دانشگاه هنر، ظرفیتی که باید برای مشهد ایجاد شود

الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی که چندی است به صورت جدی ایجاد مکتبی هنری با عنوان «الهام از مکتب هنر رضوی» را دنبال می‌کند، به تازگی از انعقاد قراردادی یک ساله در قالب اجرای یک کلان پروژه پژوهشی با محوریت «مکتب هنر رضوی» با دانشگاه هنر ایران به ارزش ۶میلیارد تومان خبر داده است.

این دومین تفاهم نامه همکاری بین این مؤسسه و دانشگاه یادشده است که قرار است تا زمانی که هر دو طرف تمایل به همکاری داشته باشند، ادامه یابد. نبود دانشگاه دولتی هنر در مشهد، یک خلأ است که سال هاست از سوی استادان و پژوهشگران هنر اعلام و باتوجه به ظرفیت‌های متعدد مشهد در هنر دینی و همچنین سابقه طولانی خراسان بزرگ در مکاتب هنری ایران، بر ضرورت تأسیس آن تأکید می‌شود. در این گزارش سعی کردیم این موضوع را بررسی کنیم که چنین تفاهم نامه‌هایی چقدر قادرند خلأ موجود در مشهد از لحاظ نبود دانشگاه هنر را پر کنند.

مشهد می‌تواند قطب هنر جهان اسلام باشد

مطابق خبری که مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در تارنمای اینترنتی اش منتشر کرده است، با کلان پروژه یادشده حجم متمرکز و باکیفیتی از آثار پژوهشی در راستای تقویت ایده مکتب هنر رضوی تولید خواهد شد.

دراین باره، امیرمهدی حکیمی، مدیرعامل این مؤسسه، در گفتگو با شهرآرا می‌گوید: این توافق در ادامه تفاهم نامه‌ای است که بیش از دو سال پیش بین مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی و دانشگاه هنر که امروز به دانشگاه هنر ایران تغییر نام پیدا کرده است، بسته شد. با اجرای تفاهم نامه مذکور همکاری‌های گسترده‌ای در حوزه‌های پژوهشی، آموزشی و برگزاری رویداد‌هایی از جمله کنگره بین المللی مکتب هنر رضوی و جشنواره گنجینه مهر بین این دو سازمان صورت گرفت.

این همکاری‌های مشترک دانشگاه هنر ایران را به تمدید تفاهم نامه تا زمانی که دو طرف اشتیاق به همکاری داشته باشند، ترغیب کرد. به باور او، با اینکه مشهد گنجینه هنری بی مانندی را داراست که در هیچ کجای جهان اسلام نمی‌توان نمونه آن را پیدا کرد، تاکنون توجه درخوری به این ظرفیت نشده است. او تأکید می‌کند: مشهد می‌تواند به قطب هنری در جهان اسلام تبدیل شود. ما سعی کردیم توجهات را به این مهم جلب کنیم.

 حکیمی با بیان اینکه وقتی هنر در ذیل نام حضرت رضا (ع) تعریف می‌شود، ناخودآگاه ذهن به سمت تعریف هنر قدسی و معنوی می‌رود، می‌گوید: مشهد می‌تواند حلقه وصل بین هنر و معنویت شود. این نکته‌ای است که ما در مکتب هنر رضوی و در تفاهم نامه با دانشگاه هنر ایران آن را پیگیری می‌کنیم. یعنی رسیدن به یک مکتب هنری که به معارف شیعی و رضوی می‌پردازد و مصداق بارزش هم حرم مطهر رضوی است.

مسیری که آغاز شده است

به گفته حکیمی، مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، غیر از دانشگاه هنر با دیگر دانشگاه‌های ایران نیز تفاهم نامه‌های مشابهی دارد. از جمله با دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس که مؤسسه قصد دارد با همکاری این دانشگاه، سرفصل‌های جدیدی را برای تغییر مکتب هنر رضوان برای مدرسه عالی هنر رضوی تعریف کند. همچنین در همکاری با این دانشگاه، دانشگاه هنر ایران و جهاد دانشگاهی قرار است دوره‌هایی را برگزار و گواهی مشترک به هنرجویان اعطا کنند. این مؤسسه درصدد بستن تفاهم نامه‌ای با دانشگاه هنر اسلامی تبریز نیز هست. 

