میراثی که هنوز پراکنده است

یوسف بینا | انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 جوانب بسیار گسترده‌ای داشت و افراد زیادی از میان اندیشمندان انقلابی در به‌ثمررسیدن آن نقش داشتند؛ برخی افراد در حوزه اندیشه و سخن و قلم به انقلاب یاری رساندند و برخی دیگر مردان عرصه عمل و مبارزه و جهاد بودند. در این میان، برخی افراد مثل شهید مصطفی چمران از مردانی است که در هر دو عرصه از شاخص‌ترین شخصیت‌های انقلاب اسلامی ایران به‌شمار می‌رود و در این صف می‌توان نام او را در کنار نام بزرگانی همچون امام موسی صدر، آیت‌ا... سیدمحمود طالقانی، دکتر علی شریعتی، شهید مرتضی مطهری، شهید سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد و بزرگان دیگری از این دست قرار داد که یاران صدیق رهبر انقلاب بودند و انواع مجاهدت‌های آن‌ها در طول دهه‌های منتهی به بهمن 1357 و سال‌های پس از آن یعنی دوران تثبیت انقلاب اسلامی، در کارنامه بزرگ‌ترین انقلاب قرن بیستم ثبت و ضبط است.
امروز و با گذشت یک دوران چهل‌ساله از آن روزگار، اگر بخواهیم کارنامه مجاهدت‌های این افراد را بازخوانی کنیم، که صدالبته این بازخوانی یک ضرورت انکارنشدنی برای امروز و فردای کشور ماست، با دو نوع از منابع مواجهیم. در منابع نوع اول، گزارش‌های مجاهدت این بزرگان در عرصه عمل و مبارزه با رژیم طاغوت و پس از آن مبارزه در جبهه حق برای تثبیت انقلاب اسلامی ایران قرار دارد که در صفحات تاریخ معاصر ایران مکتوب است و می‌توان با مراجعه به روزنامه‌ها و مجله‌ها و کتاب‌های تاریخی و نیز بایگانی اخبار صداوسیما به این منابع دست یافت. کسی که امروز بخواهد دراین باره پژوهش کند یا حتی اطلاعاتی کسب کند، کار سختی ندارد، زیرا این گونه منابع در دسترس همگان قرار دارد و در طول دهه‌های اخیر نیز کتاب‌ها و فیلم‌ها و سریال‌ها و مستندهای مفید و درخور توجهی برای علاقه‌مندان به تاریخ مبارزات مردم ایران در مسیر پیروزی انقلاب اسلامی تولید و منتشر شده است. اما اگر کسی بخواهد میراث فکری این بزرگان شامل اندیشه‌ها و آرمان‌ها و سخنرانی‌ها و اظهارنظرهای مختلف را بازخوانی و بررسی کند، با دشواری‌هایی روبه‌رو خواهد بود که یکی از این دشواری‌ها وجود انواع پراکندگی در منابع است.
آثار برخی شخصیت‌ها مثل زنده‌یاد دکتر علی شریعتی و شهید مرتضی مطهری به‌دلیل جایگاه علمی ویژه‌ای که در کنار شخصیت انقلابی خود داشتند و اینکه در دهه‌های اخیر همچنان در کانون توجه اندیشمندان و روشنفکران بوده‌اند و گفته‌ها و نوشته‌هایشان همواره محل گفت‌وگو و تبادل‌نظر جریان‌های فکری مختلف بوده است، بارها و بارها تدوین و بازنشر شده است و هر کسی بخواهد از چندوچون آرا و اندیشه‌ها و آرمان‌های ایشان اطلاعی کسب کند، هیچ مشکلی نخواهد داشت و حتی با وفور منابع نیز روبه‌رو است. اما در سوی دیگر، بسیاری از سخنرانی‌های بزرگانی همچون شهید مصطفی چمران و شهید سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد هنوز در قالب نوارکاست‌های قدیمی و گاه جزوه‌های کوچک و بزرگ پنهان است و دوره مدون و منظمی از کلیات آثار این بزرگان به‌صورت علمی فراهم نشده است. البته اگر شما جست‌وجو کنید، شمار کتاب‌هایی که گردآورندگان آن‌ها مدعی تدوین و تنظیم آرا و اندیشه‌ها و آرمان‌های این بزرگان هستند، بسیار زیاد است، اما به‌جرئت می‌توان گفت که اکثر قریب‌به‌اتفاق این کتاب‌ها ارزش علمی ندارند و محتوای آن‌ها بیشتر بازنویسی جوانبی از سخنان این بزرگان با اهدافی خاص و غیرعلمی است و جویندگان آن آرا و اندیشه‌ها و آرمان‌ها را بیشتر سردرگم و منحرف خواهد کرد.
