پدر و مادر؛ دو بال برای پرواز  فرزند

قرآن کریم به عنوان بهترین برنامه زندگی برای سعادت انسان‌ها نازل شده است. این کتاب آسمانی در زمینه‌های مختلف توصیه‌های عبرت آموز و سعادت آفرین دارد که یکی از این موارد نگاه ویژه و همراه با «محبت و احترام» به جایگاه پدر و مادر است. توصیه به «احسان» در قرآن یعنی نهایت تعظیم و تکریم پدر و مادر و هر نوع نیکی که شایسته جایگاه آن‌ها باشد.

تقدم واژه «والدین» بر «احسان» نیز نشان دهنده شدت و اهمیت این امر و جایگاه والای این نوع اطاعت است. بر اساس توصیه کتاب خدا، احسان به پدر و مادر به صورت مطلق آمده است، یعنی فرقی میان آن دو نیست؛ چه والدین خوب باشند و چه بد، حدومرزی ندارد و هر شکل نیکی کردن در حق آن‌ها را در برمی گیرد. پروردگار مهربان بعد از فرمان احسان به والدین پنج دستور می‌فرماید که عمل کردن به آن‌ها واجب است:

کمترین اهانتی به آن‌ها روا مدار

«اف» کوچک‌ترین کراهت و بی احترامی، آزار و اذیت حتی در اندازه خیلی کم یا هر صدایی را که نشان دهنده ملامت، کدورت و کسالت باشد، شامل می‌شود. طبق این جمله، ترک هر نوع بی احترامی نسبت به والدین مانند فریادزدن، دشنام دادن و زدن آن‌ها ضروری است؛ حتی اگر والدین، فرزندشان را اذیت و آزار کرده باشد. امام صادق (ع) فرمودند: «اگر در منع نافرمانی والدین، لفظی کوتاه‌تر وجود داشت، خداوند همان را‌ می‌گفت.» بنابراین نگفتن کلمه «اف» پایین‌ترین مرتبه رعایت حقوق والدین محسوب می‌شود.

بر آن‌ها فریاد مزن

مقصود این فرمان اجتناب از فریادزدن بر سر والدین و حتی پرهیز از درشت سخن گفتن و صدا را بلندتر از صدای آن‌ها بردن است. این فرمان مواردی همچون سخت گیری و سرزنش کردن را نیز شامل می‌شود؛ پس نباید به والدین سخت گرفته شود و با آن‌ها اظهار مخالفت کرد، سخنانشان را تکذیب و آن‌ها را به دلیل رفتارشان سرزنش کرد. حتی امکان دارد در پیری و بی حوصلگی، والدین کار‌هایی انجام دهند که ضرر و زیان فرزند را به دنبال داشته باشد که در این حالت هم پرخاشگری جایز نیست.

سنجیده و بزرگوارانه با آن‌ها سخن بگو

این جمله والاترین سطح ادب و مردانگی در گفتار را فرمان می‌دهد. فرزندان باید با والدین خود نرم، محترمانه و کریمانه سخن بگویند، آن‌ها را گرامی بدارند و از خشونت پرهیز کنند. برخی از موارد قول کریمانه شامل این هاست: آن‌ها را با نام خطاب نکنند، در برابرشان مانند خادم وفادار باشند، لطیف‌ترین و زیباترین کلام را به کار ببرند و حتی در صورتی که او را زدند، برایشان طلب خیر کنند. در «قول کریمانه» شرط مقابله وجود ندارد؛ یعنی اگر آنان با فرزند خود کریمانه سخن نگفتند، فرزند وظیفه دارد کریمانه پاسخ بدهد.

بال‌های تواضع خویش را از محبت، در برابر آنان فرود آر

این قسمت مبالغه در «تواضع و فروتنی» و «کبر و غرور نورزیدن» در برابر والدین را امر می‌کند. اطاعت از والدین باید همراه با «محبت و کرامت» باشد؛ یعنی آن چنان که پرنده بال هایش را روی جوجه هایش می‌گستراند، فرزند نیز باید در مقابل والدین خود خاضع و تسلیم اوامر باشد، در هر موقعیتی که قرار دارد کمالات خود را به رخ پدر و مادر نکشد، آن‌ها را گرامی بدارد و به گونه‌ای رفتار کند که پدر و مادر خضوع و خشوع و همچنین مهر و محبت فرزند را از عمق جان احساس کنند.

پروردگارا! همان گونه که آن‌ها مرا در کوچکی تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده

یکی از راه‌های احسان به والدین و نشانه شکرگزاری از آن‌ها دعای خیر فرزند است که به نوعی جبران زحمات و یادآور رحمتی است که والدین در تربیت و حمایت فرزندشان در دوران طفولیت داشته اند. پدر و مادر در تربیت و پرورش فرزند زحمات و رنج بسیاری را متحمل می‌شوند و این رنج‌ها به سادگی جبران شدنی نیستند. بنابراین، باید از خداوند بخواهند رنج‌های آن‌ها را جبران کند و سختی‌هایی را که در این سن متحمل می‌شوند، برطرف کند. دعا برای والدین فقط به زمان حیات آن‌ها محدود نیست و فرزند باید برای پدر و مادر وفات یافته نیز دعا کند.