روایتی از مرکزی که با حمایت از مادران باردار مانع سقط جنین‌های سالم می‌شود

محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ چشم هایت را باید ببندی تا یک تکه از وجودت کنده شود، نفسش بریده شود و این گونه جنین سقط شود و تمام ...
دردش به استخوان می‌رسد، ترس از انجامش جان به لب می‌رساند، عذاب وجدانش جای خود. در مواردی شاید به مرگ مادر هم ختم شود، اما جبر زمانه و زندگی بوده یا تصمیمی که به هر شکلی برای سقط جنین عمدی گرفته می‌شود. آمارش کم نیست و به تأیید خود مسئولان وزارت بهداشت به مرز ۴۰۰ هزار سقط جنین عمدی در سال رسیده ایم. این سقط جنین‌ها غیر از سقط جنین‌های قانونی است که به دلیل معلولیت یا نارسایی جنین با مجوز انجام می‌شود.

در این گزارش فقط حرف از سقط جنین‌های عمدی و سالم است. اینکه چطور می‌شود جلوی این سقط‌های جنین سالم را گرفت، قطعا نه نسخه پیچی‌های توصیه‌ای جواب می‌دهد، نه تقبیح و برشمردن عواقب منفی سقط جنین. اما راهی که موانع تولد نوزاد را از سر راه مادران باردار بر دارد، حمایتشان کند و دست مادران را در وسط مشکلات برای تولد فرزند بگیرد، بدون نتیجه نخواهد بود. «مرکز مردمی نفس» برای اولین بار در کشور و در مشهد سازوکاری برای حمایت از تولد جنین‌های سالم ایجاد کرده است. این مرکز در مدت اندک آغاز فعالیتش از خردادماه تاکنون با حمایت از مادران باردار، موفق به جلوگیری از ۳۵ سقط جنین سالم شده است.

تابوی بارداری در دوران عقد

فائزه یکی از همین ۳۵ مادری است که با حمایت و همراهی مرکز نفس از سقط جنین عمدی دست کشیده است. حالا آخرین روز‌های بارداری اش را می‌گذراند. اوایل خردادماه وقتی متوجه بارداری اش شده بود، ۲۴ ساعت آن قدر گریه کرده بود که چشم هایش باز نمی‌شدند. تازه عید نوروز سر سفره عقد نشسته بود و خانواده‌های عروس و داماد توافق کرده بودند دو سال در دوران عقد بمانند تا جهیزیه و تدارک مراسم عروسی آماده شود. حالا بارداری ناگهانی در اولین ماه‌های دوران عقد مثل کابوسی بود که در بیداری می‌دید. شوهر فائزه تازه دنبال کار بود. اصلا شرایط زودتر برگزار کردن مراسم عروسی را نداشتند.

فائزه هم با اینکه ترس زیادی از سقط جنین داشت، فکر می‌کرد چاره‌ای جز سقط جنین ندارد. سرزنش خانواده‌ها و فشار هر دو طرف هم باعث شده بود که این زوج جوان در تصمیمشان برای سقط جنین تردید نکنند. پدر و مادر هر دو خانواده می‌گفتند بچه را می‌خواهید چه کار؟ نه شرایط مالی برای خریدن یک باره جهیزیه را داریم و نه هنوز شغلی برای شوهر فائزه پیدا شده است که بتواند خرج زن و بچه را تأمین کند.

فائزه هنگام جست وجو در مطب پزشکان مختلف برای سقط جنین، پوستر مرکز نفس روی دیوار یک مطب به چشمش می‌خورد. به عنوان تیری درتاریکی قبل از انجام سقط جنین با مرکز نفس تماس می‌گیرد. بعد از تحقیقات میدانی و راستی آزمایی گفته‌های فائزه، مرکز نفس با کمیته امداد امام خمینی (ره) برای حل مشکل جهیزیه و هزینه مختصر عروسی آن‌ها اقدام می‌کند. جهیزیه‌ای شامل وسایل ضروری زندگی به همراه خرج مراسم ساده عروسی فراهم می‌شود.

حالا سه هفته مانده تا دختر فائزه به دنیا بیاید. اسمش را می‌خواهد نوردخت بگذارد؛ نوری که به روز‌های تاریک زندگی اش تابیده و خوش حال است که نفس او را در نطفه نبریده است؛ تصمیمی که از ناچاری برای سقط جنین گرفته بود و اگر دستِ خیر مرکز نفس نبود، نوردخت فائزه هم حالا نبود.

