مشهدالرضا (ع)، بندرگاه فرهنگی کشور

مرتضی محمدپور | شهرآرانیوز؛ توسعه شبکه‌های ارتباطی و رشد فناوری اطلاعات علاوه بر تغییراتی که در عرصه‌های دیپلماسی ایجاد کرده، شهر‌ها را نیز به یکی از بازیگران اصلی عرصه سیاست بین الملل تبدیل کرده است. از این منظر شهر‌ها می‌توانند با ارتقای جایگاه سیاسی، اقتصادی، فناوری، فرهنگی و زیرساختی، نفوذ خود را در جریان فعالیت‌های بین الملل افزایش دهند. شهرداری مشهد هم در همین راستا از چندی پیش به تقویت اقدامات خود در حوزه دیپلماسی شهری پرداخته است.

دیدار‌های دیپلماتیک سیدعبدا... ارجائی، شهردار مشهد، را با ولف دیتریش هایم، سفیر اتریش، محمدتقی صابری، سفیر ایران در تاجیکستان، کازو توشی آیکاوا، سفیر ژاپن در ایران، سعید خرازی، سفیر ایران در قرقیزستان، سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه و ... می‌توان در همین راستا تحلیل کرد.

برای بررسی بیشتر جایگاه مشهد، جهان شهر برکت و کرامت در عرصه دیپلماسی شهری و نیز راهکار‌های تقویت این حوزه سراغ مهدی کلیدری، فعال حوزه بین الملل و کارشناس حوزه دیپلماسی شهری، رفته ایم.

جهانی شدن بر بستر برنامه‌های شهری

کلیدری در گفتگو با شهرآرا با بیان اینکه جهانی شدن بر بستر برنامه‌های شهری صورت می‌گیرد، به این معنا که مدیریت شهری در هر کلان شهر ضمن مراودات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با کلان شهر‌های دیگر، شاخص‌ترین و مؤثرترین برنامه‌های خود را در عرصه مدیریتی با دیگران به اشتراک می‌گذارد و از این حیث، دیپلماسی شهری می‌تواند راهی برای دستیابی به مؤثرترین راهکار‌های حل مشکلات و چالش‌های شهری باشد، تصریح کرد: این طور نیست که مدیران شهری تنها عوامل کنشگر در این حوزه باشند و مثلا کشور‌ها و دولت‌های مرکزی در این حوزه منفعل عمل کنند، بلکه در جهان امروز ما، کشور‌ها هم به دنبال این هستند که راهبرد سیاست خارجی و ارتباطات بین المللی خود را مبتنی بر ارتباط شهر‌ها با شهر‌ها قرار دهند و برای مثال کره جنوبی با محوریت سئول و ترکیه با محوریت استانبول، امروزه ازجمله کشور‌های پیشتاز در حوزه گسترش و تقویت دیپلماسی شهری هستند.

برندسازی و دیپلماسی شهری

سفر اخیر سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، به شهر امام رضا (ع) و دیدار با ارجائی، شهردار مشهد، پیام آور آغاز دوران جدیدی از دیپلماسی شهری در مشهدالرضا (ع) بود. اطلاق نام «جهان‎شهر برکت و کرامت» از آغاز فعالیت مدیریت شهری جدید به مشهد سبب شده است همه برنامه ریزی‌ها در عرصه‌های مختلف، رنگ و بوی جهان‎شهری به خود بگیرد و فعالیت‌ها حتی در حوزه محرومیت زدایی از حاشیه شهر نیز با محوریت تقویت جایگاه مشهد در عرصه جهانی باشد.

کلیدری در این باره بیان کرد: دیپلماسی شهری می‌تواند یکی از مؤلفه‌های بسیار مؤثر در ساختار دیپلماسی عمومی هر کشور باشد تا جایی که در کشور‌های توسعه یافته، برندسازی شهری و دیپلماسی شهری دو روی یک سکه هستند؛ زیرا اگر برندسازی با محوریت معرفی توانمندی‌های اقتصادی شهر‌ها در بازار جهانی تعریف شود، بدون شک دیپلماسی شهری، اساسی‌ترین راه برای تحقق این هدف خواهد بود؛ بنابراین امروزه کشور‌های پیشرو، توسعه اقتصاد و کنشگری فعال در بازار‌های جهانی را ازطریق دیپلماسی شهری دنبال می‌کنند.

وی افزود: شهر‌ها برای رونق همه جانبه و رشد روزافزون نیازمند ارتباط گیری با شهر‌های دیگر هستند و دراین میان، با مبنا قراردادن اشتراک فرهنگی به عنوان شرط اساسی دیپلماسی شهری، الزام ارتباط گرفتن در محدوده یک کشور نیز از بین می‌رود و کلان شهر‌ها می‌توانند حتی فراتر از مرز‌های جغرافیایی خود و به صورت فراملی وارد تعامل دیپلماتیک با کلان شهر‌های دیگر شوند، برای ایجاد تجربه مشترک به جذب گردشگر بپردازند و از این طریق، توجه سرمایه گذاران خارجی متشکل از افراد و حتی شرکت‌ها را به ظرفیت‌های سرمایه پذیری خود جلب کنند.

