متولد خاورمیانه
مروری کوتاه بر سینمای لبنان با نگاهی به آخرین فیلم زیاد دویری
کیهان نظام دوست - فیلم ساختن برای سینماگران لبنانی، دیدن چهره خود در آیینه‌ای شکسته است؛ آیینه‌ای که از فشار‌های جنوب (اسرائیل]بخوانید فلسطین اشغالی) و شرق و شمال (سوریه) بار‌ها ترک برداشته است و قاعدتا هرچه در نمایش این شکاف‌ها و تضاد‌های فرهنگی و مذهبی کشوری چندفرقه‌ای که در دل خاورمیانه جای دارد بی طرف باشی، حفره‌های برون متنی راحتت نمی‌گذارند. مشکلات برای هنرمندان لبنانی چندوجهی است؛ از یک سو عطش آن‌ها برای پیوستن به مدرنیته و توسعه و از سوی دیگر ریشه‌های مذهبی و ملی که گاه وارد آثارشان می‌شود و گاه ناخواسته از بیرون بر آن‌ها فشار می‌آورد. در لبنان تا سال‌ها برتری قومی و مذهبی با مسیحیان بود، اما از زمان اشغال فلسطین و مهاجرت پناهندگان فلسطینی به این کشور، مسلمانان نیز درصد زیادی از جمعیت مذهبی لبنان را تشکیل دادند. در این شرایط، گاهی هم زیستی جای خودش را به درگیری می‌دهد؛ چون به قول وکیل در فیلم «توهین» (۲۰۱۷) «ما در خاورمیانه زندگی می‌کنیم. اصلا کلمه «توهین» همین جا به دنیا آمده است».
۱
سینمای لبنان را در دنیا بیش از هر چیز با دو نام می‌شناسند: مارون بغدادی که چندسالی هم با فورد کاپولا همکاری کرد و فیلم «جنگ‌های کوچک» او در جشنواره کن ۱۹۸۲ حاضر بود و جوسلین صعب که با فیلم جنجالی «دنیا» و عقایدش درباره مقاومت فرهنگی، یکی از سینماگران مهم زن دنیا به حساب می‌آید. برخی‌ها هم سینمای این کشور را با دارین حمزه و آن ماری سلامه می‌شناسند؛ دو بازیگر زنی که در فیلم‌ها و سریال‌های زیادی در ایران بازی کرده اند؛ البته نباید در مرور سینمای لبنان، برادران فارس را از قلم بیندازیم. «فارس فارس» را با نقش هایش در دو سریال مشهور «وست ورلد» و «چرنوبیل» به خاطر داریم، ولی برادرش، «یوسف فارس»، برای دوستداران بازی‌های رایانه ای، نامی آشناست؛ سازنده بازی خلاقانه «A way out» که یکی از بازی‌های خوب دونفره سال‌های اخیر است و داستانش با همکاری دو بازیکن پیش می‌رود.
۲
نسل جدید سینماگران لبنانی که بیشتر دورگه هستند یا از پدر و مادری مسیحی-مسلمان به دنیا آمده اند، دغدغه‌های ملی و مذهبی دارند. لبنان به دلیل حضور اقلیت‌های مذهبی و اجتماعی مختلف و تضاد‌های فرهنگی، جایی است که فحش و ناسزا‌ها هم می‌تواند زندگی یک یا چندین نفر را در مسیری پرتنش قرار دهد؛ فیلم نادین لبکی، «کفر ناحوم» (۲۰۱۸) را به یاد بیاورید که پارسال در جشنواره کن، جایزه هیئت داوران را به دست آورد. «زین»، پسری دوازده ساله است که کسی او را «حرام زاده» خوانده و او هم با چاقو تلافی کرده و پنج سال به زندان افتاده است. «زین» حالا می‌خواهد از پدر و مادری که نمی‌شناسدشان، شکایت کند.