ما در هر برهه‌ای از تاریخ که قرار داشته باشیم، بی‌نیاز از توجه به دیروز و امروز و فردای خود نیستیم و همواره ضرورت دارد که دیروز را با هدف ساختن امروز برای رفتن به‌سوی فردایی بهتر بازخوانی کنیم. پس از درک چنین ضرورتی، لازم است که اطلاعات دست‌اول و معتبری از گذشته خود داشته باشیم و اندیشه‌هایی را که اندیشمندان دیروز ما داشته‌اند و امروز ما بر اساس همان اندیشه‌ها ساخته شده است، به‌طور دائمی بازخوانی و بررسی کنیم و در این فرایند، البته باید ضرورت‌های تاریخی را نیز در نظر داشته باشیم. بنابراین، به‌نظر می‌رسد یکی از وظایف نهادهای فرادست علمی و فرهنگی که بخشی از مسئولیت‌های آن‌ها به حوزه تدوین تاریخ معاصر ایران به‌ویژه تاریخ انقلاب اسلامی ارتباط پیدا می‌کند، آن است که آثار شنیداری و مکتوب بزرگانی همچون شهید چمران و شهیدهاشمی‌نژاد را گردآوری و صورت‌بندی و بازنویسی کنند و در نهایت به‌صورت مجموعه‌کتاب‌های منقح درآورند و با استفاده از امکانات دولتی در شمارگان بسیار زیاد انتشار دهند. روشن است که این کار باید زیر نظر افراد متخصص و با اشراف علمی پژوهشگران بی‌طرف انجام شود و محصول کار نیز با شناسنامه‌ای قابل اعتماد توسط ناشری با هویت علمی در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار گیرد.
البته این احساس مسئولیت در میان مسئولان برخی نهادهای علمی و فرهنگی و نیز درباره برخی از بزرگان انقلاب وجود دارد و تا کنون نیز مجموعه‌کتاب‌های بسیار مفید علمی شامل مجموعه کامل آثار برخی شخصیت‌ها منتشر شده است، اما به‌قطع‌ویقین می‌توان گفت که کارهای زیادی در این راستا مانده است و یکی از این کارها که اهمیت بسیار زیادی هم دارد باید درباره شهیدمصطفی چمران انجام شود.
شهید مصطفی چمران که در هفدهم اسفندماه سال 1310 در تهران متولد شد و در آخرین روز از خردادماه سال 1360 در دهلاویه به‌شهادت رسید، علاوه بر مرتبه علمی بسیار بالایی که در رشته فیزیک هسته‌ای داشت، یکی از پیشگامان فکری و سیاسی مردم ایران در دهه 1350 به‌شمار می‌آمد که مسئولیت‌هایی همچون وزارت دفاع در دولت موقت انقلاب، نمایندگی دوره اول مجلس شورای اسلامی، بنیان‌گذاری ستاد جنگ‌های نامنظم و فرماندهی نظامی در دوران دفاع مقدس را بر عهده داشت و اصلی‌ترین یار همراه امام موسی صدر در تشکیل جبهه مقاومت لبنان بود.
برخی گفته‌ها و نوشته‌های شهید چمران در مقاطع مختلف تاریخی که در قالب‌های مختلف از جمله نوارکاست و جزوه و کتاب باقی مانده، بخش مهمی از تاریخ فکری انقلاب اسلامی است که بازخوانی و بازشناسی تاریخ معاصر ایران بدون درنظرگرفتن آن‌ها بی‌شک ناقص خواهد بود.
تا کنون کتاب‌هایی از میان این گفته‌ها و نوشته‌ها گردآوری شده، بخشی از این آثار توسط بنیاد فرهنگی شهید چمران و بخشی دیگر توسط ناشران مختلفی همچون دفتر نشر فرهنگ اسلامی، مؤسسه انتشارات روایت فتح، مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، مؤسسه فرهنگی‌انتشاراتی آیه، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، دفتر ادبيات و هنر مقاومت، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، نشر شاهد، انتشارات حوزه علمیه قم، بنياد حفظ و نشر آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس و برخی از دیگر ناشران قدیم و جدید انتشار یافته است. با این حال، به‌نظر می‌رسد یک بار دیگر باید به آرا و اندیشه‌ها و آرمان‌های شهید مصطفی چمران بازگشت و این میراث مهم فکری را دوباره گردآوری و تنظیم و تدوین کرد و با نظارت علمی یکی از ناشران معتبر انتشار داد.