران کاهش یافته است. سرمایه اجتماعی شامل مفاهیمی مانند اعتماد، همکاری و روابط متقابل میان اعضای جامعه است. این عوامل به افراد کمک می‌کنند برای رسیدن به اهداف مشترک، به‌ویژه در بحران‌ها، کنار هم باشند.

اگر سرمایه اجتماعی در جامعه‌ای بالا باشد، مردم راحت‌تر با اصلاحات و اقدامات دولت همراه می‌شوند، اما اگر این سرمایه کاهش یابد، همراهی مردم سخت‌تر خواهد شد. از طرفی سیاست‌گذاران باید در استفاده از سرمایه اجتماعی هوشمندانه عمل کنند. رفتار نادرست با این سرمایه شبیه کسی است که تمام دارایی خود را بی‌محابا خرج می‌کند و در زمان بحران دیگر چیزی برای مدیریت مشکلات ندارد.

در ادامه حتما بخوانید درس‌های نیاموخته از زمستان ۱۴۰۱

بنابراین، سیاست‌گذاران پیش از دعوت مردم به پویش «دو درجه کمتر» باید از خود بپرسند که آیا تاکنون برای تقویت سرمایه اجتماعی کاری انجام داده‌اند؟ یا عملکردشان باعث کاهش اعتماد و سرمایه اجتماعی شده است که اکنون به شکل بی‌تفاوتی مردم نمود پیدا کرده است.

در دهه‌۹۰، دولت وقت با همکاری رسانه‌ها و فضای مجازی، پویشی برای انصراف از دریافت یارانه نقدی راه‌اندازی کرد. تصور می‌شد این کار هزینه‌های دولت را کاهش دهد، اما بی‌توجهی به سرمایه اجتماعی باعث شکست این پویش شد. نگرانی مردم از آینده، مشکلات معیشتی، بی‌اعتمادی به دولت و باور به وجود رانت اقتصادی از مهم‌ترین دلایل عدم همراهی مردم با این پویش بود.

امروز نیز دولت برای کاهش مصرف انرژی به پویش «دو درجه کمتر» متوسل شده است. اما اگر دولت از تجربیات گذشته درس نگیرد و پیش از هر اقدام، سرمایه اجتماعی را تقویت نکند، احتمال موفقیت این پویش هم پایین خواهد بود. اعتمادسازی، عمل به وعده‌ها و شفافیت، کلید‌های اصلی برای همراه کردن مردم هستند. اگر دولت این اصول را رعایت کند، می‌تواند مطمئن باشد اقداماتش به نتیجه می‌رسد.