بررسی کتاب‌های داستانی و شبه داستانی با محوریت زندگی و شخصیت امام‌خمینی (ره)

سعید مزین | شهرآرانیوز - زندگی و شخصیت امام خمینی (ره) در جایگاه یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های معاصر در تاریخ ایران و جهان، نمود شایسته، درخورو سزامندی، تا کنون در ادبیات داستانی ما نداشته است. این در حالی است که امام (ره) نقشی پررنگ در رویداد‌های مهم روزگار ما دارد. یکی از این وقایع، قیام مردم برخی از شهر‌های ایران در اعتراض به دستگیری ایشان به وسیله عوامل حکومت پهلوی است. این واقعه در پانزدهم خردادسال چهل ودو رخ داد و به شهادت و جراحت برخی از مردم معترض به دست حکومت انجامید. یا می‌توان از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن سال پنجاه وهفت یاد کرد که به رهبری امام‌خمینی (ره) محقق شد. از دیگر وقایع مهم این چنینی باید به غائله ضد انقلاب در شهر پاوه در تابستان پنجاه وهشت اشاره کرد که با فرمان امام (ره) رفع شد.

حال اگر خصوصیات اخلاقی بی همتا و نیز سرگذشت ایشان را به این حضور مؤثر بیفزاییم، جای خالی آفرینش آثار داستانی درباره ایشان بیشتر احساس می‌شود. بدیهی است که این خلأ مفهومی نسبی است و قصدمان نادیده انگاشتن زحمات نویسندگانی نیست که در این حوزه قلم زده اند. در ادامه نمونه‌هایی از این آثار را معرفی می‌کنیم، بلکه انگیزه بخش و راهگشا باشد برای نویسندگانی که با وجود علاقه، تاکنون فرصت نوشتن از بنیان گذار انقلاب اسلامی را نیافته اند.

کتابی که پایانش ناپدید شد

مرحوم نادر ابراهیمی، نویسنده مشهور، کتابی سه جلدی به نام کلی «سه دیدار با مردی که از فراسوی باور ما می‌آمد.» نوشته است که درباره زندگی سید روح ا... موسوی خمینی (ره)، مرد تاریخ ساز زمانه ماست.

در نخستین جلد که عنوانش «رجعت به ریشه ها» است، ابراهیمی در قالب داستانی بلند، روزگار کودکی امام (ره) را روایت می‌کند. او از رشد و پرورش روح ا... در کنار مادر و عمه می‌گوید و در این رهگذر به پدر و پدربزرگ ایشان نیز می‌پردازد. حضور امام در کلاس درس شهید مدرس، شجره نامه و نیاکان امام، آشنایی و ازدواج با دختر حاج آقا ثقفی، موضوع‌های دیگری است که در این کتاب قلمی شده است.

اسم جلد دومْ «در میانه میدان» است و در آن، خاطراتی از زندانی شدن پدر روح ا... بازگو می‌شود. در این جلد، نویسنده از شهادت پدر نخستین رهبر جمهوری اسلامی نوشته است که پیش از تولد ایشان رخ می‌دهد. همچنین از افکار صاحبه خانم (عمه امام) و مبارزه روح ا... جوان و تحصیلات حوزوی شان یاد می‌کند.
از سرنوشت سومین جلد «سه دیدار...» بی خبریم و روشن نیست که چه اتفاقی برای آن افتاده که روی چاپ را به خود ندیده است.

سرگذشت نامه‌ای برای مخاطب نوجوان

شادروان امیرحسین فردی نیز کتابی به نام «امام خمینی» دارد که در آن کوشیده است به زبانی ساده، سرگذشت امام خمینی (ره) را [در ظاهر برای مخاطب نوجوان]شرح دهد، البته به سختی می‌توان این کتاب را داستان دانست، زیرا زبان آن با وجود دوری از آلایش، صمیمیت نثر داستانی را ندارد. در واقع این گونه می‌نماید که هدف نویسنده آشناسازی مخاطبان کم سن وسال با رهبر انقلاب بوده است و این مهم را جامه سرگذشت نامه پوشانده است.