حکیمی دراین باره می‌گوید: به واسطه این همکاری‌ها می‌خواهیم مسیری را باز کنیم تا اساتید هنر در دانشگاه‌های مختلف ایران را به مشهد بکشانیم، آموزش‌ها در هنر دینی در اینجا جدی شوند و استعداد‌ها رشد پیدا کنند. در دوسال ونیم گذشته سعی کردیم زیرساخت‌های این موضوع را فراهم کنیم و امیدوارم مشهد روزی در این حوزه در کشور بدرخشد؛ چراکه مشهد شهر استعدادهاست. او ادامه می‌دهد: ما این موضوع را که آیا با استفاده از آموزه‌های رضوی می‌توانیم به یک مکتب هنری برسیم یا خیر، با بیش از ۱۰ نفر از چهره‌های برجسته هنر در ایران و جهان اسلام مطرح کردیم. تقریبا از همه آن‌ها جواب مثبت گرفتیم و بعد شروع به طرح مسئله کردیم. 

کنگره بین المللی مکتب هنر رضوی با شرکت چندین نفر از اساتید خارج از ایران در همین راستا برگزار شد. اساتیدی را در سراسر دنیا که در هنر اسلامی کار پژوهشی کرده اند، شناسایی و با بعضی از آن‌ها درباره این موضوع رایزنی‌هایی کرده ایم. در ادامه نشست‌هایی را با حضور این اساتید برگزار خواهیم کرد. اگر بخواهیم به تدوین نظری و پژوهشی مکتب هنر رضوی برسیم، لاجرم باید چهره‌های برجسته هنر جهان را که درباره هنر اسلامی پژوهش‌هایی داشته اند، متوجه گنجینه بی مانند هنر رضوی موجود در حرم کنیم تا آن‌ها دراین باره کتاب و مقاله بنویسند. 

از سوی دیگر، خودمان نیز پژوهش‌هایی در معرفی این گنجینه داریم که باید به زبان‌های دیگر ترجمه شوند و به عنوان منابع علمی در اختیار دانشگاه‌های هنر در جهان قرار بگیرند. این مسیر آغاز شده است، ولی طی کردن کامل آن شاید چند سال طول بکشد. اکنون ارتباطاتی با اساتید مختلف در خارج از کشور برقرار کرده ایم. آن‌ها به سؤالات ما پاسخ می‌دهند و گاهی خودشان با مجموعه ارتباط می‌گیرند و نکاتشان را مطرح می‌کنند.

تأسیس دانشگاه هنر در مشهد

در ادامه با دکتر علیرضا شیخی، دانشیار دانشگاه هنر ایران و رئیس دانشکده هنر‌های کاربردی این دانشگاه، همراه شدیم. شیخی پیش از پیوستن به هیئت علمی دانشگاه هنر ایران در دانشگاه‌های مختلفی از جمله تبریز و اصفهان تدریس کرده است. او که خودش از اهالی خراسان است، در سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶ مدیر گروه رشته هنر‌های اسلامی پژوهش هنر و صنایع دستی و معاون آموزشی مؤسسه آموزش عالی فردوس بوده و با فضای هنری مشهد کاملا آشناست. به باور این پژوهشگر، تفاهم نامه‌هایی این چنینی با وجود تلاش‌های بسیار زیاد و ستودنی مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی نمی‌توانند جای خالی دانشگاه را در مشهد پر کنند؛ چراکه دانشگاه ساختار و اهداف مشخصی دارد.

او می‌گوید: من سال‌ها در مشهد فعالیت پژوهشی هنر کرده ام و می‌توانم حدس بزنم که تعداد دانشجویان هنر در مشهد بیش از ۵ هزار نفر خواهد شد، چراکه مشهد اولین شهر مذهبی و دومین شهر پرجمعیت ایران است. با این حال آن طور که باید و شاید، معرفی نشده است.

