گذری بر لزوم تکمیل پرونده ثبت ملی

یکی از مواردی که از اوایل دهه ۸۰ خورشیدی به این سو بار‌ها از طرف متولیان رده بالای میراث فرهنگی کشور بازگو شده، قرار گرفتن مجموعه حرم مطهر رضوی در فهرست ثبت جهانی یونسکو است. واقعیتی که تا امروز تنها فقط یک شعار تبلیغاتی بوده و هنوز هیچ کار به سامانی درباره آن رخ نداده است.

مهم‌ترین گواه این نبود تلاش هم چیزی جز واقعیتی به نام فهرست آثار ملی ثبت شده جمهوری اسلامی ایران نیست. در این فهرست هرچند تعدادی از آیین‌های خاص حرم مطهر رضوی، چون نقاره‌زنی، مراسم سلام و شمع‌گردانی و همچنین تعدادی از نسخ خطی موجود در کتابخانه و مرکز اسناد آن به ثبت رسیده است، اما جای ثبت کامل مجموعه بنای فیزیکی حرم که اصل پایه‌ای برای ایجاد پرونده قابل ارائه به یونسکو برای ثبت جهانی محسوب می‌شود، خالی است. خالی بدان معنا که با وجود ثبت ملی «کلیه اماکن حرم امام رضا (ع)» در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ خورشیدی، به شماره ملی ۱۴۰ از سوی مسئول آن زمان، تنها شامل ۲۱ بنا و سازه موجود می‌شده که صحن عتیق (صحن انقلاب کنونی). صحن جدید (صحن آزادی کنونی) مسجد عظیم گوهرشاد. ۵_مدرسه پریزاد، مدرسه بالاسر، و مواردی از این دست می‌شده است.

بررسی همین فهرست بالا بازگو کننده آن است که به جز هسته مرکزی حرم مطهر رضوی، هیچ کدام از دیگر بخش‌های متعدد آن در همان دوران، چون نقارخانه که یگانه نقارخانه کامل فعال کشور محسوب می‌شده است، وجود ندارد. همچنین اثری از ثبت ملی سومین صحن حرم مطهر یعنی صحن پهلوی (رواق امام خمینی (ره) کنونی) که در همان دوران در حال احداث بود- به‌رغم ثبت موزه و کتابخانه موجود در حاشیه بخشی از آن- دیده نمی‌شود.

این در حالی است که به گواه متن قلمی شده برای تنظیم همین پرونده ثبتی «به طور کلی بنا‌های آستان قدس رضوی را می‌توان از لحاظ معماری، تزیینات، کاشی‌کاری، گچبری و هنر کتابت و خطاطی، رنگ‌آمیزی، آیینه‌کاری، نقاشی، حجاری، فلزکاری، نقره و طلاکاری و دیگر رشته‌های هنری گنجینه‌ای از هنر‌های ظریفه دوران اسلامی در ایران دانست. به عبارت بهتر تهیه‌کنندگان همین پرونده ثبتی نخستین برای حرم مطهر رضوی اذعان داشته‌اند که جای جای این مجموعه بزرگ به صورت جداگانه ارزش ثبت در فهرست آثار ملی را دارد و شماره‌های بسیاری را از این فهرست باید به مجموعه معماری حرم مطهر رضوی اختصاص داد.

با توجه به موارد ذکر شده در بالا بر دوستان فعال در حوزه میراث فرهنگی استان فرض است که با همکاری مدیران آستان قدس رضوی پرونده‌های ثبتی آثار ثبت نشده در این مجموعه را تهیه و شرایط را برای ثبت تک تک آن‌ها در اسرع وقت فراهم کنند تا بدین‌گونه ماجرای ثبت حرم مطهر رضوی در فهرست آثار جهانی یونسکو که از حدود سال ۱۳۸۴ به این سو یکی از وعده‌های تقریبا تمامی مسئولان رده اول میراث فرهنگی کشور بوده است، از جنبه یک وعده تبلیغاتی کمی فراتر رود و شرایط عملیاتی شدن به خود بگیرد.

زیرا که وعده‌های انتخاباتی و تبلیغاتی در کوتاه زمان پاسخ‌گو است و پس از آن خود وسیله سلب اعتماد مردم از آن مدیر و مسئول خواهد شد.

پس لطفا در مقوله کامل کردن پرونده ثبت ملی مجموعه حرم مطهر رضوی برای ایجاد زمینه‌های لازم به منظور ثبت جهانی این مجموعه عظیم فرهنگی مذهبی به این امر ضرب‌المثل مشهور داشته باشید که «آزموده را آزمودن خطاست» و به جای شعار و وعده وعید داشته‌های خود را آن‌گونه تکمیل کنید تا اگر روزی روزگاری عظمتان جزم شد و به این نتیجه رسیدید که بد نیست پرونده حرم مطهر رضوی را در لابه‌لای پرونده‌های کوچک و بزرگ ارسالی از مناطق مرکزی و غربی کشور برای ثبت جهانی به عنوان نمونه‌ای از ظرفیت‌های جهانی شرق کشور ارسال کنید، کاسه چه کنم چه کنم دست نگیرید و با ارسال پرونده‌ای ناقص هم سهمیه کشور را در ثبت سالانه جهانی یونسکو بسوزانید و هم اهل دین و دانش و ادب و فرهنگ خراسان را از خود ناامیدتر کنید و هم حرمت آستان ملک پاسبان رضوی را بشکنید.