مروری بر آداب مسافرت، از آغاز تا بازگشت | سفر به خیر

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ شروع فصل تابستان یعنی فرصتی برای خانواده‌ها که حتی شده برای چند روز چمدان ببندند و به سفر بروند. اگر شما هم جزو آن دسته افراد هستید که با شروع تعطیلات، به مقصدی برای سفر خود و خانواده‌شان فکر می‌کنند، درکنار فکر کردن به مقصد، بلیت و محل اقامت، خوب است از آداب سفر هم مطلع باشید. در ادامه، بخشی از آداب سفر را باتوجه‌به آیات و روایات مرور می‌کنیم.

صدقه بدهید

براساس سیره ائمه (ع) توصیه شده است که قبل از سفر، رد مظالم بدهیم و اگر قرض و دینی به گردنمان است، ادا کنیم؛ وگرنه آن را جایی مکتوب کنیم و به فردی امین بسپاریم. همچنین اگر امانتی از شخصی نزدمان است، به صاحبش برگردانیم. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «سفرت را با صدقه آغاز کن و آیه‌الکرسی بخوان».

هم‌سفر داشته باشید

توصیه شده است در سفر همراهی داشته باشیم و تنها به سفر نرویم. رسول خدا (ص) در وصیتشان به امام‌علی (ع) فرمودند: «ای علی! به‌تن‌هایی سفر مکن که شیطان همراه تو خواهد شد». همچنین درمورد انتخاب هم‌سفر توصیه شده است با فردی به سفر برویم که در امور دینی، ما را کمک کند و هروقت چیزی را فراموش کردیم، او به خاطرمان آورد. از امیرالمؤمنین علی (ع) است که فرمودند: «با شخصی که در تو فضیلتی نسبت‌به خود نمی‌بیند و همچنین تو در او فضیلتی نسبت‌به خود نمی‌بینی، هرگز در سفر همراهی نکن».

خرج سفر بردارید

توصیه شده است که جز مال حلال برای خرج سفر برنداریم و آن‌قدر هزینه سفر به‌همراه داشته باشیم که به همراهانمان نیز بتوانیم کمک کنیم. رسول خدا (ص) درباره برداشتن خرج سفر فرموده‌اند: «سنت است زمانی که گروهی به سفر می‌روند، نفقه و خوراک خود را نیز ببرند». همچنین ابن‌بصیر نقل می‌کند: «به امام‌صادق (ع) عرض کردم: آیا جایز است انسان با فردی پولدار که نمی‌تواند مثل او خرج کند، به سفر برود؟ فرمودند: دوست ندارم مؤمن، خود را ذلیل کند، بلکه [شایسته است]با هم‌ترازان خود بیرون رود».

خداحافظی کنید

پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «از حقوق برادر و خواهر مسلمان هنگام سفر، این است که اطرافیان را خبر دهد و آنان نیز وقت برگشت او از سفر، از وی دیدن و او را زیارت کنند». خوب است پیش از سفر از اقوام و دوستانمان خداحافظی کنیم. در روایت آمده است که رسول خدا (ص) هرگاه از مسافری خداحافظی می‌کردند، می‌فرمودند: «خداوند بر تقوای شما بیفزاید و شما را متوجه کار‌های خیر کند و تمام حاجت‌های شما را برآورد و دین و دنیای شما را سالم بدارد و شما را به‌سلامت بازگرداند».

در روایت دیگری از امام‌باقر (ع) نقل شده است که: «رسول خدا (ص) هرگاه با مسافری خداحافظی می‌کردند، دست او را می‌گرفتند. سپس می‌فرمودند: خداوند، هم‌سفران خوبی نصیبت کند و یاری خود را کامل و مشکل سفر را آسان و دور را نزدیک و گرفتاری تو را برطرف سازد و دین و امانت و سرانجام کار تو را به سامان برساند و راه هر خیری را به روی تو بگشاید! تقوای الهی را رعایت کن و خودت را به خدا بسپار و به برکت خدای عزوجل، حرکت کن».

قبل از حرکت، نماز بخوانید

در «من‌لایحضره‌الفقیه» از قول پیامبر (ص) آمده است که: «شخص مسافر برای خانواده‌اش دو رکعت نماز به‌جا آورد و بگوید: خداوندا! خود و خانواده و مال و اولاد و دنیا و آخرت و امانت و پایان کارم را در نزد تو به ودیعت می‌گذارم؛ و این سخن را کسی نمی‌گوید مگر آن که خداوند آنچه خواسته است، به او مرحمت می‌کند».