ترس از ضرب و شتم

بین زنان بارداری که با پادرمیانی مرکز نفس از سقط جنین عمدی منصرف شده اند، مادرانی مثل فائزه زیادند. کسانی که به دلیل تابو بودن بارداری در دوران عقد تصمیم به سقط جنین داشتند. حتی خیلی از مواردی که مرکز نفس با مشاوره توانسته است آن‌ها را از سقط جنین در دوران عقد منصرف کند، اصلا از نظر مالی مشکلی برای تهیه سریع‌تر جهیزیه و مراسم عروسی نداشتند، اما ترس از خانواده‌ها و سرزنش آن‌ها باعث شده بود که برای سقط جنین در دوران عقد اقدام کنند.

قطعا نکته مغفول در مفاد طرح جوانی و جمعیت که به تصویب مجلس رسیده، همین معضل فرهنگی جامعه ماست که برای فرزندآوری در دوران عقد باید این تابو بشکند. باید در مسیر فرهنگ سازی برای فرزندآوری، به این معضل فرهنگی هم توجه شود تا همچنان شاهد سرزنش زنی که شرعی و قانونی در دوران عقد از همسرش باردار شده است، نباشیم و درعین حال مانعی فرهنگی و اجتماعی برای فرزندآوری زوج‌های جوان وجود نداشته باشد.

این تابو در برخی از شهر‌ها و مراکز استان‌های کشور کم رنگ و در مقابل در برخی نقاط آن قدر شدید است که حتی به ضرب و شتم مادر باردار هم کشانده می‌شود؛ چنان که یکی از مادران باردار تحت حمایت مرکز نفس، از ترس جانش به این مرکز پناه آورده است. مهری دختر ۱۹ ساله اهل یکی از روستا‌های استان فارس است.

با اینکه مرکز نفس خدماتش برای حمایت از مادران باردار و جلوگیری از سقط جنین‌های سالم، در مشهد و شهرستان‌های خراسان رضوی متمرکز است، اما این مادر باردار را حمایت کردند. همسر مهری جوانی ۲۵ ساله و شاغل است و مشکل مالی ندارد. اما خانواده هر دو طرف اگر متوجه می‌شدند که مهری در دوران عقد باردار شده است، او را فراتر از سرزنش کلامی به باد کتک و ضرب و شتم می‌گرفتند.

مهری خاطره تلخی از یکی از دختران روستایش به خاطر داشت که پدرش او را به قصد ادب کردن زیر لگد گرفته بود و دختر جوان و باردار دچار خونریزی شدید شده و ابتدا به کما رفته، سپس جانش را ازدست داده بود. مهری هم ترسی مشابه داشت و دنبال راهی بود برای سقط هر چه سریع‌تر جنینش. مرکز نفس با او همراه می‌شود و با همفکری و مشاوره و منصرف کردن مهری از سقط جنین، این زوج را متقاعد می‌کند که زودتر جهیزیه خود را فراهم کنند و بدون اینکه خانواده هایشان از بارداری او مطلع شوند، راهی خانه خودشان شوند.

در نهایت در فاصله سه ماه این زوج مراسم عروسی شان برگزار می‌شود و حالا مهری در دوران هفت ماهگی بارداری اش است و با تأخیر خانواده هایشان را از بارداری مطلع کرده اند. مهری به شوخی می‌گوید: با شوهرم نقشه کشیدیم که وقتی پسرمان بعد از اتمام ۹ ماه بارداری به دنیا آمد، به خانواده هایمان بگوییم که زایمان زودرس داشته ام. اگر آن موقع از ظاهر و وزن و قد نوزاد فهمیدند که دروغ گفته ایم و نوزاد به دنیا آمده به نوزاد زایمان زودرس نمی‌خورد، دیگر در عمل انجام شده قرار گرفته اند و با دیدن نوه پسرشان فکر نکنم من را اذیت کنند. چون برای آن‌ها نوه پسر آورده ام.

