دلایل شکنندگی محیط زیست در ایران چیست؟

طبیعت، بسان مادری مهربان انسان را در دامن خود می پروراند و سخاوتمندانه همه منابع و سرمایه های خود را به پای او می ریزد، همه موجودات کره زمین کوشیده اند تا به قانون و نظام طبیعت پیرامون خود گردن نهند و خود را با آن سازگار کنند، اما انسان خواسته و ناخواسته، روند طبیعی محیط زیست را دگرگون کرده است، هر روز درختان بسیاری با قساوت قلع و قمع می شوند، آب ها هدر رفته و آلوده می شوند، جنگل های طبیعی از میان می روند، بسیاری از گونه های زیستی در حال انقراض هستند و صدها گونه به علت از دست دادن زیستگاه های خود با نابودی دست و پنچه نرم می کنند، تمام اینها نتیجه زیاده خواهی انسان است چون آدمی بر خلاف دیگر موجودات، همواره تأثیر عمیقی در جهت نابودی و تهدید محیط زیست از خود بر جای گذاشته است.

با توجه به رشد روز افزون آلودگی ها، تخریب محیط زیست و انقراض گونه های مختلف، دولت‌ها به طور جدی به تکاپو افتادند تا چاره‌ایی بیندیشند، بر این اساس اراده جهانی برای حفاظت محیط زیست با تشکیل نخستین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست که به کنوانسیون استکهلم معروف است، در سال ۱۹۷۲ در سوئد جنبه کاربردی پیدا کرد، در این سال مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب ماده‌ای، پنجم ژوئن(16 خرداد) را روز جهانی محیط زیست اعلام کرد.

بنابراین از آن سال به بعد، همه ساله در روز پنجم ژوئن در سراسر جهان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته می شود و در ایران نیز به همین مناسبت از ۱۶ خرداد به مدت یک هفته به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده است.

در واقع زمین مامن گونه‌های بی شماری از گیاهان و جانوران است و ما به تعامل بین همه عناصر زیست کره برای تأمین همه نیازهایمان وابسته ایم؛ هوایی که نفس می کشیم، غذایی که می‌خوریم، انرژی که استفاده می‌کنیم و موادی که نیاز داریم همه و همه به تعامل عناصر طبیعت وابسته است. با وجود این، فعالیت‌های ناپایدار انسانی و بهره برداری بیش از حد از گونه‌ها و منابع طبیعی تنوع زیستی جهان را تهدید می‌کند.

بر اساس آخرین گزارش صندوق جهانی طبیعت در سال ۲۰۱۸، نزدیک به ۶۰ درصد از جمعیت حیات وحش طی ۴۰ سال از بین رفته است، در حال حاضر نیز نزدیک به یک چهارم از گونه‌های زیستی در معرض خطر انقراض در دهه‌های آینده قرار دارند.

در بخش جهانی هر سال با توجه به شرایط محیط زیست کشور یک شعار تعیین می شود که امسال «تنوع زیستی؛ فراخوان اقدام به مقابله با انقراض فزاینده گونه‌ها و تخریب طبیعت» نامگذاری شده، در واقع روز جهانی محیط زیست، روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست و گونه‌های زیستی‌ جانوری، به عنوان روز محیط زیست انتخاب شده ‌است، باید بدانیم که فقط یک زمین داریم.

احمد رضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: پنجم ژوئن روز جهانی محیط زیست است و در ایران از ۱۶ خرداد به مدت یک هفته به عنوان هفته محیطزیست نامگذاری شده است و در این مدت سعی می شود مسائل و مواردی که منجر به تخریب یا آلودگی محیط زیست می شود را پررنگ تر بیان کنیم و یک آگاهی بخشی و اطلاع رسانی برای مردم و تصمیم گیران داشته باشیم.

وی افزود: همواره از اصطلاح کره خاکی یا کره زمین استفاده می کنیم در صورتی که نزدیک به ۷۱ درصد مساحت کره زمین را آب فرا گرفته و بسیاری از دانشمندان عنوان می کنند که باید بیشتر از کره آبی استفاده کنیم تا کره خاکی چون فقط ۲۹ درصد مساحت کره زمین، خاک است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اظهارکرد: از نظر تنوع زیستی هم عمده ترین موجودات زنده و بیشترین تنوع حیات در اقیانوس ها است، طول سواحل اقیانوس ها و دریاها در دنیا بیش از ۳۶۰ هزار کیلومتر است یعنی یک فاصله بسیار زیاد و در بسیاری از کشورهای دنیا از نظر میانگین نزدیک به ۶۰ درصد جمعیت و تجمع مراکز سکونتگاهی در کنار سواحل قرار گرفته که البته این درصد در ایران بسیار کمتر است که نشان می دهد در ایران ما به بحث بهره گیری مناسب از دریا کمتر پرداختیم و بیشتر به درون سرزمین متمرکز شدیم.

لاهیجان زاده ادامه داد: یکی از دلایل شکنندگی محیط زیست در کشور این است که در ایران ما از نظر اقلیم و آب و هوا جزو اقلیم خشک و نیمه خشک محسوب می شویم در نتیجه از نظر میانگین بارش که ۲۵۰ میلیمتر است ما تقریبا نصف میانگین آسیا و یک سوم میانگین جهانی بارش داریم اما آمدیم عمده تمرکز جمعیتی خود را به درون سرزمین بردیم و از سواحل فاصله گرفتیم، این باعث شد به منابع آبی فشار بسیار زیادی وارد شود، این فشاری که به منابع آبی وارد کردیم که البته بخشی از آن به مدیریت نادرست منابع آب در راستای توسعه پایداربر می گردد، باعث شد که به تالاب ها لطمات زیادی وارد شود و مساحت زیادی از تالاب ها به دلیل تمرکز جمعیتی، توسعه صنعت و کشاورزی به همراه بهره گیری از منابع آبهای داخلی مانند رودخانه ها و آب های زیر زمینی، مساحت زیادی از تالاب ها را در مدت چند دهه گذشته از دست بدهیم. 

