بهای بیشتر به سینمای مستند

شکیبا افخمی راد اواخر مردادماه بود که هیئت معرفی نماینده سینمای ایران به مراسم اسکار، مستند «در جستجوی فریده» به کارگردانی آزاده موسوی و کوروش عطایی را به عنوان نماینده سینمای ایران برای معرفی به اسکار ۲۰۲۰ انتخاب کرد تا برای نخستین بار در تاریخ سینمای ایران یک فیلم مستند به عنوان نماینده سینمای ایران به بخش فیلم های غیر انگلیسی زبان اسکار معرفی شود. علاوه بر این بخش، این مستند، به عنوان یکی از آثار واجد شرایط رقابت در شاخه بهترین مستند جوایز سینمایی اسکار نیز معرفی شده است. «در جستجوی فریده» به زندگی زنی به نام فریده می پردازد که 40سال پیش در حرم امام رضا(ع) رها شده اما به دست زوجی هلندی به فرزندی گرفته شده و به هلند برده می شود. در این مستند، اولین سفر فریده به ایران برای دیدار با سه خانواده که مدعی اند خانواده واقعی او هستند، به تصویر کشیده می شود. این فیلم که پیش تر در گروه هنر و تجربه اکران شده بود بعد از انتخاب برای اسکار بار دیگر به صورت محدود در سینماهای کشور به نمایش درآمد. در همین راستا دانشگاه فردوسی مشهد نیز با توجه به انتخاب این فیلم برای اسکار و همچنین روایت عمده داستان فیلم در مشهد روز سه شنبه 21 آبان ماه از دو کارگردان «در جستجوی فریده»، دعوت کرده بود تا ضمن تماشای این مستند با دانشجویان به پرسش های آن ها نیز پاسخ دهند.

فرصتی برای مستند
انتخاب «در جست وجوی فریده» برای اسکار با حواشی بسیاری همراه بود و عده زیادی به انتخاب این فیلم مستند برای بخش خارجی اسکار معترض بودند. در همین باره کارگردانان «در جست وجوی فریده» در حاشیه نشستشان در دانشگاه فردوسی به شهرآرا توضیحاتی ارائه دادند.به گفته آزاده موسوی، هر سال برای انتخاب فیلم اسکار این حواشی به وجود می آید اما امسال به دلیل انتخاب فیلمی مستند این حواشی بیشتر شد. در واقع همیشه وقتی یک اتفاق جدید می افتد، نقد و نظرات درباره آن نیز بیشتر می شود.عطایی نیز صحبت های همکارش را این گونه تکمیل کرد: حقیقتا چون سابقه انتخاب فیلم مستند در سینمای ایران برای اسکار وجود نداشت، ما خودمان هم انتظار انتخاب «در جست وجوی فریده» را نداشتیم.به نظر عطایی انتخاب «در جست وجوی فریده» یک امتیاز ویژه برای مستندسازها و سینمای مستند ایران است و باعث بها دادن بیشتر و جدی تر گرفته شدن این نوع از سینما در ایران می شود.او همچنین به این نکته اشاره کرد که امسال 4کشور دیگر برای بخش فیلم های خارجی اسکار، مستند معرفی کرده اند. به گفته این کارگردان در بخش فیلم های خارجی هیچ محدودیتی وجود ندارد و هر سه مورد فیلم بلند داستانی، مستند و انیمیشن به این بخش معرفی می شوند.

پایبندی به قصه
در این نشست صحبت هایی درباره منفی نشان داده شدن تصویر ایران مطرح شد که عطایی این گونه به این نقدها پاسخ داد: «ما در این فیلم قصد نداشتیم ایران را کشوری خوب یا بد نشان دهیم. تمام تلاش ما بر این مبنا بود که وابسته و پایبند به حقیقت باشیم. از سوی دیگر قصه اصلی ما همین سه خانواده بود و ما نمی توانستیم از مسیر داستان فیلم خارج شویم تا بگوییم علاوه بر خانواده هایی که در فیلم حضور دارند در ایران شکل دیگری از زندگی هم وجود دارد. »به گفته او برخلاف نظر حاضران در جلسه که مدعی منفی نشان دادن ایران در فیلم هستند، عده دیگری براین باورند «در جست وجوی فریده» تصویر بیش از اندازه مثبتی از ایران و مهمان نوازی مردمانشان نشان داده است.آزاده موسوی نیز در تایید همین موضوع توضیح داد: به نظر من فیلم و هنر وظیفه اش معرفی مسائل اجتماعی و سیاسی کشور نیست این کار وظیفه رسانه است. فیلم تنها باید پایبند به قصه اش باشد.

مشکلات فیلم برداری در حرم
در ادامه این نشست موسوی در پاسخ به سؤال شهرآرا مبنی بر چگونگی مراحل فیلم برداری در مشهد گفت: مشکل اصلی ما، فیلم برداری در حرم امام رضا(ع) بود. ما چندین ماه برای مجوز فیلم برداری در حرم تلاش کردیم تا توانستیم مجوز بگیریم. اما وقتی خواستیم در شب برفی در حرم فیلم برداری کنیم، به ما گفتند که فقط از طبقه دوم می توانیم تصویربرداری انجام دهیم.
به گفته او سکانس حرم با توجه به اینکه مکان رها شدن فریده بود و برای اولین بار نیز قرار بود فریده در این مکان حاضر شود یکی از سکانس های اصلی و مهم فیلم بود. اما با توجه به مشکلات پیش آمده، حس و حال و فضا آن طور که باید شکل نگرفت.
موسوی توضیح داد: ما مجبور شدیم با دوربین موبایل از طبقه پایین فیلم برداری کنیم و با دوربین حرفه ای از طبقه دوم تصویربرداری کنیم. به این ترتیب برنامه هایمان برای این سکانس به درستی انجام نشد.در قسمت پایانی این نشست نیز کوروش عطایی درباره سرنوشت فریده توضیح داد: فریده خانواده اش را پیدا نکرد و الان هلند است. اما سالی یک یا دو بار به ایران سفر می کند.به گفته او، فریده این روزها کمتر از قبل به دنبال خانواده اش است چون در سفرش به ایران توانسته جواب خیلی از سؤالاتش را پیدا کند و تا حدودی به آرامش برسد.