حرف‌های مهری به تابوی دیگری در فرزندآوری می‌رسد اینکه همسر یا خانواده همسر این استرس را در دوران بارداری به زن تحمیل کنند که فرزند پسر می‌خواهند. در بحث فرزندآوری، نباید جنسیت ملاک باشد و این نکته نیز از مباحث جامانده در طرح جمعیت است. در این طرح ضرورت داشت که در کنار مشوق‌ها برای فرزندآوری، به معضلات فرهنگی‌ای که در زمینه فرزندآوری هست و حتی گاهی مانع فرزندآوری می‌شود، توجه و برنامه‌های فرهنگ سازی در نظر گرفته شود.

ترس از تولد سومین دختر

یکی از مراجعان دیگر به مرکز نفس دلیل سقط جنین خود را ترس از تولد سومین دختر می‌دانست. هانیه دو دختر ۴ و ۹ ساله داشت. زمان به دنیاآمدن هر دو دخترش، از سوی همسر و خانواده همسر سرزنش شده بود که چرا فرزند پسر به دنیا نیاورده است. با اینکه از نظر پزشکی، زن در تعیین جنسیت فرزند نقشی ندارد، چون این اشتباه در جامعه جاافتاده، مادرشوهرش او را طوری دخترزا می‌خواند که انگار هانیه جرمی مرتکب شده است. این ترس هانیه سبب شده بود که برای سقط جنینش اقدام کند. مشاوران مرکز نفس با او و همسرش صحبت می‌کنند.

همسر هانیه قول می‌دهد که اگر فرزند سومشان هم دختر بود، او را سرزنش نکند و در برابر سرزنش‌های دیگران از همسرش حمایت کند. این روز‌ها هانیه در ماه ششم بارداری است و سونوگرافی جنسیت جنین را دختر اعلام کرده است. با مشاوره‌هایی که با مرکز نفس داشته اند، همسر هانیه دیگر او را برای بارداری فرزند سوم دختر آزار کلامی نمی‌دهد. این مادر باردار حالا با اطمینان خاطر بیشتری روز‌های بارداری اش را می‌گذراند و خوش حال است که با کمک مرکز نفس دست به کشتن عمدی جنینش نزده است.

حل معضل خوابگاه دانشجویی برای دانشجویان باردار

اکرم مادر باردار دیگری است که با حمایت و همراهی مرکز نفس از سقط جنین سالم خود منصرف شده است. او برخلاف بیشتر زنان بارداری که از عواقب جسمی و روحی سقط جنین اطلاعات و آگاهی زیادی ندارند، به واسطه رشته دانشگاهی اش مسلط به مباحث سقط جنین است. او اهل شهرستان سرخس و دانشجوی مامایی در مشهد است. قرار بود بعد از اتمام دوران دانشجویی و گذراندن طرحش در یکی از مراکز درمانی مشهد، به سرخس برگردد و مراسم عروسی را برگزار کنند. همسرش هم در یکی از ادارات سرخس شاغل است. مشکل مالی ندارند، اما شرایط فراهم نبودن خوابگاه دانشجویی برای این دانشجو باعث شد که برای سقط جنین تصمیم بگیرد.

در روال اداری دانشگاه ها، خوابگاه دانشجویی تا تعداد ترم مشخصی به دانشجویان تعلق می‌گیرد و شامل دوران گذراندن طرح نمی‌شود. برای یک زن باردار و تنها در مشهد سخت بود که به تنهایی خانه‌ای اجاره کند. همسرش هم رضایت نداشت که بچه را در این شرایط نگه دارند، برای همین برای سقط جنین مصمم بودند. یکی از اساتید دانشگاه اکرم متوجه تصمیم او می‌شود و ازآنجایی که با مرکز نفس در ارتباط بود، اکرم را به این مرکز معرفی می‌کند.

جلسه‌ای برای رفع مشکل خوابگاه دانشجویی اکرم تشکیل می‌شود. بررسی مشکل این دانشجو سبب می‌شود که با رایزنی‌های مرکز نفس مشکل بزرگ تری حل شود؛ اینکه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد دستورالعملی کلی برای اعطای خوابگاه به دانشجویان باردار این دانشگاه صادر می‌شود، به این ترتیب اگر دانشجوی دیگری نظیر اکرم مشکل اسکان و بحث بارداری داشت، به مشکل نخورد.
اکرم حالا خوش حال است که تا دو ماه دیگر پسرش را در آغوش خواهد گرفت. شاید اگر پایش به مرکز نفس باز نمی‌شد، او هم به فهرست ۴۰۰ هزار مادر بارداری که در طول یک سال گذشته تصمیم به سقط جنین عمدی گرفته اند، اضافه می‌شد.