مشهدالرضا (ع)، بندرگاه فرهنگی کشور

این کارشناس حوزه دیپلماسی شهری با اشاره به ظرفیت‌های ساختاری مشهد در این حوزه گفت: مشهدالرضا (ع) که در ضلع شمال شرقی ایران اسلامی قرار دارد و قلب تپنده تمدن تاریخی خراسان در عصر حاضر به شمار می‌رود، می‌تواند به عنوان یک بندرگاه فرهنگی، محل تبادل اندیشه و مراوده با سایر شهر‌های جهان در حوزه‌های مختلف همچون فارسی زبانان، نوروز، جاده ابریشم، اوراسیا، شانگ‌های و امت‌های اسلامی باشد.

مهم‌تر از همه این موارد نیز برخورداری از نعمت وجودی امام هشتم (ع) در این شهر است و در دنیای امروز که به شدت از آسیب‌های ناشی از بی خدایی و دور بودن از مضامین و مفاهیم دینی رنج می‌برد، مشهدالرضا (ع) می‌تواند به عنوان یک کلان شهر مذهبی، مرجع الهام پذیری بسیاری از کلان شهر‌های جهان قرار بگیرد، اما به شرطی که با برنامه ریزی و اقدام عملیاتی مدبرانه و هوشمند، این ظرفیت‌های بالقوه به بالفعل تبدیل شوند.

کلیدری ضمن انتقاد از برخی دیدگاه‌ها که برکت وجودی امام رضا (ع) در مشهد را محدود و منحصر در امر زیارت می‌دانند، ضمن تأکید بر اینکه وجود مضجع منور ایشان، دلیل اصلی تمدن سازی در خراسان بوده است، بیان کرد: اینکه بسیاری از کتب مرجع تشیع و حتی منابع کلامی اهل سنت، متأثر از آموزه‌های رضوی است، نشان می‌دهد که مردم علاقه مندند علاوه بر زیارت مضجع منور این امام همام، از فرهنگ رضوی و آموزه‌های مرتبط با آن نیز بهره بگیرند.

وی ادامه داد: البته این گونه هم نیست که برکت وجود امام رضا (ع) تنها یک ظرفیت معنوی برای مشهد ایجاد کند، بلکه مثلا طب اسلامی هم که ریشه عمیقی در احادیث رضوی دارد، می‌تواند به تقویت زیرساخت‌های درمانی مشهد در قالب دارالشفا‌های منتسب به طب رضوی بینجامد یا مدارس قدیمی مشهدالرضا (ع) همچون مدرسه عباسقلی خان یا مدرسه پریزاد به عنوان بخشی از هویت آموزشی شهر امام رضا (ع)، زمینه ساز تحکیم و تثبیت جایگاه علمی و آموزشی مشهد باشد.

جهان شهری متفاوت با جهانی سازی

این فعال حوزه بین الملل این نکته را هم گفت که جهانی سازی مشهد و واردکردن آن به عرصه‌های فراملی به معنای تن دادن مدیریت شهری به برخی الزامات بین المللی است که ممکن است در برخی موارد منوط به اجرای رویکرد‌های اومانیستی باشد و حتی هویت فرهنگی و اصالت شهر را هم دستخوش تأثیرات مخرب کند.

مفهوم جهان شهری به معنای تأثیربخشی جهانی به ویژگی‌ها و ظرفیت‌های یک شهر، امری متفاوت با جهانی‎سازی است که نه تنها از اندیشه‌های مخرب و انحرافی در جهان پیروی نمی‌کند، بلکه نسبت به آن کنشگری متقابل دارد و برای مثال در یک نمونه، مشهدالرضا (ع) با هویت معنوی و مذهبی خود می‎تواند به ترویج معارف دینی در جهان بی خدای امروز می‌پردازد.

کلیدری با تأکید بر اینکه این تقابل با اندیشه‌های باطل نه تنها منجر به تحمیل هزینه به شهر نمی‌شود، افزود: این موضوع می‌تواند انگیزه‌ها را برای تشکل‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نیز تقویت کند تا اهداف و فعالیت‌های خود را در جهتی دنبال کنند که درنهایت به تقویت جایگاه شهر بینجامد؛ زیرا در هر حال مشهدالرضا (ع) که شهر امام هشتم است، اگر بناست الگوی توسعه مبتنی بر معنویت برای همه شهر‌های جهان باشد، باید همچنین بتواند عیوب و نواقص خود را در همه عرصه‌ها رفع کند و از محرومیت زدایی در حاشیه گرفته تا تقویت زیرساخت‌های گردشگری، مرجع الهام پذیری کلان شهر‌های جهان قرار بگیرد.