او با ابراز امیدواری از اینکه تفاهم نامه یادشده در نهایت به راه اندازی دانشگاه هنر در مشهد منجر شود، می‌گوید: قابلیت‌های فراوانی از نظر هنری در مشهد وجود دارد که می‌توان روی آن‌ها کار کرد؛ چه در مجموعه حرم مطهررضوی و چه در سایر اماکن تاریخی و فرهنگی خراسان. تأسیس دانشگاه هنر دینی یا رضوی یا هر عنوان دیگر قطعا در راستای اهداف ایران اسلامی است. رشته‌های زیادی از جمله گرافیک، طراحی صنعتی، انیمیشن، صنایع دستی، فرش، معماری، مرمت ابنیه تاریخی و... در مشهد جای کار زیادی دارند.

کمک سازمان‌های فرهنگی از ایجاد دانشگاه هنر در مشهد

شیخی اضافه می‌کند: در رویداد‌ها و جشنواره‌های فرهنگی و هنری که سازمان‌هایی مانند شهرداری، آستان قدس، اداره فرهنگ وارشاد اسلامی و دیگر سازمان‌ها برگزار می‌کنند، مدام این تکاپو وجود دارد که داوران و اساتیدی را از تهران و دیگر شهر‌ها دعوت کنند. در حالی که چهارپنج سال بعد از ورود نیرو‌های مجرب به کادر دانشگاهی دانشگاه هنر خراسان، به راحتی می‌توان چنین ظرفیتی را در مشهد ایجاد و این خلأ را پر کرد و همان طور که اکنون شهر‌هایی مانند اصفهان، تبریز یا شیراز در چنین مواردی دستشان در جیب خودشان است، مشهد نیز از این نظر بی نیاز شود.

این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: پرشماربودن چنین تفاهم نامه‌هایی که سازمان‌های مختلف با دانشگاه‌های هنری در سراسر کشور منعقد می‌کنند، حاکی از نیاز سال‌ها انباشته شده مشهد به ایجاد دانشگاه هنر است. ایجاد مکتب هنری رضوی که مدتی است مؤسسه آفرینش‌های آستان قدس رضوی دنبال می‌کند، دست یافتنی است، ولی مستلزم این است تا پژوهشگرانی که واقعا این کاره هستند و نه کسانی که صرفا حرف می‌زنند، وارد شوند و کار را به نتیجه برسانند. با وجود این، متأسفانه به دلیل نبود دانشگاه دولتی که مأموریت گرا باشد و کاملا باید بداند می‌خواهد چه کار کند، چنین مهمی مغفول مانده است.

در ادامه حتما بخوانید بخشی نگری و خودمحوری دستگاهی، مانع توسعه هنر عاشورایی

آمادگی دانشگاه هنر برای تأسیس پردیس مشهد

شیخی با اشاره به اینکه تأسیس دانشگاه در هر جایی مبتنی بر رشته‌هایی با رویکرد بومی است، می‌گوید: رشته‌هایی مانند صنایع دستی و فرش از بستر همین آب و خاک بلند می‌شوند. خراسان سابقه بسیار دیرینه‌ای در هنر دارد و به ویژه در دوره تیموری هنر خراسان بسیار شکوفا شده است؛ اما متأسفانه هیچ مرکز مطالعات هنر تیموری در خراسان نداریم.

دانشگاهی مانند دانشگاه هنر ایران اگر قرار باشد چنین رویکردی را پیگیری کند، شاید بیش از یک دهه کار لازم داشته باشد. بقیه رشته‌ها مانند طراحی صنعتی هم می‌توانند از دانش بومی و بستر فرهنگی و هنری خراسان استفاده و با الهام از آن‌ها اشیای کاربردی مدرن تولید کنند.

او تأکید می‌کند: دانشگاه هنر ایران برای راه اندازی دانشگاه هنر در مشهد کاملا آماده است. در ابتدا پردیس دانشگاه هنر ایران می‌تواند در مشهد راه اندازی و بعد از چهارپنج سال و تشکیل هیئت علمی مستقل شود، مانند آنچه در دانشگاه هنر اصفهان اتفاق افتاد. امیدوارم عزیزانی که در حوزه‌های مدیریتی مشهد مسئولیت دارند، به این ظرفیت واقف باشند.