درباره وسواس، اختلال روانی که جزو ۱۰ بیماری ناتوان کننده دنیاست

ممکن است با خواندن این مطلب به این نتیجه برسید که خودتان یا نزدیک‌ترین افراد به شما دچار یک اختلال روانی آشکار و یا حتی پنهان به اسم «وسواس» هستند.

مهسا ناهیدی - متخصص روان پزشکی | شهرآرانیوز؛ ممکن است با خواندن این مطلب به این نتیجه برسید که خودتان یا نزدیک‌ترین افراد به شما دچار یک اختلال روانی آشکار و یا حتی پنهان به اسم «وسواس» هستند. مسئله‌ای که باعث شده است انجمن علمی دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد پژوهش‌های زیادی را در خصوص بروز چنین رفتار‌های آزار دهنده‌ای انجام دهند؛ از دلایل ابتلا گرفته تا نشانه‌های بروز این اختلال و حتی راه‌های درمانی.
چکیده این تحقیق را از زبان یکی از استاد راهنما‌های این انجمن بخوانید.

اختلال وسواسی جبری چیست؟

اختلال وسواسی جبری نوعی اختلال روان پزشکی رایج و مزمن است و حدود ۲ درصد از جمعیت عمومی جهان به آن مبتلا هستند.

نشانه‌های این اختلال شامل ۲ بخش است:

وسواس فکری: شامل افکار، تکانه‌ها یا تصاویر مزاحم، تکراری و آزاردهنده است که سبب ایجاد اضطراب در فرد می‌شوند و می‌توانند در عملکرد روزانه وی اختلال ایجاد کنند.

وسواس عملی (اجبار): به معنای انجام رفتار‌های تکراری و تشریفاتی مثل شست وشو، وارسی، و شمارش اعداد است که در پاسخ به اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌شود.
در این اختلال، وسواس‌های فکری و عملی بیش از یک ساعت در روز وقت افراد مبتلا را می‌گیرد و به صورت چشمگیری با فعالیت‌های روزانه فرد تداخل دارد.

دلایل ابتلا به وسواس

عوامل زیستی و ژنتیکی
عوامل روانی اجتماعی

الگو‌های شایع وسواس

وسواس آلودگی: این نوع شایع‌ترین الگوی وسواس است. افراد مبتلا از آلودگی و میکرب می‌ترسند و در پاسخ به یک فکر وسواسی، زمان بسیار زیادی را صرف شست وشو و تمیزکاری می‌کنند به طوری که فرد از کنترل افکار و رفتار خود ناتوان است و شست و شو به صورت رفتاری غالب و تکراری بروز می‌کند.

وسواس چک کردن: یکی دیگر از شکل‌های رایج وسواس چک کردن است. برای نمونه، فرد می‌ترسد مبادا در خودرو را قفل نکرده باشد و چندین بار برمی گردد که آن را وارسی کند.
ممکن است فرد به چک کردن فعالیت‌هایی بپردازد که در حال انجام آن هاست؛ بنابراین به پایان رساندن آن فعالیت‌ها بسیار دشوار خواهد بود.

چک کردن و تمیز کردن وسواس گونه ارتباط تنگاتنگی با این باور دارد که فرد مسئول همه آسیب‌هایی است که به خود یا دیگران می‌رساند.

تقارن، نظم و ترتیب: افراد مبتلا به وسواس نظم و ترتیب به مکان قرارگیری وسایل و اشیا یا تقارن آن‌ها بسیار حساس اند و باید مطمئن شوند که همه چیز درست سر جای خود قرار دارد. این افراد ممکن است ساعت‌ها زمان لازم داشته باشند تا وسایل روی میزشان را مرتب کنند.

اختلالات همراه

افراد مبتلا به وسواس ممکن است اختلالات روان پزشکی دیگری را هم بروز بدهند. در بزرگ سالان، ممکن است اختلال افسردگی اساسی، اختلال پانیک (هراس)، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال اضطرابی منتشر، اختلال دوقطبی و اختلال تیک به صورت همراه مشاهده شود. در کودکان نیز ممکن است اختلال تیک و اختلال کمبود توجه-بیش فعالی مشاهده شود.
هم چنین اختلال احتکار (جمع آوری بیمارگونه اشیا و ناتوانی در دور ریختن آن ها)، وسواس کندن مو، اختلال کندن پوست و اختلال بدریخت انگاری بدن از اختلالات طیف وسواسی جبری است.