وی افزود: در ایران نزدیک به هزار و ۹۰۰ کیلومتر طول سواحل و جزایر ما است به علاوه اینکه ما در شمال کشور دریای خزر و در جنوب خلیج فارس و دریای عمان را داریم و از جنوب شرق نیز به اقیانوس اطلس متصل هستیم، این موهبت بزرگی است برای ایران که به آبهای آزاد دسترسی دارد و طول سواحل آن هم مناسب است، همچنین بیش از ۷۰ درصد صادرات و وارادت کشور از مسیر آبی انجام می شود اما در سال های گذشته مثلا خلیج فارس به علت اینکه یک آبراهه اقتصادی و انرژی در دنیا است دچار لطمات محیط زیستی زیادی شده است و تنوع زیستی موجود در آن با خطر انقراض و نابودی مواجه شده اند.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در زیر بستر خلیج فارس میدان های نفتی داریم که اکتشاف و استخراج آنها آسیب های زیادی به محیط زیست خلیج فارس وارد کرده است ، همچنین تردد نفت کش ها و شناورهای مختلف و آلودگی های نفتی ناشی از فعالیت میدان های نفتی محیط زیست و تنوع زیستی این حوضه آبی را دچار تنش کرده است که ادامه این روند برای حیات گونه های دریایی بسیار خطرناک خواهد بود.

وی اظهارکرد: از دیگر عواملی که برای حیات موجودات دریایی که بسیار هم از نظر حفظ تنوع زیستی برای محیط زیست حایز اهمیت هستند، بحث تخلیه فاضلاب های صنعتی و شهری به داخل دریا است، یکی از دلایل این تخلیه بی ضابطه استقرار صنایع بزرگ و آلاینده مانند پتروشیمی ها در سواحل است که آسیب زیادی به محیطزیست و تنوع زیستی آن وارد می کند.

لاهیجان زاده درباره تعداد گونه های دریایی در خطر انقراض گفت: یکی از مواردی که همواره مراجع علمی درباره آن صحبت می کنند ناشناخته بودن بسیاری از فعالیت های حیاتی و شناسایی گونه ها در دریاها و اقیانوس ها است که بر می گردد به این که اولا مساحت فوق العاده زیادی از کره زمین را اقیانوس ها در بر گرفته اند و عمق متوسط آنها ۴ کیلومتر است که هنوز بسیاری از امکانات و تجهیزات انسان برای رفتن به این اعماق ایجاد نشده است بنابراین بسیاری از گونه ها در اقیانوس ها ناشناخته اند بنابراین نمی توان تعیین کرد چه تعداد از گونه ها در خطر انقراض هستند اما به صورت ظاهری در آبهای ایران می توان به گونه لاک پشت های دریایی برخی کوسه ها و دلفین ها در خلیج فارس و فک خزری در دریای خزر نام برد که در خطر انقراض قرار دارند.

وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست برنامه های متنوعی از پایش تا جلوگیری از ورود آلاینده ها به دریا دارد بر این اساس در ۵ سال گذشته تصفیه خانه های زیادی در مجموعه ماهشهر و  عسلویه به بهره برداری رسیده است، در بحث مدیریت پسماند، پلاستیک ها، میکروپلاستیک ها و پایش دریا پروژه های زیادی در حال اجرا است و یا تعداد زیادی به بهره برداری رسیده و نتایج بسیار خوبی نیز داشته اند.

لاهیجان زاده ادامه داد: با توجه به اهمیت موضوع تصفیه خانه فاضلاب های شهری جزو اولویت های وزارت نیرو در شهرهای ساحلی است و در آبادان، خرمشهر، ماهشهر و بندر امام این تصفیه خانه ها پیشرفت ۸۰ تا ۹۰ درصدی دارند، در شمال کشور هم تصفیه خانه ها اولویت اول وزارت نیرو است و در چند ماه گذشته چندین تصفیه خانه افتتاح شده است.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در سال ۱۳۹۹، اعتبار هزار میلیارد تومانی برای مدیریت پسماند پیش بینی شده که اولویت با شهرهای ساحلی در شمال کشور است چون پسماند و ورود آنها به طبیعت چه آبی و چه جنگلی به معضلی برای محیط زیست شمال کشور تبدیل شده است.

وی گفت: همچنین بحث پایش آلودگی های نفتی از طریق تصاویر ماهواره ای از دیگر برنامه های سازمان محیط زیست است که بر اساس آن در کمترین زمان آلودگی دریا و منشاء آلودگی را مشخص می کنیم تا برخوردهای قانونی صورت گیرد و یا اینکه نیرو به محل اعزام شود، یا مثلا اگر یک کشتی در مسیر تخلیه انجام دهد و آلودگی را وارد دریا کند می توانیم با این روش کشتی را ردیابی و شناسایی کنیم که در حال آماده سازی این سیستم هستیم و در تلاشیم تا پایان ۱۳۹۹ به بهره برداری برسد.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌ زیست اظهارکرد: همچنین درصددیم تا با استفاده از سیستم پهپادی پیش هوایی را از دریاها داشته باشیم اما هنوز در ابتدای راه هستیم و به نظر می رسد تا یک سال آینده بتوانیم از پهپاد برای پایش هوایی استفاده کنیم.

منبع: ایرنا