۹۹ خاطره و پیر جماران

«مهربان‌تر از نسیم: ۹۹ قصه از زندگی امام خمینی (ره)» روایت‌هایی با عنوان‌های «کوه مهربانی»، «عاشقان غریب»، «در نیمه‌های شب»، «زیر درخت سیب»، «بوی بهار» و جز این‌ها را شامل می‌شود که به قلم محمدرضا بایرامی، سوسن طاقدیس، احمد عربلو، محمد ناصری به نگارش درآمده است. این مجموعه برای مخاطب نوجوان منتشر شده و در اصل، بازنویسی‌ای است از خاطرات آدم‌های گوناگون که محور همگی شخصیتی به نام خمینی (ره) است. داستانی که عنوانش را به همه کتاب داده یعنی «مهربان‌تر از نسیم» ماجرای دانش آموزانی را تعریف می‌کند که با معلمشان برای دیدار امام به جماران می‌روند. آن‌ها هنگام بازگشت، دوباره دلشان هوایی دیدن امام می‌شود...

داستان‌های ارواح وادی السلام

«روایت دلخواه پسری شبیه سمیر» از آن کتاب‌هایی است که نویسنده در آن به جای شرح صرف تاریخ و رویداد، هنر و تخیلش را به نمایش گذاشته است. در این کتاب با یک رزمنده جوان ایرانی در زمان جنگ هشت ساله همراه می‌شویم که تقدیر او را به وادی السلام نجف در عراق روانه می‌کند. محمدرضا شرفی خبوشان در این رمان روایت‌هایی از ارواح این گورستان را پیش روی خواننده می‌گذارد تا از قِبل آن، صفحاتی از تاریخ دو کشور همسایه بیان شود. در این میان حضور امام خمینی (ره) نیز در این کتاب مشاهده می‌شود؛ جایی که یک راوی بعثی از روزگار تبعید امام در عراق می‌گوید و شرح خود را به ترکیه و قم هم می‌کشاند.

کلام آخر

آنچه در نگاهی گذرا به داستان‌ها و رمان‌ها و درمجموع ادبیات داستانی با محوریت زندگی یا شخصیت امام خمینی به دست می‌آید، این است که در این نوشته ها، به سبب آغاز جنگ تحمیلی و سوق یافتن نویسندگان انقلابی و آثارشان به مقوله دفاع مقدس، سهم داستان با موضوع انقلاب اسلامی کم رنگ است. به همین ترتیب، پرتعداد نیست کار‌هایی که زندگی بنیان گذار انقلاب را – که بخش درخور توجه آن به طور مستقیم با انقلاب مرتبط است - مورد بررسی و نگاه خلاقه قرار می‌دهد.

از سوی دیگر، بخشی از همین کار‌هایی هم که آفریده یا به عبارتی تولید شده، روایت‌هایی شبه داستانی یا خاطره وار هستند و سهم تخیل به عنوان عنصر مهم داستان و رمان در آن‌ها کم رنگ است. روی هم رفته، باید گفت عواملی، چون شیفتگی نویسنده به شخصیت امام و آرمان‌های انقلابی، او را از اهتمام بایسته به عناصر ادبی کار خویش غافل ساخته است.

گاهی نیز نویسنده تجربه و مهارت بایسته‌ای نداشته و به صرف عقیده، وارد عرصه نوشتن شده است. اینجاست که می‌بینیم تعداد کتاب‌هایی با محوریت امام خمینی (ره) که بتوان آن را رمان یا مجموعه داستان نامید، شایسته و بایسته نیست. سخن پایانی اینکه تشویق نویسندگان حرفه‌ای باورمند به انقلاب اسلامی و بنیان گذارش، سرمایه گذاری مناسب در این حوزه، نقد و بررسی آثار موجود با این محوریت و پژوهش‌های کاربردی درباره آن شاید بتواند این کاستی را برطرف سازد.