۳
«توهین» (۲۰۱۷)، فیلم جدید زیاد دویری، که در چهار فیلم مهم تارانتینو دستیار فیلم بردار بوده است، به شکلی دیگر زندگی یک لبنانی و فلسطینی متعصب را به تصویر می‌کشد. داستان درباره نزاع دو نفر است که از یک بی احترامی و توهین شخصی شروع می‌شود و به یک جدال ملی می‌رسد. یاسر (کامل البشا)، یک مهندس مسلمان فلسطینی که سال‌ها پیش به لبنان پناهنده شده است و تونی (عادل کرم)، یک تعمیرکار مسیحی لبنانی، بر سر تعمیر لوله آب با هم درگیر می‌شوند. این درگیری به ظاهر ساده به منشأ اختلافات این دو نفر راه باز می‌کند که اختلافی ملی است و ما به عمق تعصبات و روحیات دو فرد پی می‌بریم؛ جایی که لایه‌های اختلاف‌های شخصی کنار می‌رود و هسته اصلی آنچه باعث چنین نزاعی شده است، آهسته آهسته روی خودش را نشان می‌دهد؛ جنگ‌های داخلی در لبنان که ۱۵ سال طول کشیده بود و تونی و یاسر هرکدام از دید خود زندگی شان را متأثر از آن می‌دانند و هم دیگر را متعصبانه با ارجاع به این جنگ آزار می‌دهند؛ دویری، درگیری چند دقیقه ابتدایی فیلم را که می‌تواند بین هر کسی روی بدهد، بسیار ساده نشان می‌دهد، اما تفاوت جایی است که فرهنگ و مذهب هر فرد، آنچه زیر پوست مناطق عرب نشین خاورمیانه اتفاق می‌افتد، عیان می‌کند و داستان این دو فرد به یک درام دادگاهی کنترل شده و مبتنی بر گفتگو تبدیل می‌شود. از اینجا رابطه و رقابت وکیل آن‌ها نیز مسائل و پیچیدگی های دیگری را آشکار می‌کند. نکته مهم این است که حتی فعالیت‌های روزانه شخصیت‌ها و زندگی آن‌ها که اتفاقا به عقاید و تعصباتشان گره خورده است –مثلا تونی هر روز سخنرانی بشیر جمیل، یکی از رهبران حزب مسیحی، را در گاراژش گوش می‌دهد- می‌تواند تنور دعوا را داغ‌تر کند و دویری تمام تلاشش را کرده است که در این دعوا کاملا بی طرف باشد. در «توهین» که پارسال از طرف لبنان نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی زبان اسکار بود، کلمات هستند که می‌توانند فضا را ملتهب‌تر کنند یا همه چیز را به آرامشی ظاهری برگردانند و همین اتکای داستان به گفتمان‌های متضاد از اثر دویری، فیلمی پرکشش و گاهی غافلگیرکننده و پرتعلیق ساخته است.
۱
سینمای لبنان را در دنیا بیش از هر چیز با دو نام می‌شناسند: مارون بغدادی که چندسالی هم با فورد کاپولا همکاری کرد و فیلم «جنگ‌های کوچک» او در جشنواره کن ۱۹۸۲ حاضر بود و جوسلین صعب که با فیلم جنجالی «دنیا» و عقایدش درباره مقاومت فرهنگی، یکی از سینماگران مهم زن دنیا به حساب می‌آید. برخی‌ها هم سینمای این کشور را با دارین حمزه و آن ماری سلامه می‌شناسند؛ دو بازیگر زنی که در فیلم‌ها و سریال‌های زیادی در ایران بازی کرده اند؛ البته نباید در مرور سینمای لبنان، برادران فارس را از قلم بیندازیم. «فارس فارس» را با نقش هایش در دو سریال مشهور «وست ورلد» و «چرنوبیل» به خاطر داریم، ولی برادرش، «یوسف فارس»، برای دوستداران بازی‌های رایانه ای، نامی آشناست؛ سازنده بازی خلاقانه «A way out» که یکی از بازی‌های خوب دونفره سال‌های اخیر است و داستانش با همکاری دو بازیکن پیش می‌رود.