وسواس و کرونا

با بروز همه گیری کرونا، رعایت دستور‌های بهداشتی مثل شست و شوی مداوم دست ها، استفاده از ماسک، خودداری از لمس سطوح آلوده و رعایت فاصله گذاری اجتماعی، اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است.
این موضوع می‌تواند افراد مبتلا به اختلال وسواسی جبری را بیش از دیگران تحت تأثیر قرار دهد تا جایی که روند زندگی آن‌ها را مختل کند.

باید گفت افراد مبتلا به وسواس برای کاهش اضطراب ناشی از افکار مزاحم، به انجام رفتار‌های اجباری و تکراری می‌پردازند که می‌تواند شست و شوی بیش از اندازه یا احتکار باشد.
اختلال احتکار (ذخیره سازی) از اختلالات طیف وسواسی جبری است که ممکن است طی همه گیری کرونا بروز بیشتری پیدا کند. در این شرایط، افراد بسیاری به علت ترس از کمبود اقلام غذایی و بهداشتی، دست به احتکار غیرضرور و افراطی آن‌ها می‌زنند.

روش‌های درمانی

یکی از روش‌های مؤثر در درمان اختلال وسواسی جبری درمان دارویی است که باید با تجویز روان پزشک صورت گیرد. دارودرمانی وسواس فرایندی زمان بر است و افراد مبتلا باید در طول این درمان صبور باشند و از دستور‌های روان پزشک به دقت پیروی کنند.
در کنار درمان دارویی، از مؤثرترین درمان‌های وسواس، نوعی روان درمانی به نام درمان شناختی رفتاری است. در این نوع درمان، استفاده از روش‌های شناختی موجب تصحیح افکار ناکارآمد در افراد مبتلا می‌شود و آن‌ها روش‌های متفاوت فکر کردن را می‌آموزند.

هم چنین طی رفتاردرمانی، روان پزشک یا روان شناس سعی می‌کند از طریق روش مواجهه سازی و جلوگیری از پاسخ، فرد مبتلا را به رویارویی با عوامل برانگیزننده وسواس (به جای اجتناب از آن ها) تشویق کند. فرد به تدریج متوجه می‌شود بدون استفاده از وسواس‌های عملی، می‌تواند اضطراب خود را مهار کند.
درمان شناختی رفتاری اختلال وسواسی جبری حدود ۲۰ جلسه زمان می‌برد. نکته مهم در اثربخشی این نوع درمان تعهد به استمرار در درمان و تمرین مهارت‌های آموخته شده بین جلسات است.

توصیه‌هایی برای افراد مبتلا به اختلال وسواسی جبری در همه گیری کرونا

اقدامات پیش گیرانه بهداشتی مانند ضدعفونی کردن سطوح و شست وشوی دست‌ها را در حد استاندارد انجام دهید.
هنگام شست و شوی دست‌ها یا ضدعفونی سطوح ببینید آیا مشغول تبعیت از دستور‌های بهداشتی استاندارد هستید یا از افکار وسواسی خودتان تبعیت می‌کنید. بعد از ۲۰ ثانیه شست وشوی دست، جمله «کافی است» را در ذهنتان بیاورید.
اخبار مربوط به کرونا را تنها یک بار در روز و از منابع معتبر پیگیری کنید. پیگیری مکرر اخبار سبب ایجاد اضطراب در شما و تشدید نشانه‌های وسواس می‌شود.
برای کنترل اضطراب ناشی از وسواس، از تمرین‌های آرام سازی و ذهن آگاهی استفاده کنید.
ورزش کنید. ورزش سبب کاهش اضطراب شما خواهد شد و از این طریق، بر کاهش نشانه‌های وسواس موثر است.
در صورتی که برای اختلال وسواسی جبری تحت درمان دارویی هستید، دارو‌ها را سرخود قطع نکنید و مقدار آن‌ها را تغییر ندهید. برای هر گونه تغییر در مقدار و نحوه مصرف دارو‌ها با روان پزشک خود مشورت کنید.
از روان پزشک و روان شناس برای درمان این اختلال کمک بگیرید.