روایت تحقیقی ناتمام درباره جلسات قرآن مشهد قدیم | از زعفرانیه تا پایین خیابان

مسعود نبی دوست | شهرآرانیوز؛ «این مختصری است در احوال حضرت سلاله الاطیاب...» متن دست نویس با همین واژه‌های غریب آغاز می‌شود و می‌رسد به اینجا که مرحوم «حاج سیدمحمد عرب زعفرانی (ره) ... در حدود سنه ۱۲۸۳ قمری در زعفرانیه عراق متولد شده اند و از سنه ۱۳۱۴ قمری در ضمن مسافرت‌هایی که به هند و تبت و سایر بلاد عرب و ایران نموده اند و در علم تجوید و طریق‌هایی که بین آن‌ها متداول بوده، تعلیم گرفته و تدریس نموده و شاگردان مبرز در این رشته تربیت نموده اند و در ۲۰ سال اخیر از عمر شریفشان در مشهد رضوی سکنی گرفته و چندی در دارالضیافه آستان قدس به تدریس قرآن و تجوید مشغول بوده اند...»

 

سیدحسین دُرافشان درست در روز ۱۴ از ماه چهارم سال ۱۴۲۸ قمری این متن را به خطی خوش درباره جلسات قرآن مشهد قدیم نوشته است؛ نوشتاری که می‌شود نقطه آغاز یک تحقیق به سرانجام نرسیده دانست، چیزی مثل فیلم‌های «اصغر فرهادی» که تهش نامعلوم است و البته هر آن با ازمیان رفتن یک چهره از زنجیره کهن سالان آن میان، می‌تواند نگران کننده شود.

قصه برای من از پنج شش سال پیش آغاز می‌شود. نمی‌دانم کدام دوست و رفیقی من را با موسفیدکرده‌ای در جامعه قاریان قرآن مشهد آشنا کرده است تا مقدمه یک گپ شکل بگیرد؛ گپی که تهش می‌رسد به چند عکس تاریخی دیده نشده از جمعیت‌هایی در جلسات قرآن قدیم. همچنان که سیدحسین درافشان نوشته است، می‌گویند اسم سرحلقه این جلسات «سیدمحمد عرب زعفرانی» است. او به مشهد آمد و مبدع سبک‌هایی از تلاوت و دستگاه‌هایی به ویژه در قرائت قرآن شد که آن‌ها را منحصر به مشهد کرده است. نشانه اش هم اینکه عکس او در بسیاری از آن جلسات، به میخ دیوار متصل است.

 

سیدحسین می‌نویسد: «از جمله تلامیذ آن مرحوم ملاعباس قاری (ره) و شیخ محمدحسن رضوان (ره) و حافظیان (ره) و مرحوم والدم می‌باشد...» بعد، اما دستم می‌آید که «حاج حسن رضوان» از میان این جمع از همه مشهورتر است. انگار خطاط و کتیبه نگاری که به «رضوان» امضا می‌کند، تبار و خاندانش را در مشهد با شهرت «بیوکی» می‌شناسند؛ خطاطی که کاشی مسجد حاج حکیم خیابان طبرسی و سردر مدرسه عسکریه پایین خیابان و نقاشی‌ای در حرم مطهر و خلاصه چندین و چند خطاطی دیگر هنوز از او بر درودیوار این شهر باقی است.

ماجرای جلسات قرآن قدیم مشهد به سبک مرحوم عرب زعفرانی، اما قصه طولانی تری است. یک سر این روایت می‌رسد به محله پایین خیابان و موقوفه‌ای از خاندان درافشان که در میان هتل‌ها و تجاری‌های این محله، برجا مانده است. سر دیگرش می‌رسد به جلسه سن وسال دار‌هایی که هنوز به دستگاه‌های قدیم تلاوت می‌کنند. یک سوی دیگر آن هم در جلسات کهن سال‌ترین چهره قرآنی مشهد است، استاد «غلامعلی بخش زحمتکش» که حالا در ۹۳ سالگی هنوز پای کار تدریس سبک استادانش باقی مانده است. درباره همه این چهره‌ها و حواشی و قصه‌های جلسات قرآن قدیم مشهد در شماره‌های آینده این روایت می‌نویسم تا مگر با این روش تاریخ قاریان قدیمی قرآن در مشهد را زنده نگه داریم.