همچنین در روایتی از موسی‌بن‌جعفر (ع) آمده است: «اگر مردی از شما قصد سفر کرد، بر در منزلش، رو به‌سمتی که می‌خواهد سفر کند، بایستد و سوره حمد را رو به جلو و به طرف راست و چپ و نیز آیه‌الکرسی را به‌سمت جلو و راست و چپش بخواند. سپس بگوید: خدایا! مرا و هرچه همراه من است، نگه‌دار و مرا با آنچه همراهم نیست، سالم بدار و مرا با آنچه همراه دارم، به لطف خود، به‌خوشی به مقصدم برسان! خداوند، او را با آنچه همراه دارد، نگهداری می‌کند و به‌سلامت، به مقصد می‌رساند».
همچنین امام‌صادق (ع) وقتی که آهنگ سفر می‌کردند، می‌گفتند: «خداوندا! راه ما را باز کن و مسیر سفر ما را نیکو گردان و سلامتی ما را تأمین کن!»

سبک‌بار باشید

توصیه شده است مسافر سبک‌بار باشد و وسایل زیاد و سنگینی را همراه خود برندارد. همچنین اسبابی را با خود بردارد که حمل‌ونقلش آسان باشد. در روایت آمده است: «رسول خدا (ص) وقتی که مسافرت می‌کرد، پنج چیز به‌همراه خود می‌برد: آیینه، سرمه‌دان، شانه کوچک (برای محاسن)، مسواک و شانه سر».

در کتاب من‌لایحضره‌الفقیه آمده است که سلیمان‌بن‌داوود منقری از حمادبن‌عیسی از امام‌صادق (ع) نقل کرده است که فرمودند: «در وصیت لقمان به پسرش آمده است: پسرم! شمشیر و کفش و عمامه و ریسمان و مشک آب و نخ خیاطی و درفش، در سفر همراه داشته باش و داروی بیشتری همراه ببر که هم خودت از آن استفاده کنی، هم همراهانت و در هر کاری که معصیت خدا در آن نباشد، با هم‌سفران موافق باش!»

در آغاز سفر دعا بخوانید

هنگامی که سفر خود را آغاز می‌کنیم و سوار وسیله نقلیه می‌شویم، نیز بهتر است این دعا را بخوانیم. امام‌صادق (ع) هرگاه پا در رکاب می‌نهادند، می‌گفتند: «سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین» و هفت‌مرتبه «سبحان‌ا...» و هفت‌مرتبه «الحمدلله» و هفت‌مرتبه «لا‌اله‌الا‌ا...» می‌گفتند. همچنین امام‌رضا (ع) فرموده‌اند: «هرکه وقتی سوار مرکب شد، بگوید: «بسم‌ا... و لاقوه‌الابالله و الحمدلله الذی سخّر لنا هذا و کما له مقرنین»، خود و مرکبش را تا وقتی که پیاده می‌شود، حفظ کرده است».

با هم‌سفران، مدارا کنید

توصیه شده است که در مسافرت، خوش‌سخن و خوش‌خلق باشیم و دیگران را اطعام کنیم. درمورد آداب زیارت از امام‌صادق (ع) سؤال کردند. ایشان فرمودند: «با هم‌سفرانت خوش‌رفتاری کن». همچنین رسول اکرم (ص) فرمودند: «هرگاه دو نفر با هم هم‌سفر شوند، آن که بیش از دیگری رفق و مدارا درباره هم‌سفر خود داشته باشد، نزد خداوند محبوب‌تر و پاداشش عظیم‌تر است».

در این‌باره امام‌صادق (ع) نیز فرموده‌اند: حق هم‌سفر بر رفیقان، آن است که، چون بیمار شود، سه روز برای او توقف کنند. همچنین شایسته است که برای خانواده و بستگانش، ارمغانی از خوردنی‌ها یا چیز دیگری به قدر امکانش بیاورد؛ زیرا این سنت است و روایت شده است که اگر مسافر چیزی نیافت، باید سنگی [از مقصد سفرش]را در خورجینش بگذارد.

سفر پرباری داشته باشید

در سفر نباید دین و نماز به خطر بیفتد. در احادیث بر شبانه مسافرت کردن توصیه شده است و دلیل آن را این‌گونه بیان کرده‌اند که زمین آن‌طور که در شب طی می‌شود، در روز طی نمی‌شود. ولی شبانه از سفر برگشتن نکوهیده است، مگر آنکه از قبل اطلاع داده شود. روز شنبه برای سفر خوب است. توقف کوتاه در منزلگاه‌های بین‌راهی توصیه شده است. امام باقر (ع) می‌فرمایند: اندوه‌زدایی، درآمدزایی، دانش‌افزایی، ادب‌آموزی و همراهی با افراد شرافتمند، از فواید سفر است. هرگاه در زمین سرسبز و خرم سفر می‌کنید، به‌آرامی سیر کنید و هرگاه زمین خشک و بی‌حاصل را می‌پیمایید، به‌سرعت بگذرید.

گفتن «بسم‌ا...»، بهترین ذکر برای زمانی است که مسافر سوار وسیله نقلیه می‌شود. نام خدا سبب ایمنی سفر و آرامش خاطر است.