منصرف شدن از سقط جنین، با ترک اعتیاد همسر

مادرانی که در اندک مدت فعالیت مرکز مردمی نفس با مشاوره‌ها و حمایت‌های این مرکز از سقط جنین منصرف شده اند، طیف گسترده‌ای از جامعه با مشکلات مختلف را شامل می‌شوند. هدف و تصمیم هر مادر باردار برای سقط جنینش با دیگری کاملا متفاوت است و گاهی با کوچک‌ترین حمایتی می‌توان دست مادری را گرفت تا عذاب و رنج سقط جنین را به خودش ندهد. فهیمه یکی از همین مادران است که اعتیاد همسرش باعث شده بود که تصمیم به سقط جنین بگیرد.

مرکز نفس برای رفع مشکل این زوج پیش قدم می‌شود. همسر هانیه را به کمپ ترک اعتیاد می‌فرستند. در این مدت از نظر رسیدگی و ارسال بسته‌های معیشت نیز فهیمه را در دوران بارداری حمایت می‌کنند. حالا هم چیزی به موعد تولد فرزند این مادر باردار نمانده است.
مرکز نفس همچنان در جست وجوی مادران باردار است تا آن‌ها را از سقط جنین‌های سالم منصرف کند. برای تولدی دوباره اگر مادر بارداری در تصمیم برای سقط جنین سالمش تردید دارد، راه دور نیست: کوهسنگی ۴، طبقه اول، مرکز نفس.

مدیر مرکز مردمی نفس: نیازمند همراهی پزشکان و خیران هستیم

گروهی جهادی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد که دغدغه رفع مشکل فرزندآوری در جامعه را داشتند، حالا نزدیک به ۸ ماه است که ایده و فکرشان را پیاده سازی کرده اند. مرکزی به نام «نفس» شکل گرفته که طرح جدیدی در کشور است. بسیج جامعه پزشکی، همراه این گروه جهادی است و اکنون نیز ریاست این مرکز به عهده دکتر محسن ذاکریان، رئیس بسیج جامعه پزشکی خراسان رضوی، است. اما ازآنجایی که مراجعه کنندگان به این مرکز همگی زنان باردار هستند، مدیر این مرکز از پیشنهاددهندگان تأسیس این مرکز و خانمی است که خودش هم تجربه مامایی دارد و هم تجربه مادری.

تکتم زاده احمد مادر دو فرزند است و در این ۸ ماهی که شب و روز‌های پرکاری برای شناسایی و حمایت از مادران باردار باهدف جلوگیری از سقط جنین آن‌ها داشته، خودش هم سومین دوره بارداری اش را می‌گذرانده است. در نیم روز حضورمان در مرکز نفس با اینکه روز‌های آخر بارداری اش را می‌گذارند، خیلی باحوصله از تک تک مراجعه کنندگانی که در این مدت داشتند، برایمان گفت و تجربه اینکه چطور با مشاوره‌های شبانه روزی و همراه شدن و پشتیبانی توانسته اند در مجموع ۳۵ مادر را از سقط جنین منصرف کنند.

مدیر مرکز نفس درباره چگونگی شکل گیری این مرکز می‌گوید: ابتدا ما فکر کردیم که به تنهایی در گروه جهادی خودمان نمی‌توانیم بخش زیادی از جامعه را متقاعد کنیم که به فرزندآوری فکر کنند. خیلی از زوج‌ها را می‌دیدیم که اصلا به فرزندآوری فکر نمی‌کنند. درصد زیادی از زوج‌ها که تمایل به فرزندآوری دارند، با مشکل ناباروری مواجه اند. بخش دیگری از جامعه هم فرزندآوری را فقط در تک فرزندی یا نهایتا داشتن دو فرزند می‌بینند. برای همین تصمیم گرفتیم به طرحی فکر کنیم که راه و مسیر سریع‌تر و در دسترس‌تر را برای فرزندآوری داشته باشد. این شد که به بحث جلوگیری از سقط جنین‌های سالم با حمایت از مادران باردار رسیدیم.