۲
نسل جدید سینماگران لبنانی که بیشتر دورگه هستند یا از پدر و مادری مسیحی-مسلمان به دنیا آمده اند، دغدغه‌های ملی و مذهبی دارند. لبنان به دلیل حضور اقلیت‌های مذهبی و اجتماعی مختلف و تضاد‌های فرهنگی، جایی است که فحش و ناسزا‌ها هم می‌تواند زندگی یک یا چندین نفر را در مسیری پرتنش قرار دهد؛ فیلم نادین لبکی، «کفر ناحوم» (۲۰۱۸) را به یاد بیاورید که پارسال در جشنواره کن، جایزه هیئت داوران را به دست آورد. «زین»، پسری دوازده ساله است که کسی او را «حرام زاده» خوانده و او هم با چاقو تلافی کرده و پنج سال به زندان افتاده است. «زین» حالا می‌خواهد از پدر و مادری که نمی‌شناسدشان، شکایت کند.
۳
«توهین» (۲۰۱۷)، فیلم جدید زیاد دویری، که در چهار فیلم مهم تارانتینو دستیار فیلم بردار بوده است، به شکلی دیگر زندگی یک لبنانی و فلسطینی متعصب را به تصویر می‌کشد. داستان درباره نزاع دو نفر است که از یک بی احترامی و توهین شخصی شروع می‌شود و به یک جدال ملی می‌رسد. یاسر (کامل البشا)، یک مهندس مسلمان فلسطینی که سال‌ها پیش به لبنان پناهنده شده است و تونی (عادل کرم)، یک تعمیرکار مسیحی لبنانی، بر سر تعمیر لوله آب با هم درگیر می‌شوند. این درگیری به ظاهر ساده به منشأ اختلافات این دو نفر راه باز می‌کند که اختلافی ملی است و ما به عمق تعصبات و روحیات دو فرد پی می‌بریم؛ جایی که لایه‌های اختلاف‌های شخصی کنار می‌رود و هسته اصلی آنچه باعث چنین نزاعی شده است، آهسته آهسته روی خودش را نشان می‌دهد؛ جنگ‌های داخلی در لبنان که ۱۵ سال طول کشیده بود و تونی و یاسر هرکدام از دید خود زندگی شان را متأثر از آن می‌دانند و هم دیگر را متعصبانه با ارجاع به این جنگ آزار می‌دهند؛ دویری، درگیری چند دقیقه ابتدایی فیلم را که می‌تواند بین هر کسی روی بدهد، بسیار ساده نشان می‌دهد، اما تفاوت جایی است که فرهنگ و مذهب هر فرد، آنچه زیر پوست مناطق عرب نشین خاورمیانه اتفاق می‌افتد، عیان می‌کند و داستان این دو فرد به یک درام دادگاهی کنترل شده و مبتنی بر گفتگو تبدیل می‌شود. از اینجا رابطه و رقابت وکیل آن‌ها نیز مسائل و پیچیدگی های دیگری را آشکار می‌کند. نکته مهم این است که حتی فعالیت‌های روزانه شخصیت‌ها و زندگی آن‌ها که اتفاقا به عقاید و تعصباتشان گره خورده است –مثلا تونی هر روز سخنرانی بشیر جمیل، یکی از رهبران حزب مسیحی، را در گاراژش گوش می‌دهد- می‌تواند تنور دعوا را داغ‌تر کند و دویری تمام تلاشش را کرده است که در این دعوا کاملا بی طرف باشد. در «توهین» که پارسال از طرف لبنان نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی زبان اسکار بود، کلمات هستند که می‌توانند فضا را ملتهب‌تر کنند یا همه چیز را به آرامشی ظاهری برگردانند و همین اتکای داستان به گفتمان‌های متضاد از اثر دویری، فیلمی پرکشش و گاهی غافلگیرکننده و پرتعلیق ساخته است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