مدیر مرکز نفس و گروهی از فعالان فرهنگی و اجتماعی که به او پیوسته اند، در این مدت اندک به قول خودشان کفش آهنی پوشیده اند و فقط سه ماه دنبال هموارسازی مسیر اداری و ساختار کاری این مرکز بوه ادند. حالا خیلی از مجموعه‌ها و سازمان‌ها از جمله بسیج، حوزه فرهنگی و اجتماعی سپاه امام رضا (ع)، کمیته امداد امام خمینی (ره)، دادگستری، بهزیستی، آستان قدس رضوی، دانشگاه علوم پزشکی، بخشی از کادر پزشکان، ماما‌ها و کادر درمان در کنار آن‌ها و همراه این مرکز شده اند.

زاده احمد از مشکلات دیگر برای شناسایی مادران بارداری که دنبال سقط جنین هستند هم می‌گوید. اینکه مطب به مطب و آزمایشگاه به آزمایشگاه در حال رفت وآمد هستند و پوستر مرکز نفس را که معرفی اهداف و حمایت‌های این مرکز است در مطب‌های پزشکان متخصص زنان نصب می‌کنند. با پزشکان متخصص زن صحبت می‌کنند تا آن‌ها را مجاب کنند که اگر با مادران بارداری مواجه شدند که دنبال سقط جنین بودند، به آن‌ها معرفی شان کنند. او از پزشکانی که در این مسیر همراه مرکز نفس بوده اند قدردانی می‌کند و حتی از پزشکانی که حاضر شده اند به مادران نیازمند مالی که به دلیل مشکلات مالی دست به سقط جنین زده اند، خدمات رایگان ارائه دهند. درعین حال هنوز خیلی از پزشکان متخصص زنان در مشهد هستند که حتی حاضر نشده اند پوستر مرکز نفس در دیوار‌های مطبشان نصب شود.

خدمات رایگان از بارداری تا دوسالگی فرزند

مدیر مرکز نفس می‌گوید: بااین حال طبق تفاهم نامه‌ای که با دانشگاه علوم پزشکی دارند، همه خدمات زایمان، ویزیت ها، آزمایش ها، دارو‌ها و سایر خدمات درمانی برای زنانی که تحت حمایت مرکز نفس از سقط جنین خود منصرف شده اند، رایگان است. حتی تا دوسالگی خدمات درمانی برای فرزندی که حاصل همین جلوگیری از سقط جنین بوده نیز رایگان است. این مادران برای همه چکاپ‌های ماهیانه خود و فرزندشان تا دوسالگی از این خدمات رایگان زیر نظر مرکز نفس بهره‌مند خواهند بود.

به گفته وی، بهزیستی مشاوران روان پزشک و روان شناس خود را به صورت رایگان برای مشاوره مادران باردار که تصمیم به سقط جنین عمدی دارند، در اختیار مرکز نفس گذاشته است. همچنین آستان قدس بسته‌های معیشتی ماهیانه را به مادران نیازمند باردار که از سوی مرکز نفس معرفی می‌شوند، اعطا می‌کند. بسیج محلات مشهد نیز در تحقیقات میدانی برای راستی آزمایی کسانی که به ما مراجعه می‌کنند، همراه است تا کمک‌ها و حمایت‌های مرکز نفس به دست افراد نیازمند واقعی برسد.

زاده احمد تأکید می‌کند: به کمک شهرداری مشهد و صداوسیما نیز نیازمندیم تا مرکز نفس به مردم معرفی شود. از صداوسیما درخواست تهیه برنامه را داشتیم و از شهرداری درخواست اختصاص چند بیلبورد شهری را، اما این دو مجموعه هنوز به کمک به مرکز نفس نپیوسته اند که امیدواریم در ادامه مسیر همراه ما شوند.

وی به آسیب شناسی از دلایل مادرانی که دنبال سقط جنین هستند هم می‌پردازد و می‌گوید: یک دلیل عمده که خیلی از زنان به سقط جنین عمدی فکر می‌کنند، مشکلات اقتصادی است. مشکلات زناشویی، معضلات اجتماعی، نبود آگاهی و مشکلات فرهنگی نیز از دیگر مواردی است که سبب تصمیم برخی از زنان برای سقط جنینشان می‌شود. ما در صحبت با این زنان ابتدا یک منبع عاطفی و اطمینان برای آن‌ها می‌شویم تا اعتماد کنند، زیرا که ارتباط با خصوصی‌ترین مسائل زندگی یک زن، سخت است. بااین حال خیلی از مادران وقتی با مرکز نفس آشنا می‌شوند، خودشان مدام در تماس با